Yapay zekâ, birkaç ay evvel dünyanın gündemine ChatGPT ile pandemiden daha süratli ve apansız girdi. Aslında olan biten yalnızca şu idi; teknoloji dünyasının gizemli ve dijital dehlizlerinde yıllardır geliştirilen yapay zekânın ufacık bir kısmı yani ChatGPT herkesin kullanımına açıldı. Kıyamet koptu. Sanki Pandora’nın Kutusu açıldı, korku ve tasalar ortalığa saçıldı. “Eyvah bu yapay zekâ bizi işsiz, fonksiyonsuz, duygusuz bırakacak. Berbatların eline geçecek. İnsanlığa türlü türlü kötülükler yapılacak!” söylentileri toplumsal medyada, TV ve gazetelerde, her türlü sohbette bir numaralı gündem unsuru haline geldi.
Tabii ki her kıymetli teknolojik gelişme viral yayılma bir balon tesiri yaratıyor. Şişkinlik, tedirginlik ve beraberinde sayısız iyi/kötü gelişmeyi de getiriyor. Bunda da o denli oldu. Daha da olacak lakin yapay zekânın kabiliyeti ve suratı bugüne kadarkilerden çok çok yüksek olduğu için saldığı kaygı da evvelkilerden hayli kapsamlı, derin ve yaygın halde gerçekleşecek.
İnsanlık birinci kere kendisinin onayı, denetimi olmadan hareket edebilecek bir teknolojiyle karşı karşıya…
‘Neden bu bu türlü? Niye insanlık yapay zekâdan bu kadar korktu ve etkilendi?’ sorusunun cevabını daha güzel anlayabilmek için yalın ve kolay halde “Yapay zekâ nedir, cinsleri ve unsurları nelerdir?” hakkında kısa bir toparlama, özet yaparak devam edelim. Lakin, tariflere geçmeden evvel şuna dikkat çekmek isterim; insanlığın bundan evvel bulduğu ve yaygın biçimde kullanıp hayata adapte ettiği elektrik, bilgisayar, internet, taşınabilir aygıtlar vb. üzere ihtilal yaratan teknolojilerin hepsinde kumanda beşerde idi.
Bunların hiçbiri insan müdahalesi, onayı, tesiri, kararı olmadan kendi başına hareket edemiyordu. Birinci sefer insanın devre dışı kalabileceği, kendi başına da aksiyon alabilecek bir şeyle karşı karşıyayız. O yüzden evvelki devrimsel teknolojilerden daha farklı ve değerli bir tedirginlik bilinmezlik içindeyiz.
YZ şimdi 9-10 yaşlarında bir çocuk gibi…
Yapay zekânın şu andaki düzeyini 9-10 yaşlarındaki bir çocuk üzere düşünün. O yaşlardaki bir çocuk nasıl ebeveynlerinden, okuldan, etraftan birinci terbiyesini, bilgilerini alır, ne iyidir-ne berbattır öğrenir; işte YZ’de motamot o durumda. Tıpkı şimdi gelişmemiş bir çocuk, küçük insan üzere dünyanın her sıkıntısının içine kuralsız, denetimsiz, acemice ve cahilce girerse motamot bir çocuğun yaratabileceği (hatta daha fazlası) hasarlara neden olabilir. Paniğin asıl sebebi bu!
Yapay Zekâ Nedir?
Yapay Zekâ (YZ), İngilizce karşılığı Artificial Intelligence (AI) olan ve insan zekâsını taklit ederek sorun çözme, algılama ve data tahlili yetenekleri sunan bir bilgisayar bilimleri kısmıdır. YZ yahut AI, algoritmalar ve bilgi tabanlı öğrenme teknikleri kullanarak bilgisayarların insan üzere düşünmesini ve hareket etmesini sağlayan farklı alanları içeren bütünleşik bir teknolojidir.
Yapay Zekâ çeşitleri ve farkları
Dar Yapay Zekâ (Narrow AI):
Sadece belli bir misyonu gerçekleştirebilen, özelleştirilmiş yapay Zekâdır. İmaj tanıma, doğal lisan sürece, sesli komutlar ve şablon eşleştirme üzere özel alanlarda başarılıdır. Otomasyon, bilgi tahlili ve teklif sistemleri üzere alanlarda tesirlidir. İş süreçlerini hızlandırır, maliyetleri düşürür ve yanılgıları azaltır. ChatGPT, Open AI temelli çeşitli uygulamalar, Midjourney, Siri ve Google Translate, Bard, Bing, bu tip YZ’ya örnek olarak verilebilir.
Bu ortada Amazon, eBay (ABD), Shopify (Canada) üzere devasa e-ticaret sitelerinin, Facebook (Meta), Twitter üzere toplumsal medya ve iletişim-teknoloji şirketlerinin alt yapısında çok güçlü yapay zekâ uygulamaları aslında kullanılıyor.
Yanı sıra Çin’de ve Kore’de de yapay zekâ konusunda Amerikan menşeili olanlara rakip, pek çok yapay zekâ sistemi geliştirildiği ve kullanıldığı biliniyor.
Baidu’dan Wenxin (ERNIE 3.0 Titan olarak da bilinir), Huawei’den PanGu-Alpha, Inspur’dan Yuan 1.01. Ayrıyeten Alibaba’nın geliştirdiği Tongyi Qianwen2 isimli bir büyük yapay zekâ lisan modeli. JD.com ve Tencent de değerli çalışmalar yapan Çin’li merkezler ortasında. Dünyanın Amazon ve Alibaba’dan sonra en büyük e-ticaret şirketlerinden biri olan, değişik iş modeli ile ortadan sıyrılan Pinduoduo da muvaffakiyetini büyük ölçüde yapay zekâ ile donatılmış alt yapısına borçlu.
Dar yapay zekânın yararları ve kullanıldığı, kullanılabileceği alanlar saymakla bitmez. En besbelli riskleri ise işsizlik, güvenlik açıkları ve karar verme süreçlerinde çok bağımlılık olarak özetlenebilir.
Genel Yapay Zekâ (AGI, Artificial General Intelligence):
İnsan Zekâsına büsbütün muadil düşünme ve öğrenme yeteneklerine sahip olan dolayısı ile inisiyatif kullanıp, kendi başına kararlar verip aksiyona geçebilen YZ. Bütün alanlarda insan üzere performans gösterebilir. Şimdi tam manasıyla geliştirilmemiştir. Aslında şu anda üzerinde patırtı kopan, dünyanın temel dikkat etmesi, korkması gereken ve Elon Musk başta olmak üzere teknoloji başkanlarının, bilim insanlarının “Aman yavaş! Denetimi kaybedebiliriz!” dedikleri YZ çeşididir.
Genel Yapay Zekâ – AGI, bilim, tıp, eğitim ve iktisat üzere alanlarda ihtilalle yaratma potansiyeline sahip olduğu için denetimsiz kullanımı etik, güvenlik ve ekonomik dengesizlik üzere kaçınılmaz meselelere yol açabilir. O yüzden dünyanın şu anda en çok odaklandığı hususların başında yapay zekâlı dünyanın gereksinimi olan ve olacak kural setlerini oluşturmak geliyor.
Süper Yapay Zekâ (ASI, Artificial Superintelligence):
İnsan Zekâsının çok ötesinde zekâ seviyesine ve hatta bilişsel kabiliyetlere yani duygusallığa da sahip YZ. İnsanların ulaşamayacağı sürat ve ölçekte düşünebilir, öğrenebilir ve tahlil yapabilir. Potansiyel olarak insanlık için büyük yararlar ve riskler içerir. Üstün Yapay Zekâ, teknolojik gelişimi hızlandırarak insanlık için büyük yararlar sağlayabileceği üzere makûs emellerle kullanımı ve insan denetiminin dışına çıkması durumunda tehlikeli sonuçlar da doğurma ihtimali epeyce yüksek. İnsanlığım bu etaba, kademeli olarak azamî 20 yılda gelmesi bekleniyor.
Yukarıda özetlediğim bilgilerden anladığımız üzere dünyanın artık tez ve tüm halklar, devletler için geçerli olacak yeni etik kural setleri, insan hakları tanımlamaları, tüzel, ticari, ahlaki yasal ve altyapısal düzenlemeleri oluşturması gerekiyor.
UNESCO Yapay Zekâ İlkeleri
UNESCO bu hususta en erken davranan milletlerarası, BM örgütü. Yazımı UNESCO Yapay Zekâ Etiğine ait global muahedesinin değindiği temel unsurları özetleyerek bitiriyorum.
1) Kapsayıcılık: YZ -AI, fırsat eşitliğini sağlamalı ve toplumun tüm bölümlerine hizmet etmelidir. Dezavantajlı kümelere erişim sağlayarak toplumsal adaleti desteklemelidir.
2) İnsan odaklı: YZ -AI, insan haklarına hürmet göstermeli ve insanların hayat kalitesini artırmaya yönelik olmalıdır. İnsan bedellerine ve etik prensiplerine uygun olarak geliştirilmeli ve kullanılmalıdır.
3) Şeffaflık: YZ -AI sistemleri ve algoritmalarının işleyişleri açık ve anlaşılır olmalıdır. Kullanıcılar ve paydaşlar, YZ -AI’nin nasıl çalıştığını ve hangi bilgilerin kullanıldığını bilmelidir.
4) Sorumluluk: YZ -AI geliştiricileri ve kullanıcıları, YZ -AI teknolojilerinin tesirlerinden sorumlu olmalıdır. Olumsuz sonuçlara karşı tedbir alınmalı ve kusurlar düzeltilmelidir.
5) Saklılık ve data muhafaza: YZ -AI, kullanıcıların kapalılık haklarını muhafazalı ve dataların inançlı bir halde saklanmasını sağlamalıdır. Data ihlallerine karşı tesirli tedbirler alınmalıdır.
6) Güvenilirlik ve güvenlik: YZ -AI sistemleri, sağlam ve inançlı olmalıdır. Siber güvenlik tehditlerine karşı korunmalı ve makûs emelli kullanıma karşı tedbirler alınmalıdır.
7) Etraf ve doğal kaynakların kullanımı: Yapay Zekâ sistemlerinin geliştirilmesi ve kullanılması sırasında etraf ve doğal kaynakların korunmasına itina gösterilmelidir. Güç verimliliği ve geri dönüşüm üzere yollarla kaynak kullanımı azaltılmalıdır.
8) Sürdürülebilirlik: Yapay Zekâ teknolojileri, sürdürülebilir kalkınma gayelerine katkı sağlamalıdır. YZ -AI, etraf ve iklim değişikliğiyle uğraşta değerli bir rol oynayarak, gelecek jenerasyonlar için yaşanabilir bir dünya inşa etmeye katkıda bulunmalıdır.
9) Dijital okuryazarlık ve marifetler: YZ -AI teknolojilerinin yaygınlaşmasıyla, bireylerin dijital okuryazarlık ve marifetlere sahip olması kıymet kazanmaktadır. Eğitim ve öğrenme fırsatları, toplumun tüm bölümlerine sunulmalıdır.
10) İş birliği ve paylaşım: YZ -AI geliştirme süreçlerinde, bilgi ve kaynakların paylaşılması teşvik edilmelidir. Ülkeler, şirketler ve araştırmacılar ortasında iş birliği yapılmalıdır.
Sonuç olarak, yapay Zekâ, dünyanın geleceğini şekillendirecek teknolojik gelişmelerin en değerlisidir diyebiliriz. Farklı çeşitleriyle insan hayatını, etrafımızı, doğayı etkileyeceği daha doğrusu dönüştüreceği katidir. Yapay Zekânın potansiyel yararlarını en üst seviyeye çıkarırken, risklerini de minimize etmek için UNESCO’nun belirlediği ve önerdiği temel etik unsurlar doğrultusunda hareket etmek artık yalnızca teknoloji geliştiricilerinin değil, her birimizin asli insanlık sorumluluğudur. Lakin bu formda bir paradigma sıçraması ile YZ teknolojilerinin sürdürülebilir ve adil bir kullanımı mümkün olabilir… Şayet bunu dikkate alıp, hayata geçirebilirsek hiç kuşku yok ki #GelecekGüzelGelecek
Linkedln
YouTube
Bu makalede öne sürülen fikir ve yaklaşımlar büsbütün müelliflerinin özgün niyetleridir ve Onedio’nun editöryal siyasetini yansıtmayabilir. ©Onedio
