Dünyada artan enflasyon meseleleri gerisinden sürüklüyor. Öncelikle toplumsal bir nitelik kazanmaya başlayan enflasyon hayat pahalılığına evrilirken, buna hem IMF hem de WEF dikkat çekiyor. Enflasyonun yarattığı sıkıntılarla iflaslarda da artış beklenirken, Türkiye’de oran ise ürkütüyor.
Dünya Ekonomik Forumu WEF, Mayıs 2023 “Baş Ekonomistler Görünümü” raporunda, global piyasalarda sakinlik ihtimaline karar veremeyerek ikiye ayrıldı. Yüzde 45 ekonomistler bu yıl global resesyon bekliyor fakat öteki bir yüzde 45 de bunu ihtimal dışı görüyor.
Ekonomistlerin yüzde 76’sı dünyadaki enflasyonu, ‘hayat pahalılığı’ düzeyinde ve ‘kriz’ niteliğinde sürecek olarak kıymetlendirdi. Gelişmekte olan ülkelerdeyse durumun ‘akut’ bir hale gelmesi bekleniyor.
Ekonomistlerin yüzde 67’si, banka iflaslarının sürmesini ve ‘ciddi finansal sorunların’ yaşanmasının yüksek mümkünlük olacağını öngörürken, bilhassa Çin’de pandemi tedbirlerinin kalkmasıyla ekonomik aktivitenin Asya bölgesinde canlanması bekleniyor.
Avrupa’da yüksek enflasyon öngören ekonomistlerin oranı yüzde 90 olurken, ABD’de yüzde 68 oldu. Sahra Altı Afrika, Latin Amerika ve Karayipler’de enflasyonun yüksek seyretmesini bekleyenler 3’te 2 olurken, yüzde 50 oranında da Orta Doğu ve Kuzey Afrika için “rekor enflasyon” beklentisi görüldü.
Ekonomistlerin yüzde 67’si, yeni banka iflasları ya da ‘ciddi finansal sorunların’ yaşanma ihtimalini epey yüksek görürken, yüzde 80’i de iş dünyasının bu oranlarla finansman bulmakta zorlanacağını ve yatırımların düşmesini bekliyor.
Ekonomistlerin yarısı, Çin’de ekonomik büyümenin ölçülü olmasını beklerken, yüzde 93’ü, Doğu Asya ve Pasifik bölgesinde iktisadın en azından ölçülü seviyede büyüyeceğini, yüzde 50’si ABD’de ekonomik büyümenin zayıf yahut çok zayıf olmasını beklerken, Avrupa’da da yüzde 75 oranında zayıf büyüme bekleniyor.
İşin bir de IMF boyutu var ve Nisan ayında yayımlanan “2023 Dünyanın Ekonomik Görünümü” (World Economic Outlook) raporunda dikkat çeken kısım, yüksek enflasyon değil, “Hayat Pahalılığı Krizi” (cost of living crisis) oldu.
Dr. İnanç Sak, ‘IMF enflasyon riski demedi, hayat pahalılığı krizi dedi’ başlıklı tahlilinde, yakın periyot için temel riskin bu olduğuna dikkat çekti.
Enflasyon ya da yüksek enflasyon riski yerine toplumsal ve siyasal sonuçlar da eklenerek “hayat pahalılığı krizi” yorumlaması yani geçim zorluğu, yalnızca Türkiye’nin değil dünyanın da sorunu haline geliyor.
Önce pandemi, sonra savaş derken, Türkiye’de artan geçim zorluğunun besin enflasyonuyla birleşmesi hayat kurallarını zorlaştırırken, ‘kamuda zarurî hizmetin evvelden doğu bölgeler olması sonrası şimdilerde İstanbul olmasını’ örnek veriyor.
İstanbul’da geçinmenin Türkiye ortalamasına nazaran yüzde 40 kıymetli olduğu ortamda, toplumsal siyasi sonuçlara dikkat çeken Sak, IMF için evvelden siyaset üstü bir sorun olan enflasyon için, artık sıkıntının niteliğinin değiştiğini söylüyor. Toplumsal bir karakter kazanan enflasyon için tahlilin de toplumsal olmak durumunda olduğuna dikkat çekti.
Enflasyon riski değil, hayat pahalılığı krizinin G7 ülkeleri enflasyon tecrübesinde yattığını düşünen Sak, ortalama yıllık global enflasyonun yüzde 3,5 olduğu ortamda, Almanya, ABD ve Fransa’nın enflasyon oranlarının daha yüksek olmasının sorun yarattığına değiniyor. Tabi bir Türkiye değil lakin, gelişmiş ülkelerde yüzde 10 enflasyon “hayat pahalılığı” yaratıyor.
Sorun, Türkiye’den bakınca, 2003 yılında süratle düşen enflasyonun bu devir birebir süratle artmasının tesirinin geçmişteki “yüksek enflasyonla yaşamaya alışmamızı sağlayan endeksleme mekanizmalarının” olmaması ve 2003 yılında Türkiye’de yoksulluk sonunun altında olanların yüzde 37 olurken, 2018’de yüzde 8’e gerilemesi sonrası artık yüzde 25’i aştığının argüman edilmesi olarak görülüyor.
“Borcu olana rahat yok” yok başlıklı Allianz İflas Raporu’nda da tekrar Nisan ayında şu kısımlar dikkat çekiyordu.
Küresel İflas Endeksi’nde ticari iflaslardaki artışın sürat kazandığı görülürken, Avrupa’da, iflasların 2023 yılında Fransa’da yıllık %41, İngiltere’de %16, Almanya’da %22, İtalya’da %24 artması beklenirken, ABD’de, iflaslarda %49’luk bir artış bekleniyor. Türkiye’deyse yüzde 50 artış bekleniyor.
2023 ve 2024 yıllarında büyümenin daha düşük olmasının bedelinin domino tesirleri olabileceğine dikkat çekiliyor.
Talep tesiri, karlar üzerinde baskılar, zayıflayan nakit tamponları ve beklenenden uzun, güçlü finansman şartları, kırılgan şirketleri dayanıklılık testine tabi tutuyor.
Küresel bazdaki kredi sıkışıklığının iflasları tetiklemesinden de kaygı ediliyor.