Türk Mitolojisinde İlahlar: Gökyüzünden Yeraltına

Türk mitolojisi, Türk bozkırlarındaki halkların kültür, sanat, müzik, edebiyat ve lisanında yer alan eşsiz bir mirasın kesimidir. Türk mitolojisinde İlahlar, tabiatın istikrarı, hayatın devamı ve insanların hayatındaki güç ve istikrar için değerlidir.

Türk mitolojisinde Rabler ortasında gökyüzünün Yaradanı Tengri, yaratıcılığın ve varoluşun İlahı Kayra Han, vefatın ve berbatlığın İlahı Erlik Han ve ilahların rabbi Ülgen üzere birçok kıymetli figür yer almaktadır.

Türk mitolojisinde Rabler, Türk bozkırlarındaki halkların hayatında kıymetli bir yere sahiptir. Yaradanlara dua edilerek, hayatın doğal döngüsü ve istikrarı korunur, hayatın devamı, tabiatın ahengi ve beşere verilen akıl ve güç üzere özellikler sağlanır.

Türk mitolojisinde İlahlar, Türk bozkırlarındaki halkların kültüründe, sanatında, müziğinde, edebiyatında ve lisanında sıklıkla yer alır. Rabler, Türk halklarının kültüründe bir sembol olarak kabul edilir ve Türk bozkırlarındaki ömrün bir kesimidir.

Türk mitolojisinde İlahlar, Türk bozkırlarındaki insanların hayatını şekillendiren değerli bir öge olmaya devam etmektedir ve Türk kültürü için kıymetli bir miras olarak korunmaktadır.

Tengri ilah demektedir. Eski Türklerin ve Moğolların inancı Tengricilikte Gök İlah (Kök Tengri) ya da Gök’ün ulu ruhudur. Tıpkı vakitte Orhun Yazıtları’nda birinci çevirisi yapılan sözcüktür.

Gök ilah, her şeyin yaratıcısıdır. Tengri, Göksel küreyi denetim eden Türk panteonunun ana yaradanıdır. Yer Tengri Gök Tengri’nin torunu, Kayra Han’ın oğlu, Ülgen’in kardeşi ve Erlik’in amcasıdır. Gök Tengri ise Kayra Han’ın babası, Yer Tengri’nin dedesi, Ülgen’in dedesi ve Erlik’in büyük dedesidir.

Altay Türklerine nazaran gökyüzündeki ilahların en büyüğü Kara Han’dır. Kara Han 17. katta oturur. Bütün Rablerin babasıdır ve oradan cihanın yazgısını tayin eder. Eliade’ya nazaran Kara Han dünyanın yaratılışı ve sonu üzere hususlarda sürekli ön plandadır. Kara-Han yeryüzünü yarattıktan sonra dokuz kısımlı bir çam diker ve 16. kata oğlu Ülgen’i oturtur. Kara-Han, dokuz kişinin bu kısımlardan türemesini, dokuz ulusunda buradan meydana gelmesini ister. Kara-Han, insanoğlunun “ata” ve “ana”sıdır. Şamanlara nazaran Kara Han’ın Ülgen, Kızagan, Mergen isminde üç oğlu vardır.

Kayra Han, Türk mitolojisinde yaratıcılığın ve varoluşun ilahı olarak kabul edilir. Kayra Han, var olan kainatın yaratıcısıdır. Kayra Han’a dua edilerek, hayatın devamı, tabiatın ahengi ve beşere verilen akıl ve güç üzere özellikler korunur.

Türk halkları, Kayra Han’a hürmet duyar ve ona taparlar. Kayra Han, Türk bozkırlarındaki halkların kültüründe, sanatında, müziğinde, edebiyatında ve lisanında sıklıkla yer alır. Kayra Han, Türk halklarının kültüründe bir sembol olarak kabul edilir.

Mitolojinin temel unsurlarından biri zıtlıktır. Bilhassa İran kültürüne ilişkin Mazdaizm yahut Maniheizm üzere inançlarla birlikte başlayan düalist unsur mitolojinin temeline zıtlıkların birliği ve tıpkı vakitte uğraşını koyar. Bu anlayışa nazaran kainattaki her şey zıttıyla vardır. İyi-kötü, doğru-yanlış, güzel-çirkin ve daha birçok zıt kavram birlikte bir ahenk içinde varlığı meydana getirir ve kainatın işleyişinden sorumludur. Erlik, Altay Türklerinin mitik tasavvurlarında makus ruhların başındadır, lideridir. 

Erlik “güçlü, kuvvetli” manalarına gelir. Birtakım Türkologlara nazaran bu söz “erklig” sözünün bozulmuş halidir. Bu araştırmacılara nazaran eski Uygur Buda metinlerinde yer altındaki karanlık dünyanın hakimi olan ve vefat ruhu motifini karşılayan Yama’ya Erklig Yama denir. “Kudretli” manasına da gelen bu söz şamanist tasavvurlarda “Erlik” biçiminde, berbat ruhların başındaki antagoniste isim olmuştur. Şaman dualarında Erlilk’e “Kayrakan” olarak da seslenilir. Erlik insan için acı, eziyet ve vefatla muadildir. 

Erlik’in yeraltı diyarıyla ilgili farklı tasvirler de mevcuttur. Erlik yeraltı diyarında kara çamurdan bir sarayda yahut duvarla çevrili kara demirden bir sarayda yaşar. Erlik’in sarayı insanların gözyaşlarından oluşan dokuz ırmağın birleşerek Toybodım (Doymadım) Nehri’ne dönüştüğü yerde yahut abra ve yutpa denilen müthiş su canavarlarıyla dolu olan Bay Tenis (Bay Deniz)’in yanında bulunmaktadır.

Ülgen göğün 16. katında Altın dağda ikamet eder ve altın bir taht üzerinde oturur. Tahtı ay ve güneşin ötesindedir. Ülgen, gök cisimlerini yönetir, yağmur yağdırır, gök gürültüsü ve yıldırımları da o gönderir. İlah Ülgen biri ak biri kara taşla gelerek ateşin nasıl yakılacağını insanlara öğretmiştir. Eliade’ya nazaran gök gürültüsü ve şimşek tüm mitolojilerde gök ilahın silahıdır ve yıldırımıyla vurduğu yer kutsallık kazanır. Ülgen uygunluk yapmayı sever. Ülgen’in kendisi, kızları ve oğulları insan biçimindedir. 

Dünyayı taşımaları yahut dayanak olmaları için üç tane balık yaratmıştır. Elindeki topuzu, ömür ağacının köklerine misal ve öylesine kısımlı budaklıdır. Bildiğimiz Güneş, Ay ve yıldızlardan tüm gök objelerinden çok uzakta yaşar. Biri sağında ve başkası solunda iki ak Güneş bulunur. Bu gök objelerinin her biri kendisine ulaşmak isteyen şaman için bir manidir. En güçlü şaman bile en fazla Kutup Yıldızına kadar ulaşabilir.

Türk ve Altay mitolojisinde Akıl Yaradanı olan Mergen Han öbür ismi ile Pergen Han olarak da bilinir. Pergen Han aklı ve zekayı temsil eder. Göğün yedinci katında oturur ve bilgelik sahibidir. Oku ve yayı bulunan Mergen Han bilgeliğiyle attığı ok maksadını şaşırmaması ile bilinir. İnsanlara bilgelik vermesi ile bilinir ve bilimi ve ideolojiyi simgeler. İlah Kayra Han’ın oğlu olarak kabul edilir. Mergen, ayrıyeten masal ve efsane kahramanlarında bir unvan olarak kullanılır; Kan Mergen, Ay Mergen, Kartaga Mergen, Südey Mergen üzere.

Kızagan, cümbüş, müzik, dans ve şenliklerin yaradanıdır. Kızagan’a dua edilerek, şenliklerin bereketli, keyifli ve sevinçli geçmesi sağlanır.

Türk halkları, Kızagan’a hürmet duyar ve ona taparlar. Kızagan, Türk bozkırlarındaki halkların kültüründe, sanatında, müziğinde, edebiyatında ve lisanında sıklıkla yer alır. Kızagan, Türk halklarının kültüründe bir sembol olarak kabul edilir.

Hem rahmet tanrıçasıdır hem de bekaret tanrıçasıdır. Bu sebep ile bayanlar, anneler ve çocuklar ile bağlantılıdır. Türk mitolojisinde ve Tengrizimde doğurganlık tanrıçası olarak da bilinir. Umay, öbür çeşitli dinlerde yer verilen toprak ana tanrıçalarına misal.

Umay, çocukları ve hayvan yavrularını koruyan bir tanrıçadır. Arkeologların Altaylarda buldukları seramik eserler üzerindeki fotoğraflarda Umay ana üç boynuzlu olarak betimlenir.Orta Asya da kimi arkeolojik buluntulardan anlaşıldığına nazaran Umay ana motifi, beyaz saçlı ve beyaz giysili olarak, insanbiçimci bir görünüm sergilemektedir. Kuş kılığında kanatlı bir bayan imgesi de vermektedir. Altay Türkleri onu göklerden inen gümüş saçlı, hoş yüzlü bir bayan olarak düşünmüşlerdir.

Kubai, Türk mitolojisinde savaşın yaradanı olarak kabul edilir. Kubai, savaşçıların koruyucusu ve rehberidir. Kubai’a dua edilerek, savaşçıların güçlü, yiğit ve zaferli olması sağlanır.

Türk halkları, Kubai’ye hürmet duyar ve ona taparlar. Kubai, Türk bozkırlarındaki halkların kültüründe, sanatında, müziğinde, edebiyatında ve lisanında sıklıkla yer alır. Kubai, Türk halklarının kültüründe bir sembol olarak kabul edilir.

Yakut Türklerine nazaran birinci insanı o yaratmıştır. Eski Türkçede ürüng-beyaz, ayıg-yaratan, toyon-tanrı, efendi demektir. Yakut Türklerinde beyaz yaratıcı öteki yaratıcı ruhların en büyüğüdür. Kainatı o yaratmıştır. Dünyayı yönetim eden de odur. İnsanlara yaratıcı gücü ve çocukları o verir. Yerin ve toprağın verimli olmasını o sağlar. Hayvanların çoğalması ve bolluk onun sayesinde olur. Eliade birebir rabbe cet beyefendi de dendiğini söyler. Beşere kut veren odur. Büyük efsane kahramanlarını yine hayata döndürerek vefattan kurtarır. Bu yaratıcıya canlı beyaz at kurban edilir. Ürüng Ayıg Toyon, çok hürmet gösterilen, kutlu, parıltı yüzlü ve ulu bir varlıktır.

Oğuzun oğullarından biridir ve ongunu çakır (çağrı) kuşudur. Çakır, mavi gözlü, “mavi-deniz” ve “beyaz-mavi-deniz” cinsinden bir kuştur. Uygur sanatında Basaman isimli alp-tanrı, kuzey tarafı, Merkür (su yıldızı), su ögesi ile alakalı görülür ve bu Alp-tanrının tuğu yırtıcı hayvan kuyruklarından oluşmuş olarak resmedilirdi. Elinde tuttuğu kargı ise üç dilimlidir.

Koyaş, Türk mitolojisinde işçiliğin rabbi olarak kabul edilir. Koyaş, inşaat, tarım ve hayvancılık üzere alanlarda insanların işlerini kolaylaştırır. Koyaş’a dua edilerek, işlerin kolay ve bereketli olması sağlanır.

Türk halkları, Koyaş’a hürmet duyar ve ona taparlar. Koyaş, Türk bozkırlarındaki halkların kültüründe, sanatında, müziğinde, edebiyatında ve lisanında sıklıkla yer alır. Koyaş, Türk halklarının kültüründe bir sembol olarak kabul edilir.

Türk, Tatar, Altay, Yakut, Çuvaş mitolojilerinde Deniz Tanrıçası olarak bilinir. Farklı Türk lisanlarında Ağ Ana, Ürüng Ene, Şura (Sura, Sor) Ene olarak da anılır. Moğollar ise Sagan Ece olarak bilirler.

Henüz hiçbir şey yaratılmamışken ve sırf uçsuz bucaksız bir su varken, sonsuz sulardan çıkarak, İlah Ülgen’e yaratma ilhamı vererek sulara tekrar dalmıştır. Işıktan bir vücudu başında gücü simgeleyen ve taca benzeyen şık boynuzları, alt kısmında ise denizkızı üzere çok uzun bir balık kuyruğu vardır. Kuyruğu hafif maviye çalan bir renge sahiptir. Etrafında deniz yıldızları dolaşır. Hayatın başlangıcına dair ne varsa hepsine ruh vererek ömür döngüsünü başlatır.

Ay Cet, Türk mitolojisinde ayın baba rabbi olarak kabul edilir. Ay Cet, ayın doğuşu ve batışı ile ilişkilendirilir. Ay Cet, Türk halklarının hayatında ayın verdiği ışık ve gücün sembolüdür.

Türk halkları, Ay Ata’ya hürmet duyar ve ona taparlar. Ay Cet, Türk bozkırlarındaki halkların kültüründe, sanatında, müziğinde, edebiyatında ve lisanında sıklıkla yer alır. Ay Cet, Türk halklarının kültüründe bir sembol olarak kabul edilir.

Gün Ana Türk ve Altay mitolojisinde Güneş Tanrıçası olarak anılır. Kün Ana yahut Güneş Ana olarak da bilinmektedir. Bazen Yaşık Ana da dendiğini görebilirsiniz. Altay Türkleri Tengricilik inancına nazaran güneş ile birlikte göğün en yüksek katında oturan ve güneş tanrıçası olarak görülebilecek kutsal bir varlık olarak kabul etmektedir. Bu inanışa nazaran gün ana insanların birinci büyükannesi, ve Ay Dede birinci büyük babasıdır.

Yel Ana, Türk mitolojisinde rüzgarın ana tanrıçası olarak kabul edilir. Yel Ana, Türk bozkırlarındaki halkların ömründe değerli bir yere sahiptir. Yel Ana, rüzgarın tarafını ve suratını denetim eder. Yel Ana’ya dua edilerek, berbat rüzgarların önüne geçilir ve beşerler inançlı bir formda seyahat ederler.

Türk halkları, Yel Ana’ya hürmet duyar ve ona taparlar. Yel Ana, Türk bozkırlarındaki halkların kültüründe, sanatında, müziğinde, edebiyatında ve lisanında sıklıkla yer alır. Yel Ana, Türk halklarının kültüründe bir sembol olarak kabul edilir.

Od Ata’ya hürmet duyar ve ona taparlar. Od Ata’ya dua edilerek, sağlıklı bir hayat, bereketli topraklar ve refah elde edilir. Türk ve Altay bozkırlarındaki halklar, Od Ata’yı gözetici bir güç olarak görürler ve onun ismine düzenlenen kutlamalara katılırlar.

Od Cet, Türk ve Altay mitolojilerinde kıymetli bir yere sahiptir. Od Cet, Türk ve Altay bozkırlarındaki halkların kültüründe, sanatında, müziğinde, edebiyatında ve lisanında sıklıkla yer alır. Od Cet, Türk ve Altay halklarının kültüründe bir sembol olarak kabul edilir.

Bürküt Cet: Türk ve Moğol Mitolojilerinde Şahin TanrıBürküt Cet, Türk ve Moğol mitolojilerinde şahin ilah olarak kabul edilir. Bürküt Cet, süratli, güçlü ve şık bir avcı olarak tasvir edilir. Türk-Moğol halkları, Bürküt Ata’ya hürmet duyar ve ona taparlar.

Bürküt Cet, Türk-Moğol bozkırlarındaki halkların hayatında değerli bir yere sahiptir. Bürküt Cet, Türk-Moğol halklarının kültüründe, sanatında, müziğinde, edebiyatında ve lisanında sıklıkla yer alır. Bürküt Cet, Türk-Moğol halklarının kültüründe bir sembol olarak kabul edilir.

Yel İyesi: Türk Mitolojisinde Rüzgarın VarlığıYel İyesi, Türk mitolojisinde rüzgarın varlığı olarak kabul edilir. Yel İyesi, Türk bozkırlarındaki halkların hayatında değerli bir yere sahiptir. Yel İyesi, insanların sıhhati ve güvenliği için değerlidir.

Yel İyesi, rüzgarın tarafını ve suratını denetim eder. Yel İyesi’ne dua edilerek, makus rüzgarların önüne geçilir ve beşerler inançlı bir halde seyahat ederler.

Türk halkları, Yel İyesi’ne hürmet duyar ve ona taparlar. Yel İyesi, Türk bozkırlarındaki halkların kültüründe, sanatında, müziğinde, edebiyatında ve lisanında sıklıkla yer alır. Yel İyesi, Türk halklarının kültüründe bir sembol olarak kabul edilir.

Bürküt Cet, Türk ve Moğol mitolojilerinde şahin ilah olarak kabul edilir. Bürküt Cet, süratli, güçlü ve şık bir avcı olarak tasvir edilir. Türk-Moğol halkları, Bürküt Ata’ya hürmet duyar ve ona taparlar.

Bürküt Cet, Türk-Moğol bozkırlarındaki halkların ömründe değerli bir yere sahiptir. Bürküt Cet, Türk-Moğol halklarının kültüründe, sanatında, müziğinde, edebiyatında ve lisanında sıklıkla yer alır. Bürküt Cet, Türk-Moğol halklarının kültüründe bir sembol olarak kabul edilir.

Od Cet, Türk ve Altay mitolojilerinde baba ilah olarak kabul edilir. Od Cet, hayatın kaynağıdır ve insanların rehberidir. Od Cet, güneşin sembolüdür ve güneşin doğuşu ve batışı ile ilişkilendirilir.

Türk ve Altay halkları Od Ata’ya hürmet duyar ve ona taparlar. Od Ata’ya dua edilerek, sağlıklı bir hayat, bereketli topraklar ve refah elde edilir. Türk ve Altay bozkırlarındaki halklar, Od Ata’yı esirgeyici bir güç olarak görürler ve onun ismine düzenlenen kutlamalara katılırlar.

Od Cet, Türk ve Altay mitolojilerinde değerli bir yere sahiptir. Od Cet, Türk ve Altay bozkırlarındaki halkların kültüründe, sanatında, müziğinde, edebiyatında ve lisanında sıklıkla yer alır. Od Cet, Türk ve Altay halklarının kültüründe bir sembol olarak kabul edilir.

Yakut Türkleri ateş tanrıçasını ak saçlı bir bayan olarak görürler. Buryatlar ise, kırmızılar giymiş yaşlı bir bayan olarak yahut ateşin yalımıyla dalgalanan yeşil yahut kırmızı ipekten kaftan giymiş bir bayan olarak da düşünmüşlerdir. Bir öteki şaman duasında da şöyle tasvir edilir. “sen karanlık gecelerde, genç kızlar üzere saçlarını dalgalandırarak oynuyorsun! Kırmızı ipekli kumaşlar sallayarak, genç al kısrak üzerinde geziniyorsun”.

Ocak ruhu dişildir. Konutun tam ortası “evin kalbi”dir ve ocak yeri buradadır. Orta Asya da Hunlara ilişkin, üç ayaklı ve kutlu kabul edilen kazanlar bulunmuştur. Yakutlara nazaran birinci ocağı Ülgen’in üç kızı yakmıştır. Yakutlarda ateş ilahları yedi kardeştir.

Türk ve Moğol mitolojilerinde, Boz Tengri, büyük bir ilah olarak kabul edilir. Boz Tengri, Türk-Moğol bozkırlarındaki halkların ömründe kıymetli bir yere sahiptir.

Boz Tengri, ‘boz’ sözü, ‘mavi’ manasına gelir ve gökyüzü ile ilişkilendirilir. Gökyüzü, Türk-Moğol mitolojisinde değerli bir semboldür ve Boz Tengri, gökyüzünün hükümdarı olarak kabul edilir.

Boz Tengri, hayatın kaynağı, tabiatın koruyucusu ve insanların rehberidir. Boz Tengri’ye dua edilerek, hayatın bereketli ve inançlı geçmesi, tabiatın istikrarı ve ahengi sağlanır.

Türk ve Şaman mitolojisinde, Ayızıt, kutsal bir hayvan olarak kabul edilir. Ay ve yıldız sembolleriyle ilişkilendirilir ve Türk bozkırlarındaki birçok halkın kültüründe yer alır.

Ayızıt’ın tasviri, bölgeye ve kültüre bağlı olarak değişebilir. Lakin ekseriyetle, bir geyik ya da ceylan biçiminde betimlenir. Bu hayvan, hızlı, şık ve güçlü bir avcı olarak tasvir edilir.

Türk ve Şaman inançlarına nazaran, Ayızıt, göklerdeki sistemi ve ahengi sağlar. Ayızıt’ın kanatlarındaki tüyler, gökkuşağının renklerini temsil eder ve gökkuşağı, Türk kültüründe kıymetli bir semboldür.

Ayızıt ayrıyeten, ruhsal bir varlık olarak da kabul edilir. Şamanlar, Ayızıt’a bağlanarak, ruhsal istikrar ve ahenk sağlarlar. Ayızıt, insanların ruhlarını aydınlatır ve onlara rehberlik eder.

Jaiyk, ırmakların yaradanı olarak bilinir. Altay mitolojisinde Dayık olarak anılan Türk panteonunda bir allahtır. 17 ırmağın kavşağında yaşadığına dair bir rivayet vardır.

Türk mitolojisinde ateş rabbi olarak bilinir. Alas Han olarak da bilinen Alaz meskenlerdeki ateşi ve evcil hayvanların koruyucusudur. Türk mitolojisinde ocak ve ocaktaki ateş kutsal sayılır. Ocağa ve içindeki ateşe saygılı davranılmalıdır. Aksi halde Alaz kızdığı için yangın çıkarır.

Geçim tanrıçasıdır, Avcıları, balıkçıları bunun yanı sıra ormanı korur. Bayanay’ın ismine Payna merasimi düzenlenmektedir. Avcılar ateş yakarak dua ederek avlarının bereketli ve kazasız geçmesi için dua ederler. Bir inanışa göre Bayanay Hanım aslında yedi kişidir: En bilinenleri şu biçimde sıralanmıştır:

• Bay Bayanay: Avcı Tanrıçası. 

• Tağ Bayanay: Ormancı Tanrıçası

• Uğu Bayanay: Balıkçı Tanrıçası.

Roux’a nazaran, etügen / itügen yeryüzü tanrıçasına verilen bir isimdir. Toprak ve yeri temsil eden Etügen, Seyidov’a nazaran de Ötügen, devleti ve hakimiyeti koruyan bir ilahedir. Cengiz han Ötügen’e “ötügen anamız” der. Ayrıyeten birtakım araştırmacılar, bir şaman ismi olan “utagan” sözünden türediğini ve bu sözün Türkçe “döl yatağı” manasına geldiğini söyler. İtügen, hayvanları ve toprak ile ilgili tüm eserleri koruyan bir tanrıçadır. Aslında yer tanrıçası, ile doğum ve üretim ortasındaki bağ neredeyse kozmiktir.

Mergen İlah, Türk ve Şaman Mitolojisinde yaratılış ve varoluşun ilahı olarak kabul edilir. Mergen, Türkçede ‘sonsuz’ manasına gelir. Mergen İlah, kozmosun sonsuzluğunu ve varlığını simgeler.

Mitolojik kıssalara nazaran, Mergen İlah, cihanın yaratıcısı ve varoluşun temsilcisidir. Mergen İlah, cihanın sonsuzluğunu ve vaktin sonsuzluğunu simgeler. Mergen Allah’a dua ederek, beşerler kozmosun gücünden ve sonsuzluğundan faydalanmak isterler.

Mergen İlah, tıpkı vakitte bilgelik ve anlayışla ilişkilendirilir. Sonsuzluğu simgeleyen Mergen İlah, insanların hayatındaki bilgelik ve anlayışın sembolüdür. Mergen Rab’ın insanlara bahşettiği bilgelik ve anlayış, insanların hayatındaki hakikat yolu bulmasına yardımcı olur.

Türk ve Şaman Mitolojisinde Mergen İlah, ekseriyetle yıldızlar, güneş ve ay üzere gökyüzü sembolleriyle ilişkilendirilir. Kainatın sonsuzluğunu simgeleyen Mergen İlah, büyük bir heybet ve güçle tasvir edilir.

Yayık Han, Türk ve Şaman Mitolojisi’nde rahmet yaradanı olarak bilinir. Yayık, Türkçede ‘süt’ manasına gelir. Yayık Han, sütün ve süt eserlerinin rahmetini ve bolluğunu simgeler.

Mitolojik kıssalara nazaran, Yayık Han, sütün rahmetini insanlara bahşeden bir allahtır. Sütün rahmeti, insanların hayatındaki bolluk ve refahın sembolüdür. Yayık Han’a dua ederek, beşerler bereketli bir hayat ve bolluk istediklerini söz ederler.

Yayık Han, tıpkı vakitte doğurganlık ve üremeyle ilişkilendirilir. Süt, anneliği ve doğurganlığı temsil eder. Yayık Han’ın insanlara bahşettiği süt, doğurganlık ve üreme gücünü artırır.

Türk ve Şaman Mitolojisinde Yayık Han, ekseriyetle büyük ve heybetli bir halde tasvir edilir. Rahmetin sembolü olarak kabul edilen Yayık Han, insanların hayatındaki bolluk ve refahın sembolüdür.

Şaman duaların da Yayık şöyle tasvir edilir. “Ülgen beyin habercisi, kızıl bulut kenarlı, gök nesli dizginli, solgun şimşek kamçılı, gökten haber alan Ak Yayık, üç boğumlu Ak Yayık, altın kenarlı Ak Yayık”.Tuva Şamanları “ak eren” ismini kullanır. Yayık büyük tufandan sonra gökyüzüne çıkıp Ak Yayık ismini alır. Güney Altaylılar ona “yaratıcı” ve “gök oğlu” ismini vermişlerdir. Tölösler “koruyucu” ismini verir. Ülgenin oğlu yahut kızı olarak da düşünülür. Yayık sözcüğünün kökü “parçalayarak kurban vermek” manasına gelen “yay” ile ilişkilendirilir. Mitolojik bir varlık olarak kocaman bir ejderha görünümündedir.

Suyla, Türk ve Şaman Mitolojisinde su elementinin yöneticisi olarak kabul edilir. Su, Türk ve Şaman kültürlerinde hayat kaynağı ve yenilenme sembolüdür. Suyla, suyun hayat veren gücünü temsil eder.

Mitolojik kıssalara nazaran, Suyla, suyun gücünü denetim eder ve insanlara suyun hayat veren gücünü aktarır. Suyla’ya dua ederek, beşerler suyun gücünden faydalanmak isterler. Ayrıyeten, Suyla, insanların hayatındaki duygusal ve ruhsal durumlarını tesirler.

Suyla, birebir vakitte doğurganlık ve verimlilikle ilişkilendirilir. Su, bitkilerin büyümesi ve hasatın bolluğu için gereklidir. Suyla’nın insanlara rahmet ve verimlilik getirdiğine inanılır.

Türk ve Şaman Mitolojisinde Suyla, çoklukla hoş bir bayan olarak tasvir edilir. Su’nun hoşluğu ve zarafetiyle ilişkilendirilen Suyla, ekseriyetle mavi giysiler ve takılarla süslenir.

Utkuçi, Türk ve Şaman Mitolojisinde zafer rabbi olarak bilinir. Zafer, Türk ve Şaman kültürlerinde değerli bir mevzudur ve savaşlarda kazanmak için Allah’a dua edilir. Utkuçi, bu duanın sembolüdür ve savaşlarda kazanmak için ona dua edilir.

Mitolojik kıssalara nazaran, Utkuçi, savaşlarda kazanan tarafın zafer rabbidir. Utkuçi’ye dua ederek, beşerler savaşlarda kazanmak ve zafer elde etmek isterler. Ayrıyeten, Utkuçi, insanların hayatındaki zorlukları yenmelerine yardımcı olan bir ilah olarak da kabul edilir.

Utkuçi, tıpkı vakitte kahramanlık ve hamasetle ilişkilendirilir. Savaşlarda zafer elde etmek için gereken kahramanlık ve cüret, Utkuçi’nin insanlara bahşettiği nitelikler ortasındadır. Mitolojik kıssalara nazaran, Utkuçi, insanların kahramanlık ve hamasetini artıran bir allahtır.

Türk ve Şaman Mitolojisinde Utkuçi, çoklukla güçlü ve heybetli bir biçimde tasvir edilir. Zaferin sembolü olarak kabul edilen Utkuçi, savaşlarda kazanmak için ona dua eden insanların güçlü bir destekçisi olarak kabul edilir.

Oğuz Kaan, Türk tarihinin kuruluş öykülerinden biri olan Oğuzname’de anlatılan bir önderdir. Oğuz Kaan, Türklerin birinci hükümdarı olarak kabul edilir.

Mitolojik öykülere nazaran, Oğuz Kaan, Rab’ın seçilmiş önderi olarak kabul edilir. Türk uzunluklarını bir ortaya getirerek Türk Devleti’ni kurduğuna inanılır. Oğuz Kaan, tıpkı vakitte Türk kültüründe adalet ve dürüstlük sembolü olarak kabul edilir. Oğuz Kaan’ın mevti üzerine, Oğuzlar onun anısına ‘Oğuz Yabgu Şöleni’ düzenlerler.

Oğuz Kaan, tıpkı vakitte Türk ve Şaman kültürlerinde cüret ve kahramanlık sembolü olarak kabul edilir. Mitolojik kıssalara nazaran, Oğuz Kaan, savaşlarda ön saflarda savaşır ve halkının güvenliği için elinden geleni yapar.

Oğuzname Nedir?

Oğuzname, Türk mitolojisindeki değerli bir yapıttır. Bu eser, Türklerin ataları olan Oğuzların tarihi hakkında bir destan niteliği taşımaktadır. Oğuzların Türk dünyasındaki hükümdarlıklarını, devletlerini ve göçlerini anlatan Oğuzname, Şamanizm’in de tesiriyle, kutsal bir metin olarak kabul edilir.

Oğuzname’nin kıymeti, Türk mitolojisinin temelini oluşturmasıdır. Bu eser, Türk kültürünün ve tarihinin anlaşılmasında da büyük bir rol oynamaktadır. Oğuzname’nin Şamanizm ile alakası ise, Türk mitolojisi ve Şamanizm’in iç içe geçmiş olduğunu gösterir.

Oğuzname’nin içeriği, 12 kısımdan oluşur ve Oğuzların tarihi ile ilgili pek çok öykü ve efsaneyi içerir. Yapıtta, Oğuzların atası olan Gün Han’ın doğumu, büyümesi, evliliği ve mevti anlatılır. Ayrıyeten, Oğuzların göçleri, toprakları fethetmeleri ve devlet kurmaları da Oğuzname’de anlatılan mevzulardan bazılarıdır.

Oğuzname’nin lisan ve üslubu, Türk edebiyatının klâsik özelliklerine sahiptir. Şiirsel bir lisanla yazılmış olan eser, güçlü bir söz dağarcığına sahiptir. Oğuzname’nin Türk edebiyatı üzerindeki tesiri ise, Türk edebiyatının gelişimine değerli katkılarda bulunmuştur.

Ay Han, Türk ve Şaman Mitolojisinde ayın yöneticisi olarak kabul edilir. Ay, Türk ve Şaman kültürlerinde bayan unsurunu temsil eder. Ay Han, ayın gizemli ve güçlü karakterinin sembolüdür.Türk ve Şaman Mitolojisinde Ay Han, ekseriyetle hoş bir bayan olarak tasvir edilir. Ay’ın hoşluğu ve zarafetiyle ilişkilendirilen Ay Han, çoklukla beyaz giysiler ve takılarla süslenir.

Mitolojik öykülere nazaran, Ay Han, ayın gücünü denetim eder ve insanlara ayın hayat veren gücünü aktarır. Ay Han’a dua ederek, beşerler ayın gücünden faydalanmak isterler. Ay Han, insanların hayatındaki duygusal ve ruhsal durumlarını tesirler.

Dağ Han, Türk ve Şaman Mitolojisinde dağların ve yüksek yerlerin yaradanı olarak bilinir. Dağlar, Türk ve Şaman kültürlerinde güç, dayanıklılık ve kutsallık sembolleridir. Dağ Han, dağların koruyucusu ve yöneticisi olarak kabul edilir.

Mitolojik kıssalara nazaran, Dağ Han, dağların içinde yaşayan tüm varlıkların koruyucusu ve yöneticisidir. Beşerler, Dağ Han’a dua ederek ondan güç ve muhafaza istemektedirler. Dağ Han, insanların hayatındaki şiddetli vakitlerde dayanıklılık ve güç veren bir ilah olarak kabul edilir.

Gök Han, Türk ve Şaman Mitolojisinde gökyüzü yaradanı olarak bilinir. Gökyüzü, beşerler için bir hudut olarak görülmüş, hasebiyle, Gök Han üzere bir ilah, beşerler için epey değerlidir. Gökyüzü, Türk ve Şaman kültürlerinde, güç, özgürlük, bağımsızlık ve gelecekle ilgili umutların sembolü olarak kabul edilir.

Mitolojik öykülere nazaran, Gök Han, gökyüzünde yaşayan tüm varlıkların koruyucusu ve yöneticisidir. Beşerler, Gök Han’a dua ederek ondan güç ve muhafaza istemektedirler. Ayrıyeten, Gök Han, insanların mukadderatını belirleyen bir ilah olarak kabul edilir.

Gök Han, doğurganlık ve verimlilikle ilişkilendirilir. Mitolojik öykülere nazaran, Gök Han, insanlara rahmet ve verimlilik getirir. Gökkuşağı da Gök Han ile ilgilidir ve rahmetin sembolü olarak kabul edilir.

Türk ve Şaman Mitolojisinde Gök Han, çoklukla güçlü ve heybetli bir biçimde tasvir edilir. Gökyüzünde yaşayan tüm varlıkları koruduğu ve yönettiği düşünüldüğü için, çoklukla yüksek ve heybetli bir görünüme sahiptir. Birtakım kaynaklarda, Gök Han, gökyüzünde bir at otomobiliyle dolaşırken tasvir edilir.

Gün Han, Türk ve Şaman Mitolojilerinde güneş ilahı olarak kabul edilir. Güneş, Türk ve Şaman kültüründe hayatın kaynağı ve rahmetin sembolü olarak kabul edilir. Gün Han, Türk ve Şaman kültüründe, güneşi yöneten ve koruyan bir ilah olarak görülür.

Mitolojik öykülere nazaran, Gün Han, güneşi her sabah doğurur ve gün boyunca gökyüzünde taşıyarak insanların hayatındaki ışığı sağlar. Gün Han’ın güneşin hareketini denetim ettiği ve insanların hayatındaki dönüşümleri etkilediği düşünülür. Beşerler, güneşin doğuşu ve batışı ortasındaki vakti ölçerek günlük hayatlarını planlarlar.

Gün Han, doğurganlık ve verimlilikle de ilişkilendirilir. Güneşin varlığı, bitkilerin büyümesi ve hasatın bolluğu için gereklidir. Mitolojik kıssalara nazaran, Gün Han, insanlara rahmet ve verimlilik getirir.

Türk ve Şaman Mitolojilerinde Gün Han, çoklukla güçlü ve heybetli bir formda tasvir edilir. Güneşin ışığı üzere ışıldayan bir görünüme sahiptir. Birtakım kaynaklarda Gün Han, gökyüzünde bir at otomobiliyle dolaşırken tasvir edilir.

Yıldız Han, Türk ve Şaman Mitolojilerinde gökyüzü ve yıldızlarla ilişkilendirilen bir ilahtır. Gökyüzünde yer alan tüm yıldızların koruyucusu ve yöneticisi olarak kabul edilir. Yıldız Han, Türk ve Şaman kültüründe çoklukla ‘Gök Tanrısı’ olarak da anılır.

Mitolojik öykülere nazaran, Yıldız Han, gökyüzündeki yıldızları koruyup yönetmekle vazifelidir. Beşerler, gökyüzüne bakarak Yıldız Han’a dua ederler ve ondan güç ve muhafaza isterler. Birebir vakitte, Yıldız Han’ın insanlara yol gösterdiği ve onların hayatındaki kararları etkilediği de düşünülür.

Yıldız Han, doğurganlık ve rahmetle de ilişkilendirilir. Mitolojik kıssalara nazaran, Yıldız Han’ın doğurganlıkla kontaklı olduğu ve insanlara rahmet getirdiği düşünülür.

Türk ve Şaman Mitolojilerinde Yıldız Han, çoklukla güçlü ve heybetli bir biçimde tasvir edilir. Gökyüzünün karanlıkta parlayan yıldızları üzere ışıldayan bir görünüme sahiptir.

Kübey Hatun, Türk ve Şaman Mitolojilerinde ‘ay tutulması’ ile ilgili bir figürdür. Ay tutulması sırasında, insanların ayın tekrar doğuşu için yardım istedikleri ve doğuş anında Kübey Hatun’un yine doğan ayı koruduğu düşünülür.

Kübey Hatun, birebir vakitte doğurganlık ve verimlilik ile ilişkilendirilir. Mitolojik öykülere nazaran, Kübey Hatun, verimlilik ve rahmeti sağlamak için insanlara yardım etmektedir.

Türk ve Şaman Mitolojilerinde Kübey Hatun, ekseriyetle dişi bir kurt olarak tasvir edilir. Kurt, Türk ve Şaman kültüründe kıymetli bir hayvandır ve güç, cüret ve bağımsızlık sembolü olarak kabul edilir. Kübey Hatun, dişi bir kurt olarak, bu kıymetleri temsil eder ve insanların hayatında güçlü bir rol oynar.

Yakutlar çift başlı kartala “öksökö kuşu” derler. Türkçe “bürküt” kartal demektir. Bakır tırnaklıdır, sağ kanadı ile güneşi, sol kanadı ile ayı kaplar. Ona gök kuşu da denir. Büyük kartallar için Bürküt sözü kullanılır.

Çift başlı kartallar, gök direklerinin yahut kayın ağacının doruğunda tasvir edilir ve ilah Ülgenin sembolüdür. Çift başlı öksökö kuşu gökten yıldırım indirir.

Başkurt efsanesinde “Semrük” ismindeki kuş iki başlı kartaldır. Bu başlardan biri insan başı olarak da düşünülür.

Türk mitolojisinde, ay ve güneşi pençeleriyle tutan doğanlar görülür. Tuğ’lar bir boz doğan ile birlikte gökten düşmüştür. İlaha açılan göğün kapısını çift başlı bir kartal bekler ve rabbin sembolüdür. Bu kartallar gökten yıldırım indirir.

Türk mitolojisinde çift başlı kartallar ve gün ve ay simgeleri ying ve yang sembolüdür. Çinlilerin ying-yang sembolü olarak tasvir ettikleri kozmos ve kozmosun dönüşünü, Türkler karşılıklı iki hayvan yada kartal koymak suretiyle tabir etmişlerdir. Bu sembolik hayvanların döndükleri merkez, yer ve göğün ortasıdır. Türklerin Yaruk-Kararıg unsurunu, göğü anlatan yuvarlak plakalara sarılmış siyah ve beyaz kartallar temsil eder.

Yakut Türklerinin inanışlarına nazaran Şamanlar yeryüzüne kartal ana tarafından getirilmişlerdir. Er-Töştük destanında da kartal dişi olarak görünür. Kartal Yakutlara nazaran Güneşin sembolüdür. Yakutlar analarının bir kartaldan geldiğine inanırlar. Bundan ötürü Kartal “güneş kuşu” olarak da nitelendirilir. Kendi küllerinden doğan phoenix daha genç olarak dünyaya gelir. Bu nedenle yine doğuşu, ebedi hayatı, ölümsüzlüğü ve güneşin doğuşunu simgeler. Çin mitolojisinde de ateşi, sıcaklığı, hasat mevsimini ve güneşi sembolize eder.

Oğuz Kağan’a yol gösteren ve liderlik yapan kurt erkektir. Türeyiş destanındaki kurt ise dişi olarak gösterilmiştir.

Göktürklerin kurttan türeyişi ile ilgili destan Bahattin Ögel’in Türk Mitolojisi isimli yapıtında şu biçimdedir:

“Göktürkler eski Hunların soylarından gelirler ve onların bir koludurlar. Kendileri ise Aşina (A-shih-na) isimli bir aileden türemişlerdir. Sonradan çoğalarak farklı oymaklar halinde yaşamaya başladılar. Daha sonra Lin ismini taşıtan bir ülke tarafından mağlup edildiler. Yenilgiden sonra Göktürkler, soyca yok edildiler. Büsbütün öldürülen Göktürkler içinde, sırf on yaşında bir çocuk sağ kalır. Lin memleketinin askerleri, çocuğun çok küçük olduğunu görünce, ona acırlar ve öldürmezler. Çocuğun el ve ayaklarını keserek bir bataklığa bırakırlar. Bu sırada çocuğun etrafında bir dişi kurt peyda olur ve çocuğu besler. Bir müddet sonra kurt gebe kalır ve bir mağaranın içinde on çocuk doğurur. Vakitle bu on çocuk büyür ve evlenir. Vakitle her birinden bir soy türer. Göktürk devletinin kurucularının geldikleri Aşina ailesi de bu on uzunluktan biridir.

Tonga, Kaşgarlı Mahmut’a nazaran leopar yahut kaplan cinsinden bir hayvandır. Orta Asya kaplanları Türklerin Bars dedikleri, Pars cinsinden hayvanlardır. Hun Pazırık kurganında çok rastlanan bir figürdür. Roux’a nazaran, ismi genelde” kahraman erkek kaplan” halinde algılanmaktadır, lakin ona nazaran Tunga “Sibirya panteri” dir. Budist metinlerde “uzun saçlı tonga” tabirlerine rastlanması, uzun saçın Alplik simgesi olmasını anımsatır.Uygur periyodunda, Alp Er Tonga’nın ve öteki Türk beyefendilerinin ismi ve unvanı olarak yırtıcı hayvanların isimleri kullanılırdı ve Alp’ler yırtıcı hayvan postu giymiş olarak resmedilirdi. Kaplan postu savaşa giden Alpler tarafından zırh yerine giyilirdi ve savaş sembolüydü.

Türk mitolojisinde Alp Er Tunga Adagan, kahraman ve başkan figürü olarak kabul edilir. Alp Er Tunga Adagan, Türk kültüründe liderliği, yüreği, savaşma ruhu ve tabiatla uyumlu ömrü temsil eder. Alp Er Tunga Adagan öyküleri, Türk mitolojisi ve klâsik Türk kültürü ile ilgilidir ve Türklerin tarihindeki kıymetli olaylar ve savaşlar hakkında anlatılan öykülerde sıklıkla ismi geçer.

Türk mitolojisinde Dağ Rabbi Adagan, Türk mitolojisinde sembolik bir mana taşır ve Türklerin tabiatla uyumlu ömrünü ve tabiatın güçlü ruhunu temsil eder.

Adagan, Türk mitolojisinde çoklukla dağların koruyucusu ve yaradanı olarak kabul edilir. Adagan kıssalarında, onun güçlü ve esirgeyici özellikleri ile ilgili anlatılar yer alır. 

Adagan, Türk mitolojisinde sembolik bir mana taşır. Öyküleri, Türk kültürünün tabiat ile uyumlu hayatını ve tabiatın güçlü ruhunu temsil eder. Adagan’ın sembolik manası, Türklerin doğayı müdafaa ve hürmet gösterme konusundaki inançlarına da işaret eder.

Şalık Han, Türk ve Altay mitolojisinde Av Rabbi olarak geçmektedir. Çalık Han yahut Salık Han olarak da bilinmektedir. Birinci yaratıldığında ormanlarda avlanan bir insandır. Haddinden fazla güçlü olan ve cüssesi büyük boyuneğmez biridir. Kendini beğenmişliği yüzünden kendine itimadı de tamdır. Bir gün yer altına inerek Erlik’in sarayının kapılarını kırmıştır. Buna sonlanan Erlik onu okuyla ayağından ve lisanından yaralamış, böylelikle peltek ve topal bir ruha dönüşüp göğe uçmuş.

Ai Toyon, ‘dünya ağacının’ doruğunda tüneyen bir kartal olarak anlatılan yakut ışık yaradanıdır.

Türk mitolojisinde Ai Toyon, Türklerin atası olarak kabul edilir. Ai Toyon, Türk halk kültüründe yer alan bir terim olarak kullanılır ve Türklerin hayatında değerli bir yere sahiptir.

Ai Toyon, Türk mitolojisinde çoklukla bir kahraman yahut başkan olarak görülür. Ai Toyon, Türklerin klâsik ömür şekli, inançları ve bedelleri ile ilgilidir.

Ai Toyon, Türk mitolojisindeki öbür varlıklar üzere, sembolik manalar taşır. Ai Toyon, Türk kültürünün bir sembolüdür ve Türklerin birliğini ve gücünü temsil eder.

Ai Toyon kıssaları, ekseriyetle onun liderliği ve hamaseti ile ilgilidir. Ai Toyon, Türk kültüründe değerli bir figür olarak kabul edilir ve Türklerin tarihindeki kıymetli olaylar ve savaşlar hakkında anlatılan öykülerde sıklıkla ismi geçer.

Türk mitolojisinde Ai Toyon’un kökeni hakkında net bir bilgi yoktur. Lakin Ai Toyon, Türk halk kültüründe kıymetli bir yer edinmiştir ve Türklerin ataları ve tarihi ile ilgilidir.

Türk mitolojisinde Uren, rahmetin sembolü olarak kabul edilen bir varlık yahut objedir. Çoklukla Türk halk kültüründe kullanılan bir terim olarak kullanılan Uren, çiftlik hayvanlarının kulaklarına yahut boynuzlarına takılan süslemeler olarak da kullanılır.

Türk mitolojisinde Uren’in kökeni hakkında net bir bilgi yoktur. Lakin Uren’in sembolik manası, rahmet, zenginlik, refah ve hayatın devamlılığı üzere olumlu özelliklerle ilişkilendirilir. Uren birebir vakitte Türk kültüründe kıymetli bir sembol olarak kabul edilir.

Türk mitolojisinde Uren’in sembolik manası, Türk halk kültüründe değerli bir yere sahip olan tarım ve hayvancılık faaliyetleriyle ilgilidir. Uren, çiftlik hayvanlarının sağlıklı ve bereketli olmasını simgeler. Ayrıyeten, tabiatın rahmeti, bolluğu ve zenginliğiyle de ilişkilendirilir.

Uren, Türk halk kültüründe çoklukla cetlerin bir anısı yahut mirası olarak kabul edilir. Uren, tıpkı vakitte baht, uğur ve kısmet sembolü olarak da kullanılır. Kimi öykülerde, insanların Uren’i çalarak başkalarından daha şanslı olabilecekleri anlatılır.

Türk kültüründe Uren’e misal süslemeler ve semboller, öbür kültürlerde de yer alır. Örneğin, Türkmenistan’da kullanılan Uren’e misal bir sembol olan ‘Güldeste’, Kırgızistan’da kullanılan ‘Kök Bayrak’ üzere semboller de misal manalar taşır.

Ukulan, çoklukla insanların suda boğulmalarına yahut su altında kaybolmalarına neden olan bir varlık olarak kabul edilir. Ukulan’ın bayan formunda tasvir edildiği söylenir ve birtakım kaynaklarda dişi bir canavar olarak anlatılır. Ukulan’ın kökeni hakkında net bir bilgi yoktur. Türk mitolojisinde su perilerinin ve canavarlarının sayısı epeyce fazladır. Ukulan da bu varlıklar ortasında yer alır. Türk halk inançlarında değerli bir yere sahip olan Ukulan öykülerinde, çoklukla bir ırmak, göl yahut denizde yaşadığı söylenir. Ukulan, suların denetimini elinde tuttuğu ve insanları sulara çekerek onları boğduğu düşünülür. Kimi öykülerde, insanları sulara çekmeden evvel, Ukulan’ın suyun derinliklerinde insanların yaptığı berbat işlerden haberdar olduğu ve bu nedenle cezalandırdığı anlatılır. Ukulan öykülerinde ayrıyeten, Ukulan ile savaşan kahramanların hikayeleri de yer alır. Kahramanlar, Ukulan’ı yenerek insanları su altındaki tehlikelerden kurtarırlar. Birtakım öykülerde ise, beşerler Ukulan’ı sakinleştirmek için ona armağanlar sunarlar. 

Ukulan’ın sembolik manası, suyun gücü ve tehlikesiyle ilgilidir. Ukulan, suyun hayat verici özelliğini temsil ettiği üzere, birebir vakitte suyun tehlikelerine de işaret eder. Bu nedenle, Ukulan öyküleri, insanların su ile ilgili faaliyetlerinde daha dikkatli ve önlemli olmalarını sağlamaya yardımcı olur..

Türk mitolojisinde ilah ve tanrıçaların yanında yaratıkları da değerlidir. Al Karısı, Gulyabani, Gök Kurt üzere herkes tarafından bilinen yaratıkların aslında Türk Mitolojisinde yer aldığını biliyor muydunuz? Halk öyküsü olarak geçmişten günümüze gelen yaratıkları sizler için derledik!

Al Karısı, Türk kültüründe ekseriyetle berbat niyetli ve fecî bir varlık olarak bilinir. Türk mitolojisinde cinlerin ve hayaletlerin temsilcisi olarak kabul edilir.

Al Karısı’nın kökeni hakkında net bir bilgi bulunmamaktadır. Lakin, Türk mitolojisinde benzeri makûs niyetli varlıkların yer aldığı düşünüldüğünde kadim Türk kültüründen geldiği söylenebilir.

Al Karısı, Türk mitolojisinde çoklukla bayan formunda tasvir edilir. Sembolik manası kötülük, karanlık ve cinlerin dünyasına açılan bir kapıdır. Al Karısı’nın imajı değişkendir ve herkesin aklında farklı bir imajı olabilir. Kimi kaynaklarda Al Karısı, kanatlı bir yaratık olarak tasvir edilirken, kimilerinde ise insan formunda bir hayalet olarak anlatılır.

Al Karısı, Türk kültüründe çoklukla gece vakti ortaya çıktığına inanılır ve insanları rahatsız eder. İnsanların hayatını etkileyen birçok olumsuz tesiri olduğuna inanılır. Örneğin, Al Karısı’nın insanların zihinlerini karıştırarak onları yanlış yola yönlendirdiğine yahut berbat niyetli planlara sevk ettiğine inanılır.

Al Karısı kıssaları Türk mitolojisinde de yer alır. Kıssalarda ekseriyetle insanların hayatlarını olumsuz tarafta etkileyen bir varlık olarak tasvir edilir. Örneğin, bir öyküde Al Karısı’nın bir köye musallat olduğu ve insanların hayatını zehir ettiği anlatılır. Fakat, bir kahramanın Al Karısı’yla savaşarak onu yok etmesi sonucunda köyün kurtulduğu anlatılır.

Al Karısı, Türk kültüründe edebiyatta ve sinemada da sıklıkla yer alır. Bilhassa Türk endişe sinemasında Al Karısı’nın kıssaları sıklıkla işlenir ve Türk edebiyatında da Al Karısı öyküleri yer alır.

Arçura, Türk mitolojisinde suyun koruyucusu ve temsilcisi olarak kabul edilir. Arçura sözü, ‘su perisi’ yahut ‘su tanrıçası’ manasına gelir ve Türk halk kültüründe geniş bir yere sahiptir.

Arçura’nın kökeni hakkında net bir bilgi bulunmamaktadır. Lakin, Türk mitolojisinde emsal su tanrıçalarının yer aldığı düşünüldüğünde Arçura’nın da kadim Türk kültüründen geldiği söylenebilir.

Arçura, Türk mitolojisinde su kaynaklarının koruyucusu olarak kabul edilir. Bunun yanı sıra rahmetin sembolü olarak da görülür. Arçura’nın suyun denetimine sahip olduğuna inanılır ve Türk kültüründe sulama, tarım ve balıkçılık üzere su ile ilgili faaliyetlerin başarısı için dua edilir.

Sembolik manası suyun hayat kaynağı olduğu gerçeğiyle de irtibatlıdır. Arçura, hayatın başlangıcının su ile başladığına dair bir inanç sistemini temsil eder. Türk inancına nazaran, su tanrıçalarının bulunduğu yerlerde suyun pak, berrak ve sağlıklı olduğu düşünülür.

Türk mitolojisi öykülerinde karşımıza çıkan  Arçura, ekseriyetle su kaynaklarının koruyucusu olarak tasvir edilir. Örneğin, bir kıssada Arçura’nın bir su kaynağının koruyucusu olarak vazife yaptığı ve bir avcının su kaynağına ziyan verdiği anlatılır. Arçura, avcının su kaynağına ziyan vermesine müsaade vermez ve avcının cezasını verir.

Tepegöz Kaf dağında yaşar çoban ve peri kızının evliliğinden doğar. Annesi dişi bir Alageyiktir. Tepegöz su üzerinde yüzen başı gözü meçhul bir ciğere benzetilir. Tepegöz bazen dişi bazen erkektir. Tepegöz tek gözlüdür. Tepegöz’ün parmağındaki yüzüğü annesi takmıştır. 

Altay Türk destanlarında devlere yelbegen denir. Yelbegen insan biçiminde, çok büyük, üç yedi yahut on iki başlı siyah ve sarı renklidir. Güneş ve ay tutulması devlerin yemesi olarak tanımlanır. Türk destanlarında devler atların düşmandır. 

Demir yelbegen karaçam uzunluklu, kara atlı ve çokmarlıdır.(çokmar hayvan başlı sopa yahut gürz asa sopa) Büyük kulaklı devler ise yeraltındadır. Dev anası denen dişi devler de vardı. Alt dudağı yerde üst dudağı gökte olan devler Anadolu Türk masallarında sık kullanılan bir motiftir.

Türk mitolojisinde Gulyabani, ürkütücü bir varlık olarak bilinir. Türk mitolojisinde gece vakti çıktığına inanılan ve insanlara dehşet veren bir varlık olarak tasvir edilir. Çoklukla konutların yakınında dolaştığı ve insanları rahatsız ettiği düşünülür. Gulyabani’nin imgesi değişkendir ve herkesin aklında farklı bir imajı olabilir. Birtakım kaynaklarda Gulyabani, tüylü bir yaratık olarak tasvir edilirken, kimilerinde ise insan biçiminde bir hayalet olarak anlatılır.

Gulyabani’nin kökeni hakkında net bir bilgi bulunmamaktadır. Fakat, Türk mitolojisinde benzeri varlıkların yer aldığı düşünüldüğünde Gulyabani’nin de kadim Türk kültüründen geldiği söylenebilir.

Gulyabani’nin Türk kültüründeki sembolik manası ise dehşet ve karanlıkla bağlantılıdır. İnsanların içinde bulunduğu şiddetli durumları temsil eder ve hamasetli olmanın kıymetini vurgular.

Gulyabani’nin Türk mitolojisindeki kıssaları de vardır. Bunlardan biri, bir köyü ziyaret ettiği ve insanların ondan korktuğu kıssasıdır. Lakin, bir çobanın onunla arkadaşlık kurması sonucunda aslında müthiş olmadığı ortaya çıkar.

Türk mitolojisinde Gök Kurt, Türk halkının inanç sistemlerinde kıymetli bir yere sahiptir. Göklerin ve yeryüzünün koruyucusu olarak kabul edilir ve Türk kültüründe geniş bir yelpazede temsil edilir.

Gök Kurt’un Türk kültüründeki en eski tasvirleri Orta Asya’da bulunmuştur. Gök Türk Kağanlığı’na kadar uzanır. Moğolistan’daki Asya Hun İmparatorluğu ve Göktürk Kağanlığı’nın sembolü olarak kabul edilmiştir.

Gök Kurt, Türk mitolojisinde ‘Tanrıların Kuşu’ olarak anılır ve çoklukla gökyüzünde uçan bir kuş olarak tasvir edilir. Bu kuş, Türk inancına nazaran talih ve memnunluk getirir. Tıpkı vakitte yıldızlardan ve aydan sorumlu olarak da kabul edilir.

Türk mitolojisinde Gök Kurt kutsal bir hayvandır ve Türk inancına nazaran Gök Yaradanı tarafından gönderilmiştir. Gök Kurt’un kanatlarından düşen tüylerin talih getirdiğine inanılır ve birtakım Türk halkları tarafından kurban edilir.

Türk mitolojisinde yalnızca bir kuş olmayan Gök Kurt aynı vakitte bir semboldür. Türk kültüründe sadakat, güç, yürek ve adaleti simgeler. Türk inanç sistemine nazaran, Gök Kurt insanların koruyucusudur ve düzgün niyetli insanların başında uçarak onları korur.

Türk mitolojisinde Gök Kurt’un kimi öyküleri de vardır. Bunlardan biri, Gök Kurt’un insanların koruyucusu olduğu ve bir savaşta savaşan insanların üzerinde uçarak onları koruduğu kıssasıdır. Öbür bir öykü ise, bir adamın Gök Kurt’a inanmadığı için şanssız olduğu ve hayatının başına makus şeylerin geldiği öyküsüdür. Lakin adam Gök Kurt’a inanmaya başladıktan sonra talihinin döndüğü ve hayatının daha düzgün bir hale geldiği anlatılır.

Göbeği yarık olan hınkır munkır bu yarıkta çocuğunu taşır. Halk kıssalarında berbatlığı ile bilinen yaratıktır. Yakaladığı insanları evvel boğup akabinde yiyen bir canavardır. Beşere benzerliği ile dikkat çeker 

Mitolojik kaynaklara nazaran, Hınkır ve Munkır, ölümlülerin ruhlarını cennete yahut cehenneme götürmek için görevlendirilmiş iki melek olarak tasvir edilirler. Mahşer gününde, her insanın hesap vermesi gerektiği günah ve sevaplarının tartıldığı kabirde, Hınkır ve Munkır ruhları tartarlar.

Türk, Altay ve Moğol mitolojisinde efsanevi kartal olarak bilinen Merküt, devasa bir kuş biçiminde olabilirken bazende ilah yahut tanrıça olarak görünür. Altay efsanelerinde gök seyahatine çıkan kamın ruhuna, birinci üç gökkatı boyunca kılavuzluk eden dev dişi gök kuş olarak geçer. 

Mitolojik kaynaklara nazaran, Merkut Han, bilgeliği, zekası ve hikmetiyle başka ilahların takdirini kazanmıştır. Merkut Han, insanların sıkıntılarını çözmek için her vakit hazırdır ve insanlara yol gösterir.

İtibarak ya da it barak ismi ile anılan eski Türk destanlarında kelamı edilen, Türklerin daima savaşa tutuştukları, kuzeybatısında yaşayan köpek başlı beşere emsal yaratıklara itibarak denir. 

Efsanelere birinci kez ‘Çok tüylü köpek’ manasında kullanılmıştır. Oğuz Kağan destanlarına nazaran, ‘İtbarak’ların yurdu, kuzey-batıya hakikat uzanan, karanlık ülkedeydi

Oğuz Han, İtbarak’lara karşı bir akın yapmış; ancak yenik ayrılıp, dağlar ortasındaki bir ırmağın ortasında bulunan, küçük bir adacığa sığınmak zorunda kalması ile ilgili bir efsane vardır.

Hırtık, Türk mitolojisinde değerli bir yaratık olarak kabul edilir. Ekseriyetle ‘Hırtık Han’ olarak anılır ve Türk kültüründe güçlü ve kudretli bir önderin sembolü olarak görülür.

Hırtık Han, Türk mitolojisindeki kıssasıyla ünlüdür. Mitolojik kaynaklarda, Hırtık Han’ın bir Türk uzunluğunun başkanı olduğu ve bu boyun öbür uzunluklarla savaşmasında onlara liderlik ettiği anlatılır. Hırtık Han, savaşta hamaseti, zekâsı ve kuvvetiyle öteki başkanlara öncülük etmiştir. Hatta kimi kaynaklarda, Hırtık Han’ın İlahlarla savaşmış ve onlardan birçok zafer kazanmış olduğu da bahsedilir. Vücudunun üst kısmının insan, alt kısmının hayvan biçiminde olduğuna dair bir inanış vardır. Hırtıkın vücudu tüylerle kaplı, ayakları zıt kötücül cin ve yaratıktır. Karanlıkta ortaya çıkan Hırtıktan korunmanın tek yolu ateş yakmaktır. Hırtık birinin kılığına girerek, kılığına girdiği kimselerin etrafından birilerini ormana ya da akarsuya götürür ve vefatlarına sebep olur.

Sigun Geyik, Türk mitolojisinde değerli bir yer tutmaktadır. Bu geyik Türk kültüründe kıymetli bir semboldür. Çoklukla ‘Gök Geyik’ olarak da isimlendirilir ve sembolik olarak cennetin bir işareti olarak görülür.

Sigun Geyik’in Türk mitolojisindeki kıssası hayli değişiktir. Mitolojik kaynaklarda, Sigun Geyik’in gökten yere inen bir cennet yaratığı olduğu söylenir. Yaratığın, rablerin konutu olarak bilinen Tengri Dağı’nda yaşayan bir bayanla evlendiği ve bu evlilikten üç oğlu olduğu rivayet edilir.

Sigun Geyik, Türk kültüründe ekseriyetle güç, özgürlük ve bağımsızlık sembolü olarak kabul edilir. Ayrıyeten, birtakım Türk uzunluklarında, Sigun Geyik’in çift başlı bir yaratık olarak tasvir edildiği de bilinmektedir.

Radlof, boynuzları iki kürekli sığın geyiği Altay Türklerinin uluduklarını söz eder.

Teleüt Türklerinde her şamanın bir ruhu vardır. “bura”, “bur”, “pur” üzere çeşitli sözcüklerle ifade edilir ve geyik manasında da kullanılır. Geyik boynuzları Şamanların kıymetli sembollerindendir.

Türklere, Ergenekon’a girişte, Hunlara batıya göçlerinde dişi bir geyik yol gösterir.

Orta Asya sanatında, yarı insan yarı geyik halinde gösterilmiş tasvirler vardır. Mitlerde dokuz boynuzlu ya da budaklı Sigun Geyikler de görülür.