Hukuka aykırı delil, bir hukuki süreçte elde edilen, ancak hukukun öngördüğü kurallar çerçevesinde geçerli olmayan veya kabul edilemeyen delillerdir. Hukuka aykırı deliller, suç delili olabileceği gibi, aynı zamanda bir davada doğru karar verilmesini engelleyen yanlış ya da etik olmayan deliller de olabilir. Delil, yargılamada hakimin doğru bir karar verebilmesi için gereklidir; ancak bu delilin elde edilme şekli ve kullanımı, hukuk kurallarına uygun olmalıdır.
1. Hukuka Aykırı Delil Kavramı
İçindekiler
Hukuka aykırı delil, bir suçun ya da bir davanın çözülmesinde kullanılmak üzere toplanan ancak yasal ve etik olmayan yöntemlerle elde edilen bilgilerdir. Türk Ceza Kanunu ve Türk Medeni Kanunu, delillerin elde edilme şeklini belirleyerek, hukuk düzeninin bozulmamasını amaçlar. Hukuka aykırı deliller, bir kişiyi suçlu gösterme ya da suçsuz birini haksız yere mahkûm etme riski taşır.
2. Hukuka Aykırı Delilin Tanımı
Hukuka aykırı delil, şu şartları taşır:
- Yasaklanmış Yöntemlerle Toplanma: Örneğin, işkence ya da zorla ifade alma gibi, yasaklanmış yöntemlerle elde edilen deliller hukuka aykırıdır.
- Hak ihlali İçermesi: Kişisel haklara, özel hayatın gizliliğine, haberleşme özgürlüğüne, adil yargılanma hakkına ya da diğer temel haklara aykırı şekilde elde edilen delillerdir.
- Delil Zinciri Aksaması: Hukuka aykırı bir delil, önceki adımların ve elde edilen diğer delillerin geçerliliğini de etkileyecek şekilde hukuksuz bir şekilde elde edilmiş olabilir.
3. Hukuka Aykırı Delilin Kullanılmaması
Hukuka aykırı delil, esasen yargılamada kullanılmamalıdır. Türk Hukuk Sistemi’nde, hukuka aykırı bir delil elde edilirse, bu delil bir davada veya ceza yargılamasında dikkate alınmaz. Bu ilkeye “delil yasaklığı” denir. Hukuka aykırı delilin reddedilmesi, hukuk sisteminin güvenliği ve bireylerin haklarının korunması adına önemlidir.
a) Türk Ceza Kanunu’na Göre Delil Yasakları
Türk Ceza Kanunu, ceza muhakemesinde hukuka aykırı delillerin nasıl ele alınacağına dair ayrıntılı düzenlemeler içerir. Özellikle, suçluluğu kanıtlamak amacıyla, hak ihlali içeren ve suçun işlenmesi için yasadışı yollarla elde edilmiş deliller kabul edilmez.
b) Hukuka Aykırı Delil ve Adil Yargılanma Hakkı
Hukuka aykırı delil, en başta adil yargılanma hakkına zarar verir. Adil yargılanma hakkı, her bireyin yasalara ve uluslararası insan hakları standartlarına uygun şekilde yargılanma hakkıdır. Hukuka aykırı bir delil, adil yargılamayı engelleyebilir, bu yüzden delil elde etme ve kullanma süreci, her aşamada hukuki denetimlere tabi olmalıdır.
4. Hukuka Aykırı Delil Türleri
Hukuka aykırı deliller farklı türlere ayrılabilir. Bu deliller, genellikle hangi yöntemle elde edildiklerine göre kategorize edilir.
a) İşkence ve Kötü Muamele İle Elde Edilen Deliller
İşkence ve kötü muamele ile elde edilen deliller, kesinlikle hukuka aykırıdır ve hiçbir koşulda mahkemede kullanılmaz. Uluslararası sözleşmeler ve insan hakları yasaları, işkencenin her türünü yasaklamaktadır.
b) Zorla İfade Alma ile Elde Edilen Deliller
Kişilere zorla ifade alarak elde edilen deliller de hukuka aykırıdır. Bir kişinin özgürlüğü ve onuru, zorla ifade vermeye zorlanamaz.
c) Özel Hayatın Gizliliği İhlali ile Elde Edilen Deliller
Bir kişinin özel hayatına dair bilgilerin izinsiz bir şekilde elde edilmesi, hukuka aykırı bir delil oluşturur. Özel hayatın gizliliği, en temel haklardan biridir ve bu hakkın ihlali ile elde edilen her türlü bilgi yasal değildir.
d) Hukuka Aykırı Yöntemlerle Elde Edilen Teknik Deliller
Telefon dinlemeleri, internet izleme veya diğer teknik takipler, yasalar çerçevesinde ve gerekli izinler alınarak yapılmalıdır. Aksi takdirde, elde edilen teknik deliller hukuka aykırı kabul edilir.
5. Hukuka Aykırı Delil ile İlgili Hukuki Düzenlemeler
Hukuka aykırı delil, çoğu zaman delil yasaklarıyla ilişkilendirilir. Her ülkede, hukuka aykırı delillerin mahkemede nasıl kullanılacağına dair hukuki düzenlemeler bulunmaktadır. Türk hukukunda ise bu, Anayasa, Ceza Muhakemesi Kanunu ve Türk Medeni Kanunu gibi başlıca metinlerde yer alır.
a) Türk Ceza Kanunu’nda Hukuka Aykırı Delil
Türk Ceza Kanunu’nun 136. maddesi, hukuka aykırı delil edinmenin suç olduğunu belirtir. Bu kanuna göre, suç delilleri sadece yasal yollardan ve yasal bir prosedürle elde edilebilir.
b) Ceza Muhakemesi Kanunu’nda Hukuka Aykırı Delil
Ceza Muhakemesi Kanunu’nun 217. maddesi, delillerin elde edilmesinde hukuka aykırı bir durum olduğunda, bu delillerin mahkemede dikkate alınamayacağını belirtir.
6. Hukuka Aykırı Delilin Etkisi
Hukuka aykırı bir delil, bir davanın ya da ceza yargılamasının tüm sürecini etkileyebilir. Bu delil, mahkemenin doğru bir karar vermesini engeller ve yanlış kararlar verilmesine yol açabilir. Ayrıca, hukuka aykırı bir delil kullanmak, bir davanın yeniden görülmesine veya kişinin masumiyetinin ortaya konmasına da yol açabilir.
a) Delilin Geçersiz Kılınması
Hukuka aykırı bir delilin varlığı durumunda, bu delil, davanın veya ceza yargılamasının temelinde geçersiz sayılır. Hakim, hukuka aykırı delilin kararını etkilemeyeceğine kanaat getirirse, dosyadaki hukuka aykırı delil esasen dosyadan çıkarılır.
b) Yargılamanın Yeniden Yapılması
Eğer bir davada hukuka aykırı bir delil kullanılmışsa, mahkeme yargılamayı yeniden yapabilir. Ayrıca, bir kişi suçsuz yere mahkûm edilirse, kararın bozulması söz konusu olabilir.
7. Hukuka Aykırı Delil ve İstisnalar
Bazı durumlarda, hukuka aykırı delillerin kullanılması istisnai olarak kabul edilebilir. Ancak, bu durumlar çok sınırlıdır ve yalnızca çok özel koşullar altında geçerli olabilir. Bir delilin hukuka aykırı olması, her zaman reddedilmesi gerektiği anlamına gelmez.
a) Zorunluluk Durumları
Eğer hukuka aykırı delilin elde edilmesi, bir kişinin hayatını kurtarma veya kamu güvenliğini sağlama amacı taşıyorsa, bazı istisnai durumlar söz konusu olabilir. Ancak, bu tür durumlarda da elde edilen delilin yasal süreçte kullanımına dikkat edilmesi gereklidir.
8. Hukuka Aykırı Delil Konusunda Mahkeme Kararları
Hukuka aykırı delillerle ilgili mahkeme kararları, her zaman istisnaidir ve belirli durumlarda değişkenlik gösterebilir. Mahkeme, delilin hukuka aykırı olup olmadığına karar verdikten sonra, yargılamayı sürdürebilir.
Sonuç
Hukuka aykırı delil, her zaman reddedilmesi gereken, hukuk düzeninin ihlali anlamına gelen bir durumdur. Hem ceza muhakemesinde hem de diğer hukuk alanlarında delil elde etme sürecinin hukuka uygun olması gereklidir. Hukuka aykırı deliller, sadece suçluları cezalandırma amacına değil, aynı zamanda adil yargılamanın sağlanması amacına da zarar verir. Bu yüzden, hukuka aykırı delil kullanımı, her zaman yasalar çerçevesinde denetlenmeli ve mahkemeler, bu tür delilleri dikkate almamalıdır.
