Osmanlı İmparatorluğu’nun son devrinin en tesirli ve tartışmalı isimlerinden birisi Enver Paşa. Genç yaşında süratli yükselişleriyle bir anda İmparatorluğun en güçlü isimlerinden oldu. 1. Dünya Savaşı boyunca Başkomutan Vekili sıfatıyla askeri durumu yönetti. Mağlubiyetin akabinde vatan haini olarak fişlendi. Batum’da Ulusal Çaba’yı takip etti. Anadolu’ya geçip ulusal çabaya önderlik etmek istese de ikilik çıkarmamak için bu kararından vazgeçti. 4 Ağustos 1922’de günümüzde Tacikistan hudutlarında kalan Belcuvan’da Ruslar tarafından öldürüldü.
Enver Paşa, 40 yıllık kısa ömrüne çok değerli olaylar sığdırdı. Enver Paşa’nın hırs, tutku, ihtiras üçgeninde geçen macerasını birlikte anımsayalım.
Gazi Mustafa Kemal Atatürk, Enver Paşa hakkında “Enver bir güneş üzere doğmuş, bir gurûb ihtişamıyla batmıştır; ortasını tarihe bırakalım.” sözlerini kullanmıştı. Tarihe bırakılan bölge bizlere hırs ve tutkuyla harmanlanan bir macerayı sunuyor.
Harp Okulu’nu 1899 yılında bitiren Enver, ‘altın jenerasyon’ olarak da söz edilen kuşağın birinci temsilcilerindendi. Birer birer Harbiye’den mezun olan Enver’ler, Mustafa Kemal’ler, İsmet’ler, Ali Fuat’lar büyük bir gürültüyle çöken imparatorluğu kurtarmak için misyonlara koştular. Kurmay Yüzbaşı Enver Beyefendi ise epey hırslı ve sabırsızdı. Bir an önce üst seviye misyonlar alabilmek için kendini öne atıyordu. Beklediği fırsatlar kısa vakit içinde önüne gelecekti…
1908’de gerçekleşen İkinci Meşrutiyet birçok otorite tarafından Jön Türk İhtilali ve Anayasa Bayramı olarak da kabul edilir. Bu süreç Binbaşı Enver Bey’in hayatının dönüm noktası oldu.
Abdülhamid rejimine karşı Manastır dağlarına çıkıp ayaklanan Enver Beyefendi, İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin bayraktarlığını yaptı. İsyanın büyümesi üzerine padişah İkinci Abdülhamid meşrutiyeti ilan etti ve Meclis’in açılmasına müsaade etti. Enver Beyefendi, o günden itibaren Hürriyet Kahramanı olarak nam saldı. Artık İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin askeri kanadının en üst seviye isimlerinden birisi haline gelmişti. Lakin önünde kendisini bekleyen çok güç ve çetin imtihanlar vardı.
Hürriyet Kahramanı Enver Beyefendi, 1911’de Binbaşı Mustafa Kemal Beyefendi ile birlikte Trablusgarb’a giderek İtalyanlara karşı gerilla savaşı verdi.
Libya çöllerinde lokal halkı, işgalci İtalyanlara karşı ayaklandıran Mustafa Kemal ve Enver Beyefendiler, burada büyük muvaffakiyetler elde etti. Lakin Mustafa Kemal ve Enver Beyefendilerin yazgıları bu noktadan sonra ayrılacaktı. Enver Beyefendi, siyasi gücünü yükseltip Saray’da nüfuz sahibi olurken Mustafa Kemal Beyefendi cepheden cepheye sürüklenmeye devam edecekti. Kısa vakit sonra Balkan Savaşı patlak verdi ve Libya’dan ayrıldılar.
Birinci Balkan Savaşı’nda Rumeli’yi tümüyle kaybeden Osmanlı Devleti, Enver Beyin başını çektiği ittihatçıların askeri kanadıyla İkinci Balkan Savaşı’nda zafere ulaştı.
Bulgarların eline geçen Edirne ve Kırklareli, Enver Bey’in komutasında yine kurtarıldı. Enver Beyefendi artık Edirne Fatihiydi. Unvanlarına bir yenisini daha eklemişti. Fakat İmparatorluk artık çöküş sürecine girmişti. Enver Beyefendi, kendisini mutlak liderliğe taşıyacak atağını de 1913 yılında yaptı. İktidarı tümüyle ele geçirmesini sağlayacak Bab-ı Ali binasını basarak darbe gerçekleştirdi.
Bunun üzerine rütbesi generalliğe yükseltildi ve Harbiye Nazırı oldu. Naciye Sultan ile evlenerek hanedan damadı oldu. Artık tepedeydi…
Harbiye Nazırı Enver Paşa, Osmanlı Devleti’nin Birinci Dünya Savaşı’na Almanya’nın yanında girmesi için gayret sarf etti. Sonucunda Osmanlı Devleti, kendisini felakete taşıyacak savaşa girmiş oldu.
Osmanlı Devleti, 1. Dünya Savaşı’nda başta Çanakkale ve Kut’ul Amare olmak üzere birçok cephede kıymetli muvaffakiyetler elde etti. Lakin bu muvaffakiyetler savaşı kazanmak için kâfi gelmeyecekti. Bu süreçte Enver Paşa, bilhassa Kafkasya’da aldığı kararlarla günümüzde bile tartışılan sonuçların doğmasına yol açtı. Sarıkamış Harekatı ve Ermeni Tehciri, şahsen Enver Paşa’nın onay verdiği harekatlardı. Osmanlı İmparatorluğu, 1918 yılında yenilgiyi kabul ederek ateşkes masasına oturduğunda, Enver Paşa için de berbat günler başladı. Ülkeyi savaşa sokup uçuruma sürüklediği savlarıyla Vatan Haini olarak yaftalandı ve ülkeyi terk etti.
Enver Paşa, gitmesine gitmişti fakat onun takımları hala ülkedeydi. Eski ittihatçılar Enverci olarak da kodlanıyordu. Mustafa Kemal Paşa’nın liderliğini üstlendiği Kurtuluş Savaşı’nda bu takımlar sayesinde Anadolu’da örgütlenme gerçekleşti.
Enver Paşa, Ulusal Çaba’yı Batum’da amcası Halil Bey’in konutunda takip etti. Anadolu’ya geçip gayrete atılmak için içi içine sığmıyordu. Fakat Mustafa Kemal Paşa, Enver Paşa’nın Anadolu’ya geçmesi durumunda derhal tutuklanması buyruğunu verdi. Enver Paşa ise ikilik çıkarmamak ismine amcasının ısrarıyla Anadolu’ya geçmekten vazgeçti. ‘Ankara düşüp Mustafa Kemal Paşa yenilirse yeni bir gayret başlatmak için Anadolu’ya geçeriz’ biçiminde bir fikir öne çıktı. Fakat Mustafa Kemal Paşa, ateş çemberinin içinden zaferle çıktı. Ulusal Gayret muvaffakiyetle sonuçlandı.
Mustafa Kemal Paşa’nın zaferi, Enver’i bütünüyle daire dışına itti. Orta Asya’ya giderek Bolşeviklere karşı bağımsızlık çabası veren Türklere takviye olmaya karar verdi.
4 Ağustos 1922’de karargahına düzenlenen baskın sonucu öldürüldü. Naaşı Cegan Doruğu’na getirilerek burada defnedildi. Cenazesi 1996 yılında Türkiye’ye getirildi. Şişli’deki Hürriyet Abidesi anıtına defnedildi.
Yakın Türk tarihinin en tartışmalı isimlerinden birisi olan Enver Paşa; savaşçı, hırslı, tutkulu kişiliğiyle biliniyor. Bununla birlikte her vakit en sert önlemleri almasından ötürü gaddar ve fevri taraflarıyla de eleştiriliyor. Mustafa Kemal Paşa ile ortasındaki en büyük farkın ‘sakinlik ve strateji üretimi’ olduğu istikametinde yorumlar sıkça yapılıyor.
Neticede Enver Paşa, 40 yıllık kısa ömründe 100 yılı aşkın vakittir tartışılan ve günümüzü etkileyen çok sayıda sürecin ve olayın mimarı olmayı başardı.