Amsterdam, Hollanda
40 binden fazla iştirakçi, ellerinde pankartları ve üstlerinde “Atomkraaft? Nee Merci” (Nükleer güç? Hayır, teşekkürler) yazılı rozetleriyle, bir cumartesi öğlesi Amsterdam Dam Meydanı’ndan Westerpark’a yürüyor.
Sevinçli kalabalığın ağızlarında Ciao Bella ve Bob Dylan ezgileri, yağmura aldırmadan kilometrelerce yürüyorlar. Bu denli insanın yağmurlu bir sonbahar günü bir ortaya gelmesinin tek bir gayesi var: İklim krizine ses olmak ve dünyayı yok eden tüm sistemlere karşı gelmek. Pankartları okuyorum, pek birçok Felemenkçe ancak İngilizce de mevcut. Ortak bir his var bu insan selinin ortasında; hayal kırıklığı, hayal kırıklığıyla gelen hudut ve hududun kelama dönüşmesiyle gelen umut. “Ses çıkarmaktan korkmuyoruz”, diyor yanımda yürüyen Felemenk üniversite öğrencisi; “Korktuğumuz tek şey yok olmak”. Kullandığı söz dikkatimi çekiyor; Felemenkçede bir tıbbın yitmesi, ömür yetisini kaybetmesi manasına gelen bu fiili toplumsal endekste rahatça kullanıyor. Normalleştirilmiş, ancak aciliyet niteliği taşıyan global bir krizden bahsediyoruz, tahminen de bu yüzden etrafında ortak bir lisan geliştirmek medyayı da toplumları da bu kadar zorluyor.
“İklim değişimi değil, sistem değişimi”
Her şeye karşın, sokaktaki kalabalık on yıllardır sorun teşkil eden bu hususla baş etmeyi başarmış, iklim krizine ve hükümetlerin yetersiz bulunan teşebbüslerine dair hissedilen bıkkınlığı pankartlarında ve sloganlarında ustalıkla lisana getirmişti. Birinci bakışta dikkati çeken ve pek çok pankartta yer alan bir slogan, “İklim değişimi değil, sistem değişimi” oldu.
Birebir vakitte, Hollanda Başbakanı Mark Rutte, COP26’da Hollanda’yı temsil ederken, aksiyonda ismi çokça geçiyordu; aktivistler, uzun müddettir Başbakan koltuğunda oturan Rutte’nin kelamlarını yerine getirmediğini, iklime daha çok değer vermesi gerektiğini söylüyordu. Bir pankartta, “10 Yıl Rutte= Sıfır İklim Liderliği” yazıyor. Hollanda, etraf konusundaki yıllık maksatlarına genel manada erişiyor olsa da, buradaki topluluk açıkça bu gayelerin kâfi olmadığını belirtiyordu. Geçtiğimiz yaz aylarında Maastricht başta olmak üzere Hollanda’nın güney bölgesinde meydana gelen yıkıcı sel felaketine atıfta bulunulmuş, “Maastricht’te ölmek istemiyorum” manasına gelen Felemenkçe pankartlar açılmıştı.
2021 Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Konferansı, COP26, İskoçya’nın Glasgow kentinde 31 Ekim- 12 Kasım tarihleri ortasında gerçekleşti. Türkiye’nin de ortalarında bulunduğu bir küme ülkenin iştirakiyle gerçekleşen tertipte fosil yakıt kullanımı ve münasebetiyle sera gazı salınımında azalım, fosil yakıt harcayan sanayilere ayrılan bütçenin düşürülmesi üzere spesifik bahisler ele alındı. Geçtiğimiz hafta, Hollanda kabinesi gelecek yılın sonu itibariyle petrol, doğalgaz ve kömür projelerine ayrılan kamu maliyesini durdurmaya dayalı olan önergeye imza atmayacağını söylemişti. Ülkede olumsuz bir reaksiyona neden olan bu açıklama sonrası Başbakan Mark Rutte’nin COP26’da Hollanda’nın ziyanlı hava salınımlarını nizamlı bir biçimde sıfıra indirmeye olan amacına dair yaptığı konuşma epeyce eleştirildi. İklim aktivistleri, Rutte’nin bu açıklamalarının şu an bir aksiyon içermediği sürece bir mana taşımayacağını belirtti. Lakin bu hafta itibariyle, tahminen de verilen yansılar nedeniyle, Hollanda hükümeti fosil yakıt tersi önergeyi imzalayacağını açıkladı. Bu karar, parlamentoda ayakta alkışlandı. Hollanda İktisat ve İklim Siyasetinden Sorumlu Devlet Bakanı Dilan Yeşilgöz-Zegerius ise bu karardaki olumlu tesiri nedeniyle muhalefet önderleri tarafından özel olarak tebrik edildi.
Değişiklik mi, kriz mi?
Dikkatimi birinci çeken COP26’nın isim seçimi oluyor. Global medya iklim lügatını 2019’dan bu yana besbelli bir formda değiştirmiş ve etraf örgütleri iklim krizi, iklim aciliyeti kavramlarını benimsemişken, siyaset kulvarında iklim değişikliği kalıbı hala kullanılmakta. Bu ufak bir sözel değişim olarak görülebilir, lakin berisinde tarihi bir toplumsal mana yatıyor. En kolaya indirgendiğinde, değişiklik ve kriz çok farklı iki mana öne sürüyor.
Aksiyon boyunca Amsterdam’ın gri lakin canlı sokaklarını müzikler söyleyerek yürüdük. Sinterklaas, yahut öbür Avrupa ülkelerinde yaygın olan versiyonuyla Noel yaklaşırken ışıklarla süslenmiş dar caddelerde kanalların yanından geçtik. Hareket devam ederken kanaldan kanolarıyla geçen aktivistler, sloganlara eşlik etti. Zirvemizde ışıklar ve yanımızda suda yüzen ördekler, ileride bir küme martı ve konutların balkonlarında güvercinler; bir aksiyondan çok şölen edasıyla, balkonundan bize el sallayan bebekli aileler, Bob Dylan’ın Times are A-Changin’ müziğini açıp ritmimize dahil olan ‘Amsterdammer’lar ile, daima birlikte, doğayı kutladık. Korunması gerekeni koruduğumuzu bilmenin verdiği huzur ise yüzlerde tanıdık bir tebessüm olarak kaldı.
“Elon Musk ile Mars’a gitmek istemiyorum”
Harekette kullanılan pankartlarda toplumsal tenkit içeren, tanınan kültüre yönelik çokça gönderme vardı. Netflix dizisi Squid Game karakterlerinin kıyafetlerini giymiş iki kişi, “Paniklemenizi istiyoruz” yazan bir pankartla yürüdü. James Bond serisinin yeni yayınlanmış sineması No Time To Die da pankartlara taşınmıştı. Amsterdam’ın kültürel zenginliği ve ‘Amsterdammer’ların sanata düşkünlüğü bir tek bu sahnede bile tüm canlılığıyla görülüyordu. Bu kent boşuna “kültür başkenti” değil, diye düşündüm. On binlerce kişilik bu küme, öylesine büyük bir krizi dahi kültürel imgelemeler ve sembollerle anlatabilmiş, zenginleştirmişti.
Elon Musk’ın meşhur uzaya seyahati da aktivistler tarafından eleştiriliyordu. Musk’ın siyasetlerine adanmış birkaç pankart içinde gözüme en çarpan, kolay bir kartona siyah kalemle yazılmış, “Elon Musk ile Mars’a gitmek istemiyorum” yazılı olandı.
Elinde “Try Harder” (Kendinizi daha çok zorlayın) pankartı ve ayaklarında sarı kısa yağmur botlarıyla yürüyen bir kız çocuğu, epey kalabalığın içinde annesinin elini o denli bir özgüvenle bırakıyor ve tüm gücüyle bağırıyor: “Şimdi ne vakti?”
40 bin kişilik kalabalık, bu ufak kızın gür sesini duyuyor ve küçük kıza yanıt veriyor: “Solidariteit!” (Birlik vakti!) Tam o an önümde duran orta uzunluklu kahverengi bir köpeği görüyorum, üzerinde “Bu bu türlü giderse ben bir deniz köpeği olacağım” yazıyor. Sözü sözüne deniz köpeği olarak çevrilen isim, Felemenkçede fok manasına geliyor. Sahiden de bir birlik, bir dayanışma anı yaşanıyor. Kızı bağırırken herkes yere çöküyor ve “Solidariteit!” nidalarıyla yavaşça ayağa kalkıyor.
Küçük kızın kaşları çatık ve eli havada- iklim krizinin, bir değil, milyonlarca cinsin ve bir gezegenin yok olması manasına gelebileceğinin farkında.
O denli ya, umut var.
Amsterdam sokaklarından dünyaya açılan bir cadde, sonunu göremediğiniz on binlerce insan, duyulmayanın sesi olmayı kendine vazife atfediyor. Daha da enteresanı, bu şarkıyı kolektifle, el ele ve kol kola söylüyor.
2019 yılında Hollanda’ya birinci sefer taşındığımda, Leiden Üniversitesi’nde bir toplumlar bilimi profesörü eğitmenimiz bize Hollandalıların aktivizm üzerine uzman bir sosyete olduğunu söylemişti. Yolunuz düşer de Hollanda’ya gelirseniz, burada geçirdiğiniz yıllar içerisinde, bu cümlenin ne manaya geldiğini daha âlâ anlayabilirsiniz. Hayatlarını bu türlü ferdî ve özgürlükçü bir çerçevede yaşayan bu toplum, muhakkak emeller çerçevesinde kolektifle bir olmayı sorumluluk olarak görüyor; bıkkınlıklarını ve hayal kırıklıklarını sevinç ve ümitle söz edebiliyordu.
Geçtiğimiz cumartesi günü Amsterdam’da gerçekleşen aksiyon global ölçütte tek değildi. Benzeri protestolar İstanbul, Londra, Paris, Kopenhag, Zürih ve Dublin’de de gerçekleşti.
Amsterdam kent tarihine ismini kazıyan iklim aksiyonunda ortak ileti siyasetçilerin iklim krizini öne almaları, önemsemeleri, bu acil durumu önlemek için acil kararlar almaları tarafındaydı. Çevresel sorunun politik boyutu daha evvelki aksiyonlara kıyasla çok daha besbelli bir formda ele alınmış, pankartlarda toplumsal ve politik tenkitler yapılmıştı. Kapitalist ekonomik tertibin sera gazı salınımlarına olan direkt tesiri göze alınmış ve ekonomik tenkitler pankartlara taşınmıştı.
Günün sonunda, Westerpark’ta biten aksiyonda herkes yanındakinin elini sıkıp sakince parkta yürüyüş yaparak konutuna döndü. Tekrar geri gelecek olmanın verdiği heyecan, tıpkı sloganları atmak zorunda kalacak olma ihtimalinin verdiği yorgunluk lakin hiçbir vakit bitmeyecek o umutla…
Geçtiğimiz hafta sonu Hollanda’da, Dünya’yı ve çıkarları yerine onu seçenleri kutladık. Sarı botlu küçük kızı babasının omzunda gördüm parktan çıkarken, babasının elindeki ondan boyutça büyük o pankartı alıp gülerek havaya kaldırdı:
“İklim değişmeyecek, biz değişeceğiz!”
