Dünyada pandemi çıkışı beşerler özgürlüğüne kavuşmayı beklerken, yıllar yıllar sonra enflasyonla tanıştılar. Birdeki durum daha vahim hani finans uzmanları havalı havalı tahlillerinde der ya: ‘Negatif ayrışma’ o misal. Fakat dünyada da durumun parlak olmadığını biliyoruz. Tabi her ülke kendi epistemolojik kopuşunu yaşadığından problemler da farklılaşıyor. Kendi özelinde her ülkenin hassasiyetleri de farklı olurken, dünya genelinde faiz artışlarının agresiflik düzeyi resesyon dehşetleri taşırken, şimdi gerçekleşmeyen bu beklentiler tahminen de sinsi sinsi ortamızda dolaşıyor.
Bir ülkenin iktisadında faiz her şey demek değildir lakin birçok alanda tesirlidir. Bilhassa istikrar ve zamanlama ögesi olarak öne çıkar.
Faiz oranlarında artış, kredi faizlerinin yükselmesine neden olurken bu da harcamaları azaltır ve tüketim olmaz.
Şirketler, yatırım kararlarını faize nazaran aldığından, yatırımdan kaçabilirler. Bu da istihdam artışını maniler. Faiz oranları para ünitesini etkilediğinde, ihracat ve ithalatta da tesirlidir.
Faiz oranlarındaki değişim enflasyonu istikrarlar.
Tüm bunlar bir ortaya geldiğinde, faiz siyasetinin iktisatta epey büyük tesiri olurken, Merkez bankaları, çoklukla para arzını denetim etmek ve ekonomiyi yönlendirmek için faiz siyasetini kullanırlar.
Bizim mevzumuz bu içerikte istihdam olduğuna nazaran, dünyada faiz artışı olan ülkelerde resesyondan korkulduğu yazılıyor. Dünyada istihdam nasıl etkilenmiş gelin birlikte bakalım.
2022’nin son çeyreğinden başlıyoruz. Yavaş yavaş başlayan duyurular işin içinde olanların psikolojisini bozmaya başlamıştı.
Ekim ayında Microsoft, 3 ay evvel duyurduğu yüzde 1’lik istihdam azalışı sonrasında yine çıkan çalışan sayısını azaltacağı haberlerini doğruladı
General Electric (GE) rüzgar türbini imalat ünitesinde tekrar yapılanmaya giderek yüzlerce kişiyi işten çıkarma kararı almıştı. ABD işgücünde kıymetli bir tesir yaratan bu haber, GE’nin önde gelen rakiplerinden Siemens Gamesa’nın 2900 kişiyi işten çıkarmayı planlamasından sonra oldu.
Kasım ayında Facebook ve Instagram’ın sahibi Meta Platform, 11 bin kişiyi işten çıkarma kararı aldı. İşten çıkarmalar Meta’nın 18 yıllık tarihindeki birinci büyük ölçekli toplu işten çıkarma oldu.
Almanya merkezli otomotiv yan sanayi şirketi Schaeffler da 1300 kişiyi işten çıkarma kararı almıştı.
Online alışveriş devi Amazon, yüzde 1’den daha az olsa da 10 bin çalışanını işten çıkaracağını açıklamıştı. İşten çıkarmalar aygıtlar tertibi, perakende kısmı ve insan kaynakları departmanlarından oldu.
Aralık ayında da global içecek firması PepsiCo, Kuzey Amerika’da yüzlerce kişiyi işten çıkaracağını açıkladı. PepsiCO’nun dünya genelinde 309 bin ve ABD’de 129 bin çalışanı bulunuyordu.
Çinli elektronik şirketi Xiaomi çalışan sayısını yüzde 15 azaltacağını açıklamıştı. 2022 Eylül sonunda Xiaomi’nin 32 bin kişi Çin’de olmak üzere 35 bin 314 çalışanı bulunuyordu.
Dünyanın önde gelen çip üreticilerinden Micron, çalışan sayısını 2023 yılında yüzde 10 civarında azaltacağını açıkladı. ABD merkezli bir şirket olan Micron’un 48 bin civarında çalışanı bulunuyor.
Finans devi HSBC, dünya genelinde 200 kıdemli operasyon müdürünün işine son vereceği duyurulmuştu.
İşten çıkarmalar 2022’nin sonunda duyurulduğu üzere 2023’te hızlanarak devam etti. Dünya devleri istihdamda küçülmeye gidiyordu. Abidin (Dino) bize resesyonu mu çiziyordu?
Yıl başlarken, Amazon tarihindeki en büyük işten çıkarmayı yapacağını duyurdu. 2022’de küçülmeye gide şirket, bu kere de fiziki mağazaların etkileneceklerini belirtti. Birkaç ay sonra da 9 bin kişi için daha azaltma kararı alan şirket, Twitch kısmını de etkileyen işten çıkarmaları Nisan ayına kadar sürdürecek.
İngiltere’nin büyük madencilik şirketi British Steel, hükümetten fon temin etmek için görüşmeler yapmasına karşın 800 kişiyi işten çıkarmayı planladığı açıklanmıştı.
Ödeme platformu PayPal Holdings de çalışan sayısını azaltmayı planlayan teknoloji şirketleri ortasına katıldı. İş gücünün yüzde 7’sini oluşturan 2 bin kişiyi işten çıkarmayı planladığını açıkladı.
Google’ın çatı şirketi Alphabet, sıhhat bilimleri kısmı Verily’da iş gücünü yüzde 15 azaltarak 240 kişiyi işten çıkaracaklarını belirtti.
ABD’nin kimya bölümünün en büyüğü olan Dow Inc, yılın birinci günlerinde 2 bin kişiyi işten çıkarmayı planladığını açıklamıştı.
Yine tıpkı günlerde Alman yazılım şirketi SAP, Qualtrics International’daki hissesini satarak, çalışan sayısını yüzde 2,5 azaltacak yeniden yapılanma programına başlayacağını belirtti. Yapılan açıklamaya nazaran, işten çıkarmalardan yaklaşık 3 bin kişinin etkileneceği belirtilmişti.
IBM 2022 yılında son 10 yılın en yüksek ciro artışını yakalarken, toplam çalışan sayısının yüzde 1,5’ini oluşturan 3900 çalışanını işten çıkaracağını da duyurmuştu.
Bank of New York Mellon bu yıl çalışan sayısında yüzde 3 azalma olacağını ve 1500 kişiyi bu yıl işten çıkarmayı planladığını belirtmişti.
Dünyanın en büyük varlık idare şirketi olan BlackRock, global iş gücünü yüzde 2,5 azaltmayı, 500 çalışanını işten çıkarmayı planladığını bildirerek, 2019 yılından bu yana birinci sefer işten çıkarma yapacağını belirtti.
Kriptopara piyasasındaki daralmanın etkisiyle Coinbase, Haziran 2022’de yüzde 182’lik azalma sonrası yüzde 20 daha istihdamda daralmaya gideceğini belirtmişti.
Ericsson idaresinin çalışanlara gönderdiği bilgi notuna dayandırılarak verilen haberlerde, telekom ekipmanı üreticisinin küreselde 8.500 çalışanını işten çıkarmayı planladığı geçen ayın başlarında duyulmuştu.
Avrupa’nın en büyük kimya şirketi BASF, global olarak çalışan sayısını yüzde 2 oranında 2.600 kişi azaltma kararı almıştı.
Australya’da Fortescue Metals Group, ofis ve pak güç ünitelerinden 1.000 civarında çalışanını işten çıkarmaya hazırlandığı belirtilmişti.
Teknoloji bölümündeki işten çıkarma dalgasına Yahoo da katılarak, reklam teknolojisi kısmında yine yapılanmaya yönelik birinci cinste 1000 çalışanını işten çıkaracağını açıklamıştı.
Dünyanın önde gelen danışmanlık şirketlerinden McKinsey Co, tarihindeki en büyük işten çıkarmalardan birini yapmayı planlayarak, yaklaşık 2 bin kişiyi işten çıkaracağı belirtilmişti.
2022’de 11 bin çalışanını işten çıkaran Meta, 2023’te de küçülme planladığını belirterek takımının büyüklüğünü 10 bin kişi azaltacağını duyurmuştu.
Çalışanların online toplantılar yapmasına imkan veren uygulamasıyla pandemide parlayan Zoom, 1300 çalışanını işten çıkarmayı planladığını duyurdu.
Disney CEO’su Bob Iger, maliyetleri azaltma ve Disney+’ı karlı hale getirmek için tekrar yapılanma çerçevesinde 7 bin kişiyi işten çıkaracakları söylemişti.
Ebay de geçen ay SEC’e yaptığı bildirimde iş gücünün yüzde 4’ünü oluşturan 500 kişiyi işten çıkarmayı planladığını belirtti.
İngiltere merkezli telekom devi Vodafone Group, İtalya’da iş gücünün yaklaşık yüzde 20’sini oluşturan 1000 kişiyi, Almanya’da da 1300 çalışanını işten çıkaracağı duyulmuştu.
Dijital teknoloji ve operasyon hizmetleri sunan Accenture Plc, yıllık ciro ve kar iddialarının düşürürken 19 bin çalışanını işten çıkaracağını duyurdu.
Yılın birinci günlerinde Goldman Sachs da bugüne kadarki en büyük işten çıkarmalarından birine hazırlandığı duyulmuştu. Çalışan sayısının 3200 kişi azaltılacağı belirtilirken, CEO David Solomon’un vazifeye geldiği tarihten bu yana toplam çalışan sayısı yüzde 34 artarak Eylül 2022 sonunda 49 bini aşmıştı.
Video oyunları yayıncısı olan Electronic Arts (EA), maliyetleri kısmak için iş gücünü yüzde 6 oranında azaltacağını, bunun yanı sıra ofis alanını da küçülteceğini bildirdi.
Bir de özel durumlardan etkilenenler oldu. Twitter’ı satın almasıyla Elon Musk, çalışanlar ortasında resmen kıyım yaparken, çok tartışılan kararlara da imza attığı söylendi.
Türkiye’de de TÜİK’in açıkladığı istihdam ve işsizlik datalarında çok büyük değişimler görülmezken, güzelleşme olmadığı da görülüyor.
Bu yılın başında 2022 boyunca baskılanan kurdan bilhassa dokuma bölümü şikayet ederken, ihracatta rekabetçi kalabilmek ve ‘işçi çıkarmaktan kaçınabilmek’ için özel ve yüksek bir kur uygulanmasını Hazine ve Maliye Bakanı Nureddin Nebati’den talep etmişlerdi. Bu kurun düzeyi dolar/TL için 23 euro/TL içinde (Ocak ayında) 24 düzeyinde olmuştu.
Geçen haftalarda da ABD’de başlayan bankacılık krizinin de tesiriyle hali hazırda sıkıntılı olan 166 yılı İsviçre bankası Credit Suisse, UBS tarafından devralınmıştı. Fakat işten çıkarmaların da yolda olduğu haberi yayılmıştı.
Credit Suisse, UBS ile birleşmeden evvel çalışan sayısını 9 bin azaltmak için süreci başlatmış ve UBS birleşmesi sonrasında bu sayının katlanacağı anlaşılmıştı.
Herkes işten çıkarma yapmadı. İşe alım yapıp büyüyen şirketler de azdı lakin vardı.
ABD’li ünlü bankalar JP Morgan ve Bank of America (BofA) çalışan sayısını artıran şirketler oldu.
JPMorgan’ın çalışan sayısı 2022 son çeyrekte 288 bin 474’ten yüzde 2 artışla 293 bin 723’e yükseldi.
BofA’da da genel işçi sayısı, 2022 son çeyrekte 216 bin 823’e çıkarken, bu bankanın evvelki yılda sahip olduğu 208 bin 248 çalışanın kayda bedel formda yükseldiği olarak görüldü.
TÜİK işsizlik verisiyle de kapayalım. 2022 yılında Türkiye’de işsizlik oranı yüzde 10,4 olurken, 2023 Ocak’ta 9,7 olarak açıklandı. Aşağıda da 2014-2022 işsizlik ve istihdamdaki seyri görüyorsunuz.