Mehmet Şimşek, Hazine ve Maliye Bakanı olarak vazifeye gelmeden evvel tartışılmaya başladı. Vazifeye geldiğinden bu yana da sorgulamaları bitmiyor. Bir uzman Şimşek’in karşısında duran zorlukları sıralayınca ‘doluya koyduk almadı, boşa koysak dolmadı’ misali bir çelişkiler yumağıyla karşılaştık. Tarihi bir öyküyle ‘Gordion düğümü’ ile karşılaştık.
Mehmet Şimşek, Hazine ve Maliye Bakanı olunca iktisatta tüm meselelerin çözüldüğü düşünüldü. Rasyonel ve ortodoks siyasetlere dönülecek, faizler biraz artırılacak tüm sıkıntılarımız bitecekti. (Miydi?)
Ekonomideki sıkıntıların görünenden derin olduğunu uzun müddettir uzmanlar söylüyordu. Onları dinlemek yerine yaftalamak daha kolay olduğundan, meselelere da tahlil bulmak yerine birbirine bağlamak daha kolay olmuştu. Bunu yalnızca faizle değil, banka, ihracat, rezerv, KKM, üretim, emek, konut, araba, kira her alanda yapınca Mehmet Şimşek’in kucağına kocaman bir yumak bıraktık. Ekonomist Tunç Şatıroğlu, buna ‘Gordion Düğümü’ dedi. Evvel ne olduğunu, sonra da durumu anlatalım.
Gordion Düğümü nedir?
Birçok farklı kaynakta değişik versiyonları bulunan ‘Gordion Düğümü’, özetle, Gordius’un (ya da oğlu Midas’ın) bir rivayete nazaran kral olmasıyla sunduğu adağının kıssasıdır. Kral, tapınağa ve yaradanlara adak olarak sunduğu otomobilini o denli bir düğümler ki bu düğümü çözenin dünyaya hakim olacağına inanılmaya başlar.
Büyük İskender gelir, Gordion Düğümü’nü çözmeyi dener, yapamayınca da kılıcıyla keser.
Çözülemeyen problemlerin kesilip atılması, tahlilsiz hale gelen meselelerin acı da olsa tahlile ulaştırılması, sorumluluk/inisiyatif almak, iç içe geçen problemlerin zorlaşması üzere çok fazla manalar içeren bu tarihi öyküyü neden hatırladık?
Gelelim günümüzdeki kendi öykümüze: 2018 yılında seçim sonrası Hazine ve Maliye Bakanı olan Berat Albayrak, kur ataklarının ortasında misyona geldi. Merkez Bankası’nın başında da Murat Çetinkaya vardı. Çetinkaya, faiz artırımlarına başladı lakin “söz dinlemediği için” misyondan alındı.
2019 yılında mahallî seçimler sonrasında döviz durulmuştu lakin enflasyonda bir hareketlilik görünüyordu.
Değişen Merkez Bankası Lideri Murat Uysal’da da sorun yok üzereydi. Birden kıymetli ekonomistler dövizdeki sakinliğin TCMB rezervlerinde azalışla münasebetini keşfetti. “128 milyar dolar nerede?” diye nurtopu üzere bir sorumuz oldu.
2020 pandemiyle geldi. Dünya, ‘evde kalanlara’ para dağıtıyordu, para da akacak mecra arıyordu. Yaklaşan enflasyon dalgasına karşı Uysal tedbir almaya çabalarken, vazifeden alındı.
24 saat geçmeden Bakan da Instagram üzerinden istifa etti. Yerine gelen TCMB Lideri Ağbal, 4 ay misyonda kalabildi.
Onun da yerine gelen Kavcıoğlu, 6 ay sonrasında her ay değişecek göstergelerle faiz indirimlerine başladı. Kur atakları tetiklendi. Bu süreçte Bakan Elvan da vazifeden alındı, yerine Nebati geldi.
Bu biçimde Mayıs 2023 seçimlerine dek gelindi. Seçim bitti, Bakan da TCMB Lideri da değişti.
Sürecin kısa özeti bu biçimde olurken, bir dizi yeni ekonomik modeller, önlemler, kurallar, sınırlamalar ne varsa uygulandı. Birçoklarının iktisattan çok finansal mühendislik olduğu tenkitleri yapıldı. Sonuca geldiğimizde;👇
Ekonomist Tunç Şatıroğlu, şöyle özetledi:
-
Rezerv tüketilmeden doların ateşi düşürülemiyor. Bu türlü giderse rezervler büsbütün tükenecek.
-
Faiz artmadan enflasyon düşmüyor ve beşerler döviz bozmuyor hatta daha fazla talep ediyor.
-
Faizin artması zorla düşük faizli bono aldırılmış bankalar için olumsuz.
“Aşağıda sakal, üstte bıyık”
-
Zorla aldırılan bonoları TCMB alsın denirse, bu sefer de bu para basmak olup enflasyonu daha da yükseltir. Döviz talebi daha da artar.
-
Ayrıca faiz yavaş artarsa istenilen etkiyi yapamaz ve döviz talebini düşüremez.
-
Faiz süratli artarsa bu sefer istenilen etkiyi yapar lakin krediye bağımlı birçok şirket güç durumda kalır ve bankalar için olumsuz olur.
“Gordiyon düğümünü çözmemek Türkiye’nin uçurumdan yuvarlanmasını izlemek olur” diyen Şatıroğlu, çözmek için ne gerektiğini de söyledi:
Çözmek için de Büyük İskender gerek. O Büyük İskender kim?
Haliyle bu paylaşımların yorumu da bol oldu.
Vaktiyle “hiçbir şey yapılmaması”
Yapılanlardan daha kolay sonuçlar ortaya çıkaracaktı.
Uzmanların görüşleri,
Ekonomistlerin yorumları,
2021 Eylül-2023 Mayıs sürecindeki
Söylemlerine “ne diyorlar?” diye durup bakmak bile kâfi olabilirdi.
Belki de en kıymetli soru buydu: “İskender kim?” Yorumlara karşılığınızı bekliyoruz.