Çoğumuz için “sıfır kalori” gazlı içecekler, besin destek şurupları, sakızlar ve şekerlemeler cazip gelir. Lakin işin bir de karanlık art yüzü varmış. Hepsinin içinde aspartam ve başka yapay tatlandırıcılardan biri bulunuyor ve o yapay tatlandırıcılar konusunda Dünya Sıhhat Örgütü bir karar verdi…
İşte Dünya Sıhhat Örgütü’nün (DSÖ) son aspartam ile ilgili kararı başları karıştırmaktan, riski artırmaktan öbür bir mana ve işlevi olmadı. Aklıma Rus Ruletini getiriyor. Artık her insanın eline bir DSÖ ruleti verildi. Rus Ruletinde tabancanın içine 1 mermi konulur ve kurtulma ihtimalin altıda birdir. Lakin DSÖ ruletinde durum farklıdır: Tabanca tam doludur ve sırasıyla ateş eden ölüp gidiyor…
“Muhtemel kanserojen”
DSÖ’nün kararının özeti “Muhtemel kanserojen”. Kanser yaptığına eminim lakin ispat edemiyorum… Yoksa ispat etmiyorum mu?
DSÖ, malum Covid-19 ile de bu türlü bağlayıcı ve bütün insanlığı riske atan kararlar verdi. Herkesi konuta kapattı, maske taktırdı, aşıyı mecburî kıldı vs. Bütün o kararları tartışılmaya devam ediyor. Yani bir nevi orada da DSÖ Ruleti aktif oldu. Hepimiz o silahı da ateşledik.
Aslında bu şeker hengamesini 10 yılda bir yaşıyoruz. Malum 10 yıl evvel de klasik şekerciler ve nişasta bazlı şekerciler ortasında emsal bir hengame vardı. O hengamede aspartam ve yapay tatlandırıcı tarafı sessiz kaldı ve değerli avantaj sağladı. Bence klasik şekerciler, bu arbedede yanlış bir strateji izlediler. “Biz yeterliyiz, onlar kötü” gibi… Neyse o öteki bir cephe… Artık yeni cepheden yani aspartam ve yapay tatlandırıcılar hakkında sizinle bir şeyler paylaşmak istiyorum.
Şeker pazarı
Şeker pazarının ekonomik olarak iddiaların üstünde bir büyüklüğü bulunuyor. Bu pazarın farklı kaynaklar tarafından farklı formlarda tanımlandığını ve ölçüldüğünü unutmayın. Bu nedenle, sayıların kesin olmadığını ve yalnızca birer referans olduğunu lütfen dikkate alın.
* Klasik şeker: Bu pazar, şeker kamışı yahut şeker pancarı üzere bitkilerden elde edilen sakkaroz içeren şekerleri kapsar. Bu pazarın 2021 yılında 79.01 milyar dolar olduğu ve 2022-2030 yılları ortasında yıllık yüzde 2.4 oranında büyüyerek 2030 yılında 94.48 milyar dolara ulaşacağı kestirim ediliyor.
* Nişasta bazlı şeker: Bu pazar, mısır, buğday, patates üzere nişastalı bitkilerden elde edilen glikoz ve fruktoz içeren şekerleri kapsar. Bu pazarın 2020 yılında 63.4 milyon ton olduğu ve 2019 – 2025 yılları ortasında yüzde 4.5 oranında büyüyerek 2025 yılında 82.3 milyon ton olacağı varsayım edilmektedir. Bu pazarın kıymet olarak ne kadar olduğu ise belirtilmiyor.
* Yapay tatlandırıcılar: Bu pazar, doğal olarak bulunmayan yahut doğal kaynaklardan elde edilen lakin kimyasal olarak işlenen tatlandırıcıları kapsar. Bu pazarın 2020 yılında 6.8 milyar dolar olduğu ve 2021-2028 yılları ortasında yıllık yüzde 5.1 oranında büyüyerek 2028 yılında 9.4 milyar dolara ulaşacağı iddia ediliyor.
Bu datalara nazaran, toplam şeker ve tatlandırıcı pazarının ekonomik büyüklüğünün 2020 yılında yaklaşık 149.2 milyar dolar olduğu ve 2030 yılında yaklaşık 262.4 milyar dolar olacağı varsayılabilir.
1 tır şeker, bir çantaya sığar
Ancak burada bir ayrıntıya dikkat çekmek istiyorum aspartam ve başka tatlandırıcıların şekere nazaran tatlandırma oranı 200 ila 17.000 kat olabiliyor. Yani bir tır dolusu şeker yerine, el çantasına koyduğunuz 1 kilo tatlandırıcı kâfi olabiliyor.
Diğer nokta ise, 10 gr şeker ile 100 gramlık bir çikolatanın pazar durumunu değiştirebilirsiniz. Yani şekerler, en az 3 ile 5 trilyon dolarlık bir pazarda faal rol alabiliyor. DSÖ’nün aspartam kararına şeker pazarının bütününü ele alarak bakmak gerekiyor. Bu türlü büyük bir pazarı kimse kolay kolay bırakmaz…
Kalorisiz şekerli yiyeceklere nasıl bakılmalı?
İnsanlık, sıhhat ve beslenme mevzularında hep yeni keşiflerle karşılaşıyoruz. Yollarca sağlıklı diye bildiğimiz sıhhatsiz, sıhhatsiz diye bildiğimiz sağlıklı çıkabiliyor. Son birkaç haftada bu aspartam kararı beklenirken, husus da farklı ortamlarda tartışılmaya devam etti.
Önce Amerikan Kanser Araştırmaları Derneği (IARC) aspartamın beşerler için beklenen kanserojen olduğunu açıkladı. Bu karar, daha evvel de hakkında gibisi söylentiler olan aspartam ve yapay tatlandırıcılar hakkında tüketicilerin başlarındaki algı karışıklığını artırmaya yetti. Akabinde piyasada çelişkili açıklamalar gelmeye başladı.
Aspartam, günümüzde birçok kalorisiz şekerli yiyecek ve içecekte kullanılan bir tatlandırıcıdır. Beşerler, kalori alımını azaltmak ve sıhhatlerini korumak emeliyle bu tıp eserlere yöneliyor. Fakat aspartamın güvenliği konusundaki tartışmalar, tüketicilerin bu eserlere olan inancını sarsıyor.
Aspartam müsaadesi nasıl alındı?
Aslında, aspartamın güvenliği konusu uzun bir geçmişe sahiptir ve bu geçmişte çeşitli çelişkili bilgiler ortaya çıkmıştı. Birinci olarak 1970’lerde Amerikan ilaç şirketi G.D. Searle, aspartamın FDA onayını almak için teşebbüste bulunuyor lakin reddediliyor. Bu reddin akabinde ortaya atılan savlar ortasında “aspartamın nörolojik rahatsızlıklara neden olabileceği” ayrıntısı öne çıkıyor.
Ancak, 1981 yılında yeni bir FDA idaresi misyona geliyor ve aspartamın tüketici kullanımı için onaylanması sağlanıyor. Bu kararın akabinde, aspartamın güvenliği konusundaki tasalar bitmiyor ve artmaya devam ediyor. Bilim insanları tarafından yapılan araştırmalar da bu telaşları destekliyor. Bilhassa İtalyan araştırma laboratuvarı olan Ramazzini Enstitüsü’nün yaptığı çalışmalar, aspartamın malign tümörlere neden olabileceğini gösteriyor.
Aspartamın güvenliği konusundaki tartışmalar yalnızca bilimsel datalarla hudutlu kalmıyor. Sanayi çıkarları da bu tartışmalarda tesirli oluyor ve kimi bilim adamlarının çalışmalarının finansmanı sanayi tarafından sağlandığı tespit ediliyor. Bu durum, tüketicilerin gerçek ve tarafsız bilgilere ulaşmasını zorlaştırdığı ve inançlarını sarstığı manasına geliyor.
Günlük alım miktarı
Aspartamın güvenliği konusunda yapılan bu son değerlendirmelerde farklı sonuçlar ortaya çıktı. IARC, aspartamı ‘muhtemelen kanserojen’ olarak sınıflandırırken, Dünya Sıhhat Örgütü Besin Katkı Unsurları Ortak Uzman Komitesi (JECFA) ise aspartamın günlük alım ölçüsünde değişiklik yapılmasına gerek olmadığını belirtti. Günlük alım ölçüsü kilo başına 40 miligram idi. Yani onlarca kutu gazlı içecek içerseniz fakat bu limiti lakin aşarsınız. Yani. sakıncası yok, üzere bir tavsiye… Bu farklı değerlendirmeler, tüketicilerin başını karıştırmaya devam etti ve nasıl bir tavır takınmaları gerektiği konusunda belirsizlik oluşturdu.
Tüketiciler olarak, sıhhatimizi korumak ve hakikat beslenme tercihleri yapmak konusunda şuurlu kararlar almamız değerlidir. Lakin aspartam üzere mevzuların karmaşıklığı ve tartışmalı olması, bu kararları vermemizi zorlaştırmaktadır.
Bu noktada, IARC’nin rehberliği kıymet kazanıyor. IARC, eser güvenliği konusunda yüksek standartlara sahip olduğu bilinen bir kurumdur ve çıkar çatışmalarından uzak bir halde değerlendirmeler yapıyor. Bu nedenle, IARC’nin aspartamın ‘muhtemelen kanserojen’ olarak sınıflandırılması, tüketicilerin bu hususta daha dikkatli olmaları gerektiğini gösteriyor.
Ancak bu sınıflandırmanın ne manaya geldiği ve nasıl bir tavır takınılması gerektiği konusunda daha fazla bilgiye muhtaçlık olduğu da bir gerçektir. Aspartamla bağlı kanser riskinin ne kadar büyük olduğu ve bu riskin başka faktörlerle karşılaştırıldığında ne kadar değerli olduğu meçhuldür.
Şeker alırken dikkat etmemiz gerekenler
Bu nedenle, tüketiciler olarak yanlışsız bilgilere ulaşmamız ve kendi sıhhat tercihlerimizi yaparken çeşitli faktörleri kıymetlendirmemiz gerekmektedir. Aspartamı tüketmek yahut tüketmemek, şahsî tercihlere bağlı olarak değişebilir. Lakin sağlıklı bir hayat için istikrarlı ve çeşitli beslenmeye ve etkin bir hayat stiline dikkat etmek her vakit değerlidir.
Şeker ve şekerli mamuller tüketirken kesinlikle şu unsurlar önceliğiniz olmalıdır:
* Sıhhat ile korkunuz varsa kesinlikle bir tabip ve diyetisyen denetiminde şeker alımını düzenleyin.
* Besin konusunda öncelikli kural şudur: Doz aşımı yapmayın. Azı karar, birden fazla zarar… Dozu da şuurlu belirleyin.
* Şeker beden için bir gereksinimdir, bu muhtaçlığın giderilmesinde doğal şeker, klâsik şeker, nişasta bazlı şeker ve yapay tatlandırıcı üzere ayrım yapmayın.
* Meyvelerden ve baldan aldığımız şeker yalnızca lif ve mineral açısından önceliği olabilir. Lakin şeker bedelleri ve sıhhat bakımından doğal şekerlerin yahut klasik şekerlerin rastgele bir üstünlüğü yoktur (Şimdiki bilgiler doğrultusunda).
Sonuç olarak, aspartam konusu tartışmaları beraberinde getiren kıymetli bir husustur. Tüketiciler olarak, bu mevzuda gerçek bilgilere ulaşma hakkına sahibiz ve kendi sıhhat tercihlerimizi şuurlu bir biçimde yapmalıyız. IARC’nin aspartamın ‘muhtemelen kanserojen’ olarak sınıflandırılması, bu bahiste daha fazla araştırma yapılmasını teşvik etmeli ve hakikat bilgilere ulaşmamızı sağlamalıdır. Sağlıklı bir ömür için ise istikrarlı beslenme ve faal bir ömür şekli kıymetlidir ve bu tercihler her bireye mahsustur.
Linkedln
Bu makalede öne sürülen fikir ve yaklaşımlar büsbütün muharrirlerinin özgün fikirleridir ve Onedio’nun editöryal siyasetini yansıtmayabilir. ©Onedio