İnsanoğlu var olduğundan beri mitler; “ilk insan kimdi, nereden geliyoruz, öldüğümüz vakit ne olur, dünya nasıl oluştu?” üzere sorular ve hayatın temel gizemleri için rasyonalizasyon fonksiyonu görmüş. Yani, mitler vakitsiz sorulara karşılıklar sunarak her jenerasyon için pusula misyonu görmüş.
Peki, mit nedir? Mitler birçok farklı emele hizmet ettiğinden tatmin edici tek bir tarif yapılamasa da ana hedefinin açıklanamayanı açıklamak olduğu söylenebilir. Günümüze kadar ulaşan tablolardaki mitolojik sahneler bize eski mitlerin, halk masallarının, efsanelerin ve geleneklerin olay örgüsünü ve karakterlerini tasvir eder. Sanatkarlar da, mitolojik sahneler aracılığıyla bir peri masalına pencere açar ve biz izleyicilerin hayal gücünü uyandırırlar. (Bir de tarih boyunca bireyler, hükümdarlar ve aileler, mitolojik karakterleri yeteneklerinin ve hırslarının amblemleri olarak kullanmışlardır. Şayet dikkatinizi çeken yahut bildiğiniz bu çeşit amblemler varsa yorum kısmında paylaşmanızı rica ederim.)
Bizlere dünyevi ömür süren birçok ilah ve kahraman sunan Antik Yunan ve Roma kültürü, sanatkarların da hayal gücünü büyülemiştir. Hıristiyanlık öncesi periyotta heykeltıraşların mermer yontarak yarattıkları ilah, tanrıça ve Antik yunan kahraman tasvirleri, Rönesans ustaları, Sürrealistler ve kavramsal sanatkarlar için ilham kaynağı olmuştur. Mitler o kadar ilgi uyandırıcı hikayelerdir ki, sanatkarlar kendi tecrübeleri, hayal güçleri ve bakış açılarını kullanarak tekrar tekrar bu mitleri yorumlamışlardır. Neden yahut nasıl yaratıldığından bağımsız olarak, sanatkarların yaptığı her yeni imge mitleri anlamamız yahut yorumlayabilmemiz için yeni bir boyut katmıştır.
“Mitolojik cinsin babası” olarak görülen Sandro Botticelli (1445—1510), eski karakterleri içeren sihirli fotoğraflar yaratmıştır.
Venüs’ün Doğuşu, Sandro Boticelli, 1486
Rönesans sanatkarları antik sanatın estetik kurallarını kullanmış ve insan ve toplumun ahlaki ve etik sıkıntılarını anlatmak için masalları kullanarak yapıtlarını saklı manalarla doldurmuşlardır. 18. yüzyılda mitolojik sahneler ulusal ideolojinin bir modülü haline gelmiş ve toplumsal ve politik tonlar içermeye başlamış: generalleri ve hükümdarları eski rabler olarak tasvir eden sanatkarlar, devlet olaylarını ‘göksel’ savaş yahut tıp sahneleri aracılığıyla aktarmışlardır. 19-20. yüzyıllarda Slavların, Keltlerin, Hintlilerin ve Afrikalıların etnik motifleri ve kültürü moda olmuş ve halk masallarının destansı kahramanları ve karakterleri, Olimpos sakinlerini fotoğraflardan kovmuştur.
Müzelerde gördüğümüz birtakım yapıtları daha güzel anlayabilmek için sanat tarihine örülmüş Yunan mitolojisinden aşağıda detaylandıracağım şeyleri bilmemiz faydalı olacaktır.
Yunan mitolojisinde sanatın koruyucuları olarak bilinen dokuz ilham perisi vardır. Bu periler, bilimden sanata her türlü keşif ve yaratıcılığa ilham kaynağı olmuştur. İlah Zeus ve Mnemosyne’nin kızları olan bu dokuz ilham perisi, büyülemek için doğmuşlardır.
Clio, Tarih Perisi, Charles Meynier, 1800
1. Calliope, epik şiirin ilham perisi. İsmi eski Yunanca’da ‘güzel ses’ olarak çeviri edilir. Sanat yapıtlarında, ekseriyetle üzerinde ünlü şiirlerin yazılı olduğu bir parşömen yahut tablet taşırken görünür.
2. Clio, tarihin ilham perisi. İsmi eski Yunanca’da “ünlü/ünlü yapmak” manasına gelir. Kahraman, şair ya da siyasetçi olsun, herkesi ölümsüzleştirme gücüne sahiptir. Bunu, kahramanın yaptıklarını yüzyıllar boyunca hatırlanacak kadar unutulmaz kılarak yapar.
3. Erato, en çok gönül yarası ve bağlılığa ilham veren peri. Aşkın ve lirik şiirin ilham perisi.
4. Euterpe, müziğin ve lirik şiirin ilham perisi. Euterpe’nin, insanlığın müzikten zevk alması için iki borulu/çift flütü ve başka üflemeli çalgıları icat ettiği söylenir.
5. Melpomene, trajedinin ilham perisi. Sanat yapıtlarında, elinde bir hançer, bir kılıç, trajik bir maske yahut bir yas sözü ile resmedilir.
6. Polyhymnia, kutsal şiir ve belagat ilham perisi.
7. Terpsichore, dans ve koro müziklerine hakim olan peri. İsmi eski Yunanca’da ‘danstan zevk almak’ manasına gelir.
8. Thalia güldürünün ilham perisi. İsmi eski Yunanca’da ‘şenlik’ manasına gelir. Sanat eserlerinde güldürü maskesi tutarken görülür.
9. Urania, astronominin ilham perisi. İsmi eski Yunanca’da “göksel olan” manasına gelir ve yumuşak bir sesi ve güzel bir mizacı olduğu söylenir. Sanat yapıtlarında bir küre ile tasvir edilir. Urania, insanların vakitlerinin ötesine geçmesine yardımcı olacak bilimsel niyete ilham verme gücüne sahiptir. Başındaki yıldızlı taç, astronomik bilgi üzerindeki tesirini sembolize eder.
İlham perilerinin tesiri, yalnızca antik Yunan’ı değil; birçok periyodu kaplamıştır. Günümüzde ‘ilham perisi’ terimi, ‘ilham veren kişi’ manasına gelecek biçimde gelişmiş ve bu nedenle ressamlar, sanatlarına ilham verdikleri için modellerini, hayatlarındaki insanları ‘ilham perisi’ olarak isimlendirmişlerdir.
Bir sonraki yazımda sanat tarihini anlamak için bilmeniz gereken altı Yunan mitine değineceğim.
Web
Bu makalede öne sürülen fikir ve yaklaşımlar büsbütün müelliflerinin özgün niyetleridir ve Onedio’nun editöryal siyasetini yansıtmayabilir. ©Onedio