Klasik Müzik Konserinde Sahneye İç Çamaşırı Fırlatan Tarihin Birinci Fangirlleri: Franz Liszt’in Çılgın Hayranları

Sahneye iç çamaşırı fırlatan ve çığlık atan bayanlar, klasik müzik konserlerini düşündüğümüzde birden fazla insanın aklına gelmez, ancak tarihte birinci başladığı yer aslında bir klasik müzik konseri. One Direction, Bts ve Justin Bieber’dan çok evvel, konser salonları çığlık atan, bayılan, ona aşık bayanlarla dolu bir kişi daha vardı: Piyanist Franz Liszt. Fanları kendilerine Lisztomania ismini vermişti lakin bu isim daha çok bir hastalıkmış üzere anılıyordu. 

Franz Liszt’in parmakları piyanoya dokunduğu anda salondaki bayanlar o kadar çıldırıyordu ki hekimler fandomunun bir akıl hastalığı salgınına sahip olduğuna önemli olarak inanmaya başlamıştı. Yalnızca bununla da kalmadılar. Liszt fanları öteki neler yapmış bir bakalım. 👇

Franz Liszt, o vakte kadar dünyanın hiç görmediği bir sembol tesiri yaratmıştı. Klasik müzisyenler, biraz fazla alkışlarlarsa seyirciyi denetimden çıkmış olarak görüyorlardı. Liszt sahneye çıktığında ise beşerler iç çamaşırlarını sahneye atmaya başladılar. Kimileri mendiller, gül buketleri yahut birkaç yırtılmış giysi atarlardı. Ön sırada ondan birkaç santim uzakta oturur, yüzündeki her ayrıntıyı görebilmek için dürbünle ona bakarlardı. 1842’de Berlin’deki kaotik bir şov sırasında, birkaç bayan Franz Liszt’i kanlı canlı gördüğünde denetim edilemez, histerik kahkahalara boğuldu, öbürleri de kendinden geçti. Bu türlü bir şey tarihte birinci sefer oluyordu. ‘Aşktan bayılan kadınlar’ vardı.

Bir Franz Liszt konseri bittiğinde bayanlar sahneye çıkar ve bulabildikleri anıları çalmaya çalışırlardı. Terli mendilleri için savaşırlardı ve kadife eldivenlerini paramparça ederlerdi, böylelikle oradaki her kişi küçük bir kesimini meskene götürebilirdi. Kimileri ise konsere hazırlıklı gelirdi. Liszt’in gösterilerine cam şişeler getiren bayanların raporları mevcut. İçtiği kahve fincanındaki tortuları şişelerine döküyorlardı. Böylelikle nereye giderlerse gitsinler dudaklarına değmiş bir şeyi yanlarında taşıyabileceklerdi. Bir müellif, bir bayanın Liszt’in kullanılmış izmaritini pis oluktan çıkardığını gördüğünü anlatmıştı. Yalnızca konuta götürmekle de kalmamış, bu külleri üzerinde elmaslarla yazılmış “F. L.’ harfleri olan bir madalyonun içine koydurmuştu. Madalyon elbette kokuyordu. Lakin gittiği her yerde takıyordu.

Franz Liszt için çıldıran yalnızca bayanlar değildi. Erkekler de onu severdi. O kadar ki, ne kadar güzel olduğuna dair uzun şiirler bile yazdılar. Liszt’i şahsen gördükten sonra Rus eleştirmen Yuri Arnold şunları yazdı: ‘Eve gelir gelmez ceketimi çıkardım, kendimi kanepeye fırlattım ve en acı, en tatlı gözyaşları ile ağladım.’ 

Bunları hisseden tek kişi o değildi. Liszt’i gördükten sonra Stasov ve Serov isimli iki arkadaş; “Sonsuza dek, o gün, 8 Nisan 1842’nin bizim için kutsal olacağına ve ölene kadar bir saniyesini bile unutmayacağımıza yemin ettik.’ demişti. Hans Christian Andersen ‘Küçük Deniz Kızı’ kıssasını yazmakla meşgul olmadığı vakitlerde, vaktini Liszt’in cazibesi hakkında yazarak geçirirdi. Liszt’i birinci sefer gördükten sonra günlüğüne ”Liszt salona girdiğinde güya içimden bir elektrik çarpması geçmiş üzereydi.’ diye yazmıştı. ‘Sanki her yüzün üzerinden bir güneş ışığı geçti.”

Franz Liszt sevgilinizi çarçabuk çalabilirdi. Kim olduğunuz değerli değildi. Ünlü Fransız romancı Honore de Balzac olsanız bile, karınız Liszt’in görünüşü hakkında şiir yazıyor olacaktı. Zavallı Balzac’a da motamot bu türlü oldu. Liszt’i konutuna davet ettiğinde, Balzac’ın metresi ve müstakbel karısı Eva Hanska çıldırdı. Liszt’le tanıştığı için o kadar heyecanlıydı ki konuşamıyordu bile. Lakin o gittiğinde günlüğüne, ”Gözleri camsı fakat zekasının tesiri altında parlıyor ve kesilmiş bir elmas üzere yüzü var. Her modülü, saçı, bedeni ve ağzı onu cennetsi bir düş yapıyor.’ diye yazmıştı.

Liszt’in peşindekiler yalnızca ünlüler de değildi. Kraliyet ailesinin bile onun için çıldırmasına neden oldu. Bir eleştirmenin dediği üzere, Franz’a başka gerçek şahıslar tarafından bile daha çok “kral gibi’ davranıldı ve bu kelam hiç abartı değildi. Avrupa’yı gezmek için Almanya’dan ayrıldığında, kral ve kraliçe ayrılıyor diye ona veda etmek için balkona çıktılar. Liszt’in altı beyaz atın önderlik ettiği bir kraliyet otomobiline yerleştirilmesi ve akabinde 30 koç ve kraliyet onur muhafızlarından oluşan bir alayı ile onu uğurlaması için koca bir alay kurdular.

Liszt’i bu kadar tanınan yapan şeyin bir kısmı da gösterişli, asi uzun saçlarıydı. Hiç kimse daha evvel bir erkekte bu türlü bir şey görmemişti ve kimileri bunun için takıntılı hale geldi. Bayanlar, Liszt’e o harika at yelesi üzere saçlarından bir tutam göndermeleri için yalvaran mektuplar gönderirdi. Böylelikle saçı madalyonlarda saklayabilir ve onu her vakit yanlarında tutabilirlerdi. Hayranlarını hayal kırıklığına uğratmak istemeyen Liszt, kendi saç rengiyle uyuşan bir köpek aldı ve her mektup aldığında onun tüylerinden gönderdi.

Kendisi öldüğünde bile, fanlar saçını istemekten asla vazgeçmediler. Liszt’in cesedini bulan bayan, cesedinden bir tutam saç kesmek için müsaade istemişti.

Liszt’in birçok ilgisi vardı lakin hiçbiri Lola Montez’le olan bağı kadar çalkantılı değildi. Kendisi Üç Silahşörler kitabının müellifi Alexandre Dumas ve Bavyera Hükümdarı ile alaka kurmasıyla ünlenen erotik bir dansçıydı. Aşıkları ortasından en sevdiği de elbet Franz Liszt olmuştu. Lakin Liszt, o denli görünüyor ki, onun kadar bu ilgiye bağlı değildi. Lola Montez ile bir otel odasındalarken gece gizlice dışarı çıktı. Montez keyifli değildi. Öfkeyle, dışarı çıkmadan evvel odadaki her mobilyayı kırdı ve harabeye çevirdi. Lakin Liszt, görünüşe nazaran ayrılışının sahip olabileceği etkiyi biliyordu. Gitmeden evvel otel sahiplerine bir tomar para vermişti bile. Otel odasının harabe haline gelmek üzere olduğu konusunda onları uyarmıştı.

Şarkıcı Giovanni Battista Rubini Liszt ile turneye çıktığında, Liszt’in menajeri Sinyor Belloni, Rubini’nin bununla nasıl başa çıkacağı konusunda kaygılıydı. Çılgın bayanlar yalnızca Liszt için bağırırsa üzülebileceğinden korkuyordu. Bu nedenle Rubini’nin Liszt kadar sevildiğini hissetmesini sağlamak için performansları sırasında Rubini’ye çiçek atmaları için insanlara para ödedi. Rubini ise ilgiyi sevmişti. Çeşit sona erene ve Belloni ona faturayı gönderene kadar…  Belloni, Rubini’nin özgüveninin kırılmasını istememişti lakin görünüşe nazaran bunun bedelini ödemeye istekli değildi.

Franz Liszt artık yalnızca tanınan değildi, bazılarınca toplumsal bir sorun olarak görülüyordu. Onun periyodunda beşerler, insanları nasıl etkilediği hakkında makaleler yazdılar ve “Lisztomani” terimini icat eden Heinrich Heine, bu probleme “gerçek delilik” olarak atıfta bulundu. Hekimler bunu açıklamaya çalışıyordu. Kimileri konser salonlarında yayılan bir mikrop yahut bir çeşit kitlesel epileptik salgın nedeniyle Lisztomaniyi suçladı. Hatta kimileri halkı buna karşı nasıl “aşılayacakları” hakkında makaleler bile yazdı. Bu artık onların gözünde yalnızca bir fandom değil, hastalık topluluğuydu. Yeniden de kimse bir tedavi bulamadı.  Neuigkeits-Bote isimli bir makale, insanları Lisztomaninin “bulaşması” konusunda uyaran bir makale bile yayınlamıştı. Liszt’in kasabadan ayrılışını kutlayan bir yazıda şu kelamlar geçti; ‘Kadınlar sonunda bir kere daha çocuklara, mutfağa ve kocalarına bakıyorlar.”

Bugün, bilim insanları hala Franz Liszt’in insanları nasıl bu kadar delirtmeyi başardığını inceliyorlar. Teorilerinden kimileri biraz tuhaf. Örneğin, bir araştırmacı Liszt’in müziğinin süratli temposunun seyircinin beyinleri üzerinde akıl yürütme yeteneklerini kapatan elektriksel nörolojik bir tesire sahip olabileceğini söylüyor. Başka araştırmalar, Lisztomani’nin müziğin insanlardaki cinsel dürtülere olan tesirini ortaya çıkardığını öne sürdü. Kimileri ise bunun tıpkı kuşlar üzere partnerini etkilemek için melodileri kullanma efektinden kaynaklanabileceğini düşünüyor. Liszt, bakımlı saçları olan yetenekli bir piyanistti. Yani ekranda adeta bir tavus kuşuydu. Teoriye nazaran, bayanları aşktan bayılttı zira o çok harikaydı. Beşerler bununla nasıl başa çıkacaklarını bilmiyorlardı, bu yüzden hudut sistemleri çok heyecanlanmaktan daha fazla dayanamıyordu.

Bu çılgınlık derecesinde sevme durumunu siz olsanız olağan karşılayabilir miydiniz?