14 Mayıs seçimlerine 1 ay kaldı. En problemli alan olan iktisat, Türkiye tarihinde siyasi değişimlerin temel nedeni olarak görülürken, yakın geçmiş siyasetinin kıymetli isimlerinden 9. Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel’in bu husustaki kelamı en çarpıcı özet olma özelliğini koruyor: ‘Boş tencerenin yıkamayacağı iktidar yoktur.’
Halkın geçim külfeti içinde bilhassa popülist telaffuzlar tüm tarihte olduğu üzere günümüzde de öne çıkıyor. İktidar ve muhalefet kanadı da vaatlerde iktisada öncelik veriyor. Bir yanda da ülke nüfusunun yüzde 15’ini etkilendiği bir zelzele felaketi tablosu duruyor. Bu gerçeklerle süratle sandığa yanlışsız gittiğimiz şu günlerde Millet İttifakı Cumhurbaşkanı Adayı Kemal Kılıçdaroğlu’nun telaffuzlarına yakından bakalım.
Ekonomide özelikle 2021 yılından bu yana sıkıntılar görünür hale geldi. Öncesinde de uzmanların çok tartıştığı yapısal meseleler olurken, global konjonktürdeki tesirlerle bunlar tabanda daha az hissediliyordu.
2000’li yıllarla başlayan dünyada bol para devri, 2012-2013 yıllarında tavan yapan alım gücü üzere gerçeklerle yapısal ıslahatlar ötelense de sorun yaratmadı. 2002’de iktidara Ak Parti, birinci 10 yılda global rüzgârı da gerisine alarak meseleleri bertaraf ederken, son 10 yılda da global rüzgar artta esemeye başladı. Bilhassa 2020’de pandemiyle birlikte fırtına başlarken, 2021’de iç dinamiklerle de iktisatta sıkıntılar görünür ve hissedilir hale geldi.
14 Mayıs 2023 seçimlerine yaklaşık 1 ay kala, vaatler de daha yüksek sesle söylenmeye başlandı. Millet İttifakı Cumhurbaşkanı Adayı ve CHP Genel Lideri Kemal Kılıçdaroğlu, bilhassa ekonomik telaffuzlarını gerisi arkasına sıralıyor.
Vaatlerin gerçekçiliği bilhassa öne çıkıyor. Kalabalık bir ekonomist takımı olan Millet İttifakı bu hususta daha ayrıntılı ve spesifik vaatlerde bulunuyor.
BBC Türkçe’den Özge Özdemir, ekonomistlerle Kılıçdaroğlu’nun vaatlerini, gerçekçiliğini ve uygulanabilirliğini konuşuyor.
Kılıçdaroğlu Cumhurbaşkanı seçilmesi halinde Ramazan Bayramı geçmiş olacağından Temmuz ayında Kurban Bayramı için emeklilere iki maaş ikramiye vereceğini, depremzedeler için yapılacak kalıcı konutların da fiyatsız olacağını söylemişti.
Bu vaatler popülist mi?
Uzun vakittir KKM, döviz, vergiler üzere birçok alanda tartışılan bütçede durum ne?
Millet İttifakı’nın vaatlerini mevcut bütçe kaldırabilecek güçte mi?
Ekonomim’den tecrübeli gazeteci Hakan Güldağ’, bütçede tehlikenin şimdi görünmemesini lakin gün geçtikçe yüklerin artmasını hesaba katılmayanlar olarak kıymetlendirdi.
Bütçede her gün artan yük ve açık, minimum fiyat ve emekli maaş artırımları, EYT düzenlemesi, sarsıntı felaketleri üzere gelişmelerle baskı yaratıyor.
İktisatçı Arda Tunca, iktisatta son periyotta alınan hasarlara rağmen şimdiye kadar bütçenin yeterli bir iş çıkardığını söylerken, “tehlike çanlarının çalmaya başladığını” da ekliyor.
Harcamalardan çok gelirlere dikkat çeken Tunca, büyüme odaklı iktisada belirsizliğin ziyan verdiğini de vurguluyor.
Bütçenin en kıymetli geliri olan vergiler, bilhassa son periyotta tüketimle yaratılan büyümenin, belirsizlikle azaldığını üretimin aslında iktisattaki gelişmelerden yara aldığını ve tüm bunların vergileri etkilediğini belirtiyor.
Tunca, seçilen taraftan bağımsız, 15 Mayıs’tan itibaren, sarsıntının yaralarını sarmak harcama yapmanın kaçınılmaz olduğunun altını çiziyor.
Bütçe açığı, bir meskenin de borçları üzere düşünülürse, ekonomilerde sıhhat göstergesi olurken, açık/GSYH oranında AB’nin Maastricht Kriterleri’ne nazaran yüzde 3’ü aşamamalı.
Türkiye, mali disiplinden taviz vermemesiyle şimdiye kadar genelde sağlıklı bir tablo ortaya koyarken, açık/GSYH oranı 2022 yılında yüzde 1 olmuştu.
Ancak Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın son bilgilerinde Şubat ayında genel bütçe gelirlerinin yüzde 21,3 azaldığı ve seçim iktisadı içinde olduğumuz da göz gerisi edilmiyor.
Güldağ, açık/GSYH oranının yıl sonunda yüzde 6’ya kadar çıkabileceğini düşünürken, bu yıl için iddia edilen bütçe açığının 3’te 1’i yılın birinci 2 ayında gerçekleşti.
Bütçenin devlet idaresinde ehemmiyetine değinen Hakan Güldağ, bütçe açığı ile borçlanmanın arttığını hatırlatırken, tasarruf, kemer sıkma ve vergi ıslahatı ile görünümün düzeltilmesi kıymetli oluyor.
Kılıçdaroğlu’nun vaatlerine gelince, kamu harcamalarında tasarruf öne çıkıyor. Millet İttifakı’nın Ortak Siyasetler Ulusal Mutabakat Metni’nde de israfla uğraş ve mali disiplin geniş bir yer tutuyor.
Arda Tunca vaatlerin istikrarlı olmasını ve toplumsal, ekonomik adalet vurgusunun kıymetli olduğunu belirtiyor.
İttifakların telaffuzlarına bakıldığında iktidarın ekonomik program hakkını Türkiye İktisat Modeli ile 2021’in sonunda doldurduğunu söylerken, sonuçlarının ağır olduğunu da ekliyor.
Millet İttifakı’nın ekonomik programını elle tutulur olarak nitelese de Tunca, popülist telaffuzlara karşı uyarıyor.
Kılıçdaroğlu’nun vaatleri için de “gerçekleşebilir, hayal değil” derken, tasarruf için kaynak ve yolları, makroekonomik istikrarda vurguları tercih edeceğini de iletiyor.