21.yüzyıl evvelki iki yüzyıl kadar çalkantılı geçiyor. Zira bu yüzyılda global ekonomiyi vuran çok sayıda mali kriz yaşandı. Artık gelin, 2000 sonrası dünya piyasalarında yaşanan büyük krizleri yakından inceleyelim.
2001-2002 Arjantin ekonomik krizi
Arjantin, 2001 Aralık ayı ile 2002 Ocak ayı ortasında yıkıcı bir ekonomik krize sürüklendi. Kısmen mevduatın dondurulması, kamu borcunun temerrüde düşmesi ve sabit döviz kurunun terk edilmesi; üretimde düşüşe, yüksek işsizliğe ve siyasi siyasetlere yol açtı. ABD dolarına yönelik başarısız bir sabit kur, Arjantin pezosunu kaos içine soktu. 1 Aralık 2001’de İktisat Bakanı Domingo Cavallo, banka mevduatlarının dondurulmasını yasalaştırdı. Öte yandan, aileler birikimlerinden yoksun bırakıldı. Enflasyon oranları da astronomik bir halde %5.000’e ulaştı.
2007-2009 global mali kriz
2007-2009 global mali krizi, ABD’de patlak verdi. Büyük buhrandan bu yana yaşanan en makus global ekonomik kriz olarak biliniyor. Zira dünya çapında mali piyasaları kasıp kavurdu. Büyük sakinliği ateşledi. En şiddetli mali krizlerden biridir. Ayrıyeten bu kriz, ABD’deki konut balonunun çökmesiyle tetiklendi. Akabinde dünyanın en büyük yatırım bankalarından biri olan Lehman Brothers bankasının iflas etmesiyle sonuçlandı. Birçok finansal kurum ve işletme iflasın eşiğine geldi. Her şeyin olağana dönmesi neredeyse on yıl sürdü. Yol boyunca da milyonlarca işi ve parayı silip süpürdü.
Euro bölgesi krizi (2009’dan beri devam ediyor.)
Euro bölgesi krizi, borç meselelerini ortaya çıkardı. Bu kriz, 2009 yılının sonundan bu yana Avrupa Birliği’nde yaşanıyor. Birkaç euro bölgesi üyesi devlet borçlarını ödeyemez hale gelmiştir. Ayrıyeten Avrupa Merkez Bankası ve Memleketler arası Para Fonu’ndan yardım istemek zorunda kalmışlardır. Birebir vakitte bu kriz, Avrupa Birliği’ni neredeyse yok ediyordu. Batı toparlanmaya başlamış olsa da 2020 covid pandemisinin tetiklediği en derin krizi başlattı.
Venezuela krizi (2012’den beri devam ediyor.)
Venezuela’da yıllardır süren giderek toplumsal krize dönüşen ekonomik ve siyasi istikrarsızlıklar yaşanıyor. Sosyoekonomik ve siyasi krizlerden biridir. Venezuela tarihinin açık orta en makus ekonomik krizi. Kriz, ülkede yaşayan birden fazla insanın ömrünü etkiledi. Siyasi yolsuzluk, kronik besin kıtlığı, ilaç kıtlığı, işletmelerin kapanması, insan hakları ihlalleri ve petrole yüksek bağımlılık üzere olaylar krizin kötüleşmesine katkıda bulundu.
2014 Rusya mali krizi
Rus iktisadı, büyük ölçüde gelişen güç dalı ve yükselen global emtia fiyatları sayesinde 21.yüzyılda kayda bedel bir halde büyüdü. Bu da Rus iktisadını güç ihracatına bağımlı hale getirdi. Hatta Rus hükümetinin gelirlerinin neredeyse yarısı petrol ve doğal gaz satışından elde edildi. Lakin global petrol fiyatları 2014 Haziran ayında sert bir düşüş yaşadı. Bir varil petrolün fiyatı 100 dolar eşiğinden düştü. Yaklaşık 6 ayda %40 oranlarında düştü. Petrol fiyatları dünyanın bağlı olduğu bir kaynak. Bu sebeple, birçok ülke için finansal telaş kaynağı oldu. Vladimir Putin Kırım’ı işgal edince güç sorunu daha da berbatlaştı. Bunun sonucunda ABD’den ve Avrupa’dan ekonomik yaptırımlar geldi. Rus hükümeti de agresif nakdî genişleme ile karşılık verince yüksek enflasyon yaşandı. Birebir vakitte Rus bankaları ortasında felç edici kayıplar oldu.
Rus-Ukrayna savaşı (2014’ten beri devam ediyor.)
Rusya ve Ukrayna ortasında devam eden savaş, 2014 yılında başlamıştı. Milletlerarası çatışmaya dönüştü. Deniz olayları, siber savaş ve artan siyasi tansiyonlar yaşandı. 2022 Şubat ayında da Rusya, Ukrayna’ya tam ölçekli bir işgal başlattı. Finansal tarafta savaş, global risk algısını değiştiriyor. İnançlı limanlara yönelişi tetikliyor. Birebir vakitte global enflasyon üzerinde üst taraflı baskı oluşturuyor. Güç fiyatları rekor düzeylerde seyrediyor.
2015-2016 Çin borsa çalkantısı
Çin borsa çalkantısı, 12 Haziran 2015’te borsa balonunun patlamasıyla başladı. 2016 Şubat ayında sona erdi. Çin borsalarının bedelleri hükümetin gayretine karşın azalmaya devam etti. Ekim 2015’te Memleketler arası Para Fonu’nun Peru’da düzenlenen yıllık toplantısında Çin’in sakinliği tartışmalara neden oldu. Aralık 2015’te Çin borsası şoktan kurtuldu. Bu da dünya piyasasında yaşanan büyük krizler ortasındaydı.
Covid-19 durgunluğu
Covid-19 sakinliği, günümüzde de devam ediyor. Birçok ülkede sakinlik 2020 Şubat ayında başladı. 2020 yılının başlarında alınan Covid-19 kısıtlamaları, global ekonomiyi krize sürükledi. Yedi ay içerisinde her gelişmiş iktisat resesyona girdi. Sakinlik birçok ülkede alışılmadık derecede yüksek ve süratli artışlar gördü. Öte yandan, 2019 yılında IMF dünya iktisadının senkronize bir yavaşlama yaşadığını bildirdi.
