Stuart Braun
Türkiye ile Yunanistan, İtalya, Arnavutluk, Kuzey Makedonya, Bulgaristan ve Kosova’da -doğal nedenlerle ya da sabotajla- başlayan orman yangınları kuraklık ve çok sıcaklar yüzünden şiddetini geçen yıllara oranla artırdı. Bilim insanları, yangınların şiddetlenmesinden iklim değişikliğinin sorumlu olduğundan kuşku duymuyor. Bilim, yangın riskinin bulunduğu ülkelerde iklim değişikliğine karşı alınan tedbirlerin yetersiz kalacağının da farkında. Akdeniz ve Balkan ülkelerinde yangın riskinin neden kaynaklandığını ve iklim değişikliği ile orman yangınları ortasındaki alakayı mercek altına aldık.
Akdeniz bölgesi neden yangına meyilli?
Yaz aylarındaki orman yangınları, Akdeniz bölgesinin doğal bir kesimi.Orman yangınlarının en yaygın olduğu beş Güney Avrupa ülkesi İspanya, Fransa, Portekiz, İtalya ve Yunanistan’da 2016’dan evvelki on yıllık süreçte, yılda yaklaşık 48 bin orman yangını 457 bin hektar alanı yaktı. Bilim beşerlerine nazaran alevler, aslında bu bölgelerde yenilenmeye ve biyoçeşitliliğe katkıda bulunabiliyor. Güney Avrupa’da sıcak ve kurak bölgelerde yaşayanlar, çoktandır orta büyüklükteki yangınlarla başa çıkmayı da öğrendi. Gelişmiş yangın tedbire stratejileri uygulayarak 1980’den bu yana yangınların sayısını ve büyüklüğünü azaltmayı başardılar. Fakat son yıllarda yangınlar, olağan büyüklüğünün ve şiddetinin üzerinde seyrediyor. Yıkıcı orman yangınları, 2017 ve 2018’de Türkiye’den İspanya’ya uzanan bir alanda yüzlerce cana mâl olurken Avrupa’nın merkezi ve kuzeyindeki ülkeler, İsveç de dahil olmak üzere, alevlere teslim oldu. Gibisi daha evvel yaşanmamış bu yangınlar, çok kuraklık ve sıcak hava dalgalarıyla kontaklı.
Yangınları başlatan ne?
Temmuz ayı Avrupa’da şimdiye kadar kaydedilen en sıcak ikinci ay oldu, dünya genelinde de üçüncü. Kıtanın güneyi ise çok sıcakların odak noktası oldu. Yunanistan’da bu hafta hava sıcaklığının 47 dereceye çıkarak tepe yapması bekleniyor. Yunanistan ve Türkiye son 30 yılın tahminen de en makûs sıcak hava dalgasının içinde. Bu, 1987’de yalnızca Yunanistan’da bin 500’den fazla kişinin canını alan yangın mevsimini anımsatıyor. Türkiye’de de son bir haftada 200’ün üzerinde orman yangını çıktı. Yangınların başlamasında şimşek üzere doğal nedenler ya da kundaklamaya eşit formda sorumluluk yüklenebilir, lakin yangınların tesirinin artıran ve meydana gelen yıkımın asıl hatalısı çok sıcaklar. Bu, 5 Ağustos prestijiyle son 12 yılın ortalamasına nazaran en az yüzde 55’ten fazla alanın yanma nedenini açıklıyor. Çok sıcaklar, artık yeni bir orman idaresi ve yeni yangın söndürme stratejileri gerektiriyor. Bu yıl yayımlanan “Güney Avrupa Yangınlarındaki Değişiklikleri Anlamak” adlı isimli bir araştırmada da “Pek çok Akdeniz bölgesinde orman yangını idaresi yangını durdurmaya yönelik ve devam eden global değişim ile uyumlu değil” tespiti yapılıyor.
İklimin bunlarla ne ilgisi var?
Global ısınma, son yıllarda bilhassa Avustralya ve Kaliforniya’da gözlendiği üzere yangın çıkabilecek hava şartlarına yol açıyor. İklim değişikliği, dünyanın birçok bölgesinde orman yangını riskini artırmış durumda. Yunanistan’da 2018 yılında 100’den fazla kişi “Attika yangınları” ismi verilen yangınlar sonucu hayatını yitirdi. Bu, 2009’da Avustralya’da “Kara Cumartesi” olarak isimlendirilen yangınların akabinde yüzyılın en ölümcül ikinci yangınıydı. Avrupa Etraf Ajansı, “Birçok Avrupa bölgesinde yangına meyilli alanların artması ve daha uzun yangın mevsimleri öngörülmektedir” diyor. Avrupa Yeşil Mutabakatı ve Paris İklim Mutabakatı’na karşın karbon salınımı bu ısınmayı sınırlayacak derecede süratli düşürülemiyor. Almanya’daki Helmholtz Okyanus Araştırmaları Merkezi’nde iklim bilimci olan Mojib Latif de “1990’dan bu yana global karbon salınımı yüzde 60 arttı” diyor ve 2020’de pandemi nedeniyle azalan salınımın 2021’de tekrar artacağını söylüyor.
Yangınların iklime tesiri nasıl?
İklim örgütü Carbon Brief’e nazaran dünyadaki orman yangınları, sera gazı salınımı ve düşük hava kalitesinden kaynaklı, 3 milyon 300 bin erken vefatın yüzde 5 ila 8’inden sorumlu. Lakin orman yangınlarının neden olduğu karbon salınımı son on yıllarda azaldı. Bunun nedeni, son yıllarda orman yangınlarının önlenmesindeki muvaffakiyet. Fakat yangının şiddeti ya da yoğunluğunun artması nedeniyle risk devam ediyor. Zira ormanlar tekrar büyüyemeyecek kadar yandığında tabiatın karbonu emme ölçüsü azalıyor. Ve yoğunluğu artan orman yangınları, önemli bir orman örtüsünü yok ettiğinde ise karbonu emen canlıların kaybı iklim için daha yıkıcı olabilir.
