Kıyamet günü ya da Son Yargı, Michelangelo tarafından yapılan Sistine Şapeli’nin en göz alıcı yapıtı. Göz alıcı olmasının yanı sıra tıpkı zamanda tüm vakitlerin en tartışmalı yapıtlarından de biri. İşte bu yüzden ‘Kıyamet Günü’ yani ‘Son Yargı’ bazılarına nazaran eşsiz bir başyapıtken, bazılarına nazaran berbat bir eser. Vatikan’ın gözdesi olan eser, neden bu kadar tarışmalı, gelin bu yapıtın derinliklerine bir arada inelim.
Kaynak: https://twitter.com/culturaltutor/sta…
Karşınızda Michelangelo tarafından yaklaşık 500 yıl evvel yapılmış olan “Son Yargı” tablosu.
‘Kıyamet Günü’ ya da ‘Son Yargı’, Michelangelo tarafından yaklaşık 500 yıl evvel, Vatikan’daki Sistine Şapeli’ne yapılmış bir fresktir.
Aynı vakitte da tüm vakitlerin en tartışmalı (ve sansürlenmiş) tablolarından biridir.
Kimisi ona başyapıt diyor, kimisi berbat diyor. Hatta kimileri öylesine nefret etmiş ki bu yapıttan, onu yok etmeye bile çalışmış…
Michelangelo’nun tam bir sanat dehasıydı. Mükemmel bir ressam, şair ve mimar… O denli bir dehaydı ki, onun “çok iyi” yapamayacağı hiçbir şey yoktu güya…
475’te Floransa Cumhuriyeti’nde doğan Michelangelo, kısa müddette bir sanat dehası olarak görülmeye başlandı. Pieta’yı yaptığında ise yalnızca 24 yaşındaydı…
Ama birebir vakitte bir ressam, şair ve mimardı.
Roma’daki Sistine Şapeli, ismini aldığı Papa IV. Sixtus tarafından 1480’lerde inşa edilmişti.
1508’de Papa II. Julius Michelangelo’dan şapelin tavanını boyamasını istedi.
Tavanı boyaması, Michelangelo’nun tam dört yılını aldı lakin buna değdi. Zira sonuç olarak dünyanın en ünlü sanat yapıtlarından biri oldu.
1533’te Papa VII., Michelangelo’dan Sistine Şapeli’ne dönmesini ve sunağının gerisindeki duvarı boyamasını istedi. Yani İncil’de kehanet edildiği üzere Son Yargı’nın bir tasvirini istedi.
Clement öldü ancak halefi Papa III.Paul, Michelangelo’dan bu projeyi bitirmesini istedi.
Michelangelo bu iş için belli şartlar üzerinde anlaştı. Örneğin, şapel duvarını hafif bir eğimle yine inşa ettirdi, böylelikle insanlara daha uygun bir görüş sağladı.
Bu 1535’teydi; eser 1541’e kadar tamamlanmadı.
Sonuç, Michelangelo’nun yirmi yıl evvel resmettiğinden çok daha ağır, şiddetli ve fırtınalıydı. Pekala neden?
Çünkü Michelangelo, ‘Kıyamet Günü’nü dünyanın tahminen de sona eriyormuş üzere hissettiği bir vakitte resmediyordu.
Michelangelo’nun biçimi, ekseriyetle Rönesans’ın kıymetli sanatkarlarından biri olan Raphael ile karşılaştırılırdı.
Raphael şık ve uyumlu bir şekle sahipken, Michelangelo çalkantılı, güçlü, uygunsuz ve şiddetli olabiliyordu.
Peki Michelangelo’nun ‘Kıyamet Günü’ neden bu kadar tartışmalıydı?
Bu gördüğünüz, Kıyamet Günü’nün 1431’de Fra Angelico tarafından yapılan daha klâsik bir tasviri.
Görsel netliğine dikkat edin: İsa ortada, sevgililer ve meleklerle çevrili, solunda lanetliler ve sağında kurtulmuşlar. Her şey çok net.
Bu da Kuzey Avrupa’dan, Hans Memling’in ‘Kıyamet Günü’ (Son Yargı) tablosu. Bu da mutlak bir netliğe sahip bir eser.
Michelangelo’nun versiyonu, bunlarla kıyaslandığında, epey karmaşık ve anlaşılması sıkıntı.
Michelangelo, ‘Kıyamet Günü’nün İncil’deki açıklamasından saparak, birkaç değerli istikametten farklılık yarattı.
Örneğin, İsa’yı bir tahtta otururken resmetmedi, melekler de kutsal kitapta anlatıldığı üzere düzenlenmedi.
Yunan efsanesindeki Charon üzere klasik mitolojiden figürlerin dahil edilmesi de tartışma yarattı.
Burada, Dante’nin Cehennem’ine gönderme yapıyor.
Yine de Michelango, en sevdiği şair olan Dante’den bu mevzuda büsbütün etkilenmedi.
Fra Angelico ve Memling, Cehennem’i grotesk ve fantastik bir ateş ve azap alanı olarak tasvir ederken, Michelangelo lanetlenmişlerin duygusal durumuna daha fazla vurgu yapıyor.
Son Yargı birebir vakitte Michelangelo’nun erkek formuna olan hayranlığının apaçık sergilendiği bir eser.
İsa, yüzyıllardır bu formda sakalsız olarak tasvir edilmemişti.
Bu hayli alışılmışın dışındaydı.
Son Yargı daha tam olarak tamamlanmadan bile epey tartışmalı bir eserdi.
Michelangelo uzun yıllar boyunca, Antik Yunan ve Roma’nın klasik heykellerinin tesiri altında kalmıştı (1504’teki Davut’unu hatırlarsanız hak vereceksiniz).
Ancak bu eski heykelin 1506’da Roma’da yine gündeme gelmesi, daha çarpık ve şiddetli bir üslubu kışkırttı. Ve bunun tesirlerini de Kıyamet Günü’nde açıkça görebiliyoruz.
Kutsal metinlerden ayrılması, karmaşık kompozisyonu, şiddetli bir halde bükülmüş beden bolluğu… Bu kimileri için, bilhassa de Sistine Şapeli üzere kutsal bir yerde çok fazlaydı…
İşte bu sebeplerden, *bitmeden önce* bile Son Yargı tartışmalıydı.
Michelangelo’nun çalışmalarını eleştiren Biagio da Cesena’nın bâtın tasviri. Burada Michelangelo’nun acımasız ve uzlaşmaz kişiliğini tam olarak görebiliyoruz.
Aynı vakitte burada tekrar Dante’ye (Minos’un yeraltı dünyasının yargıcı olduğu Dante’ye) bir gönderme görüyoruz.
En büyük tartışma aslında Sistine Şapeli’nin duvarının çıplaklıkla dolu olmasıydı. O denli ki Michelangelo’nun arkadaşı Pietro Aretino bile, bu yapıtı gördükçe utandığını söz etmişti.
Katolik Kilisesi’nin Islahat’a reaksiyonuna rehberlik etmek için 1545’te Trent Kurulu kuruldu. Sanat bu periyotta her zamankinden daha kıymetliydi, en azından Reformcuların birden fazla onu çok eleştirdiği için.
Michelangelo’nun öldüğü yıl, eski öğrencisi Daniele da Volterra, çıplak figürlerin üzerini boyaması için tutuldu.
Michelangelo’nun kutsal kaynaklara dayanmayan, baş karıştırıcı bir halde düzenlenmiş üç yüz çıplak bedenden oluşan bir duvar freski olan Son Yargı’sı, Konsey’in kararına aksi düşmüştü.
Bu sebeple, Michelangelo’nun öldüğü yıl yani 1564’te, kendisinin eski öğrencisi olan Daniele da Volterra, çıplak figürlerin üzerine peştamal boyaması için tutuldu.
Da Volterra ayrıyeten Saint Catherine ve Saint Blaise’i büsbütün yine boyadı.
Michelangelo’nun versiyonunda Blaise, çıplak Catherine’e bakıyordu; da Volterra onları giydirdi ve bunun yerine Blaise’in İsa ile yüzleşmesini sağladı.
Yüzyıllar boyunca onu değiştirmeye yahut kaldırmaya yönelik birkaç teşebbüse karşın, Son Yargı hayatta kalmayı başardı.
Tamamen Michelangelo’nun kendine has karakteri ve ferdî sanatsal vizyonuyla tanımlanan, muhakkak şimdiye kadar yapılmış en alışılmadık ve bireyselci tablolardan biri.
Michelangelo’nun Son Yargı’sı şimdiye kadar yapılmış en alışılmadık yapıtlardan biriydi. O denli ki Michelangelo, kendini bile resme dahil etti.
Aziz Bartholomew, Hıristiyan sanatında çoklukla derisi yüzülmüş bir gökyüzü ile tasvir edilir (nasıl öldürüldüğüne atıfta bulunularak) ve Michelangelo bu deriye kendi yüzünü verdi.
Kara mizah mı yoksa manevi ıstırap belirtisi mi o kısmı tartışmaya açık…
Bu tartışmalar vakit aşımına uğradı ve Kıyamet Günü (Son Yargı) bir başyapıt olarak kabul edildi.
Peki sahiden o denli mi?
Michelangelo’nın Son Yargı’sı Fra Angelico yahut Hans Memling’den daha mı âlâ? Büyük bir vizyon mu yoksa baş karıştırıcı bir karmaşa mı? Hoş mi yoksa uygunsuz mu?
Ya da tahminen, bir formda, bunların hepsi mi?
Ne dersiniz? Yorumlarda buluşalım.
