Geçen yıl ABD ile Çin ortasında yaşanan ticaret savaşları ortasında tartışılmayan bir haber de vardı: Amerikalıların en çok endişelendiği husus; Çin’in Atlantik kıyısındaki bir askeri üs planladığı ve bunun için de Ekvator Ginesi’nde görüşmelerde kıymetli ara aldığı.
Benzeri bir kaygı Nikaragua’da çok daha evvel yaşanmıştı: Çin, Panama Kanalına rakip bir kanalı Nikaragua’da yapmak için mutabakat imzalanmıştı. Hatta söylentiler ortasında, kanal için Çin’in harcayacağı her 1 milyon dolar için bir Çinliye Nikaragua pasaportu verileceği de tez edilmişti.
Nikaragua Kanalı maliyeti, çevresel tesirleri, tüzel sıkıntıları, toplumsal tesirler ve siyasi sebeplerle yapılamadı ve gündemden düştü. Fakat dünyanın farklı yerlerinde Çin’in farklı projeleri konuşulmaya devam ediyor.
Mesela, Pakistan’daki yeni bir otoyol projesi üzere… Ve Kazakistan’da yeni bir demiryolu terminali yahut Sri Lanka’da kısa vakitte açılmış olan deniz limanı, Laos’un kırsal bölgelerinde açılmış olan köprü…
Dünya nüfusunun yüzde 60’ına olumlu yahut olumsuz temas eden bu proje noktalarını birleştirirseniz, derin yorumlar yapılabilecek kontaklar ortaya çıkabilir.
Bahsettiğimiz bu projeler Çin’in ‘Bir Nesil Bir Yol’ vizyonunun birtakım kesimleridir. Maksadı global ticareti tekrar yönlendirmek olan çağdaş tarihin en hırslı altyapı projelerinden biri kabul ediliyor. Çin, sıradaki muhteşem güç olma tezini bu proje ile gösteriyor.
İlk sefer 2013 yılında kelam edilen bu projeyi Çin Devlet Lideri Xi Jinping (Şi Cinping), Kazakistan’da antik İpek Yolu’nu tekrar canlandıracağı telaffuzuyla sundu.
Tarihte Milattan evvel 200’lü yıllara dayanan İpek Yolu, ticari malları, fikirleri ve kültürel bedelleri Avrupa’ya, Orta Doğu’ya taşıyor ve güçlü bir ticaret ağı oluşturuyordu. Ve bugün de Çin Devlet Lideri Xi Jinping diyor ki ‘’Yenilikçi bir yaklaşımda bulunmalı ve İpek Yolu ile ekonomik bağları müşterek olarak inşa etmeliyiz.’’
Bu telaffuzdan bir ay sonra Xi, Endonezya’da projenin bir diğer boyutuna işaret etti: ‘İki tarafta birlikte çalışıp 21. Yüzyıl için yeni ‘Deniz İpek Yolu’ kurmalıyız.’’
Bu iki alıntı ile Xi’nin bahsettiği proje daha da şekillendi: Trilyon dolarlık Bir Jenerasyon, Bir Yol…
Altı koridordan oluşan karasal ekonomik bağlantılarla Çin’de ticari malları ithal ve ihraç etmesine vesile olacak. Bugünlerde bu koridorların 8’e çıktığı da öbür bir gerçek. Çin ile Londra’yı bağlayan tren yolu, Hazar Denizinden Çin’e kadar uzanan gaz boruları ve Güney Doğu Asya’daki süratli tren ağı üzere örnekler bu kesimin içerisinde yer alıyor. Ondan sonra ‘Deniz İpek Yolu’ var. Güney Çin Denizinden Afrika’ya uzanan limanlar zinciridir bu kesim ve tıpkı vakitte Çin’in gelen ve giden ticari mallarını yönlendirecek.
Bir Nesil, Bir yol tıpkı vakitte petrol rafinerileri, sanayi bölgeleri, güç santralleri, madenler, havaalanları ve fiber optik ağlarını içerir. Bunların hepsi dünyanın Çin ile ticaretini kolaylaştırmak içindir. Şu ana kadar, altmıştan fazla ülke bu projelere imza attığına dair raporlara kaydedilmiştir. Ve liste büyümeye devam ediyor…
Çünkü Çin, herkese karşılıklı olarak yarar sağlayacak halde teşviklerde bulunuyor. Örnek olarak, projenin enlerinden olan Pakistan’ı ele alalım. Orta ve güney Asya’daki birçok ülke üzere Pakistan’da da durağan iktisat ve yolsuzluk sorunu var. Çin oraya gelene kadar, orası da yabancı yatırımlar için tanınan bir yer değildi.
Aslında Bir Jenerasyon Bir Yol projesinden çok evvel 2001 yılında Çin, Gwadar’ın küçük bir balıkçı kasabasına yeni bir liman inşa etmeyi Pakistan’a teklif etti. Basra Körfezi çıkışında, İran sonuna yakın bir pozisyonda olan Gwadar, aslında stratejik ve gelişmeye uygun bir yerdi. Gwadar liman projesi, 2018’e kadar otoyol ve demiryolu ağlarının yanı sıra altmış iki milyar dolarlık bir yatırım koridoru haline geldi. İşte bugün, Gwadar ekonomik ilişkilerin Deniz İpek yolu ile birleştiği yerlerden biri oldu. Ve görünüşe nazaran iki ülkeye de katkı sağlıyor.
Bu projeler üzerinden kendi iktisadını güçlendirecek bir yol buldu. Kendi ülkelerinde daha az fırsat bulan Çin inşaat şirketleri, proje üzerinden gelen kontratlar ile büyük bir yükseliş yakaladı. Dünyada ise en büyük 10 inşaat şirketinden 7’si artık Çin kökenlidir.
Dengeleri Çin’in lehine daha fazla deviren şey ise bu projelerin inşa edilmesine Çin’in iştirakinin kuralıdır. Örnek olarak Pakistan’da Çinli personeller projelerde çalıştılar. Gibisi bir durum Sırbistan’daki bir projede de gözlendi. Hatta şöyle savlar da var: Bu projelerde çalışan Çinliler, Çin’deki hapishanelerden getiriliyor. Üstte Nikaragua Kanalı sebebiyle bahsettiğimiz, “Her 1 milyon dolar yatırıma bir Çinliye pasaport” tezi Pakistan’daki projelerde de gündeme geldi. Pakistan iddiayı reddetti.
Çin, Bir Jenerasyon Bir Yol projesinin finansmanı için farklı finansal kurumlar ve fonlar da oluşturdu. Çin’in kendi ülkelerinde proje alması ve finansman sağlaması, batılı şirketlere nazaran daha kolay ve istikrarları bozan bir niteliği var. Şayet, Batı’dan yatırım almak için ülkelerin kısıtlayıcı etik standartları karşılamaları gerekiyor. Bilhassa son periyotta projelerin sürdürülebilir olması ve etraf tesir kıymetlendirme tarafından uygun tahlil edilmesi gerekiyor. Fakat Çin’in teklif ettiği milyarlarca dolar kredi, çoğunlukla daha az sıkı olan şartnameler içeriyor. Bu yüzden bölge içerisindeki daha az demokratik ülkeler ortasında bu projenin tanınan hale gelmesi sürpriz sayılmıyor.
Bu algıya rağmen; Bir Jenerasyon Bir Yol projesi, çevresel sürdürülebilirlik konusunda milletlerarası standartlara ve mutabakatlara ahenk sağlamayı taahhüt ettiğini beyan etmektedir. Örneğin, OBOR projesi Paris İklim Muahedesi, Biyolojik Çeşitlilik Mukavelesi, Çölleşme ile Uğraş Mukavelesi üzere milletlerarası etraf mutabakatlarını desteklediğini açıklamıştır.
Çin, otoriter hükümetler, askeri rejimler ve dünya çapında en çok yozlaşmış ülkeler ile mutabakatlar imzalıyor. Çin tıpkı vakitte çatışma bölgelerinden de çekinmiyor ve Afganistan, Ukrayna, Yemen ve Irak ile de anlaştığını görüyoruz. 17 Haziran’da Çin Devlet Lideri Xi Jinping’in Filistin Lideri Mahmud Abbas’ı görkemli bir merasimle karşılamasının çok hedefli manası vardır.
Çin’in güvenilmez ülkelere borç verme isteği sebebiyle, birçok uzman bu projeleri riskli görüyor. Kesinlikle bu ülkeler Çin’e geri ödeme yapmak zorunda kalacak. Fakat yozlaşma ve çatışmalar geri ödemeleri mümkün kılacağını göstermiyor. Yakın tarihli bir rapora nazaran; Çin’e borçlu olan ülkelerin savunmasız olduğunu ve 8 ülkenin ödeyememe konusunda ihtimalinin yüksek olduğuna işaret etti.
Peki neden Çin borç vermeye devam ediyor?
Çünkü projede iktisattan daha fazlası var. Sri Lanka’da Çin, yeni bir derin deniz limanı için bir buçuk milyar dolar borç verdi. Burası Deniz İpek Yolu için tahlil getirecek bir duraktı. Fakat 2017’ye yanlışsız Sri Lanka’nın borcu geri ödeyemeyeceği açıktı ve onun yerine Çin’e 99 yıllığına limanın denetimini kiraladı.
Çin tıpkı vakitte 25 yıllığına kiraladığı Pakistan’da stratejik bir limanı denetim ediyor. Gibisi bir mukaveleyi Myanmar’da zorluyor ve 2017 yılında Cibuti’de Çin deniz üssü inşaatına başladığını biliyoruz. Cibuti’de öbür ülkelerin de deniz üssü bulunduğunu hatırlatalım. Bunların hepsi “İnci gerdanlığın taneleri” olarak isimlendiriliyor.
Hatta Rusya’nın Kuzey Denizine bakan Sibirya kıyılarında de Çin’in limanlar inşa ettiğini, yazın bu sınırdan batıya kolay ulaşım sağlamayı hedeflediği de biliniyor.
Çin’in bölge üzerinde istasyon gemilerine müsaade vereceği ve nakliye rotalarını koruyacağını ve bu sayede Hint Okyanusu’nda yani Ekvator Gine’sindeki üzere bir dizi deniz üssünü kuracağını varsayım etmek güç değil. Yani bu süreçte Çin parasını geri almasa bile, birçok kıymetli stratejik hedefe ulaşmış oluyor. Çin’in yükselen tesiri, dorukta son birkaç yüzyılda tek olan ABD’nin durumuna meydan okuyor.
Son iki yılda “konteyner krizi” ile başlayıp ABD Ambargosu ile devam eden gerginliğin bir ABD izolasyonu olduğunu varsayım etmek sıkıntı değil.
ABD, projenin Çin’in global nüfuzunu artıracağı, bölgesel ve global istikrarları bozacağı, Çin’in ekonomik ve askeri gücünü pekiştirdiği, Çin’in insan hakları, demokrasi ve etraf standartlarına uymadığı münasebetleriyle projeye karşı çıkmaktadır.
ABD’nin yanı sıra, projeye katılmayan yahut uzaklıklı duran öteki ülkeler ortasında; Hindistan, Japonya, Avustralya, Yeni Zelanda, Kanada, İngiltere, Fransa, Almanya, İtalya, İspanya üzere Batılı ve Asyalı ülkeler sayılabilir.
Şimdiye kadar 140 ülkede, 200 milyar doları aşan, İnci Kolyesine 1700 tamamlanmış yahut devam eden proje eklendiği görülüyor. Birtakım varsayımlara nazaran proje, 4 ila 8 trilyon dolar pahasında bir büyüklüğe ulaşabilir. Proje 2049 yılında tamamlanması hedeflemesine karşın, farklı eklemelerle daha da uzanabileceği öngörülüyor.
Bir Nesil Bir Yol projesi, Çin’in dünya başkanı olması için gücünü kullanabileceği bir yol haline geliyor. Bağlantılar kurarak ve global ticareti denetim ederek, Çin uygun bir yol bulmuş ilerliyor.
Linkedln
Bu makalede öne sürülen fikir ve yaklaşımlar külliyen müelliflerinin özgün niyetleridir ve Onedio’nun editöryal siyasetini yansıtmayabilir. ©Onedio
