İmar hareketleri ve dere yataklarının yapılaşmasıyla açılması sonucu “İstanbul’da açık dere neredeyse kalmadı” diyen TMMOB Etraf Mühendisleri Odası İstanbul Şube Lideri Meryem Kayan, en çok tahribatın Marmara Havzası’na dökülen derelerde olduğunu belirtiyor.
İBB İmar ve Şehircilik Daire Lideri Gürkan Akgün, megakentte yaklaşık 168 tane dere olduğunu; yüzde 36’sının doğallığını koruduğunu lakin yüzde 64’ünün ise çeşitli müdahalelere uğradığını söyledi.
Birgün’den Dilara Şimşek hazırladığı haberde uzmanlara nazaran ise birçok ilçesi dere üzerinde yapılaşan megakentte önemli bir risk mevcut. İstanbul Büyükşehir Belediyesi, İmar ve Şehircilik Daire Lideri Gürkan Akgün ve Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği (TMMOB) Etraf Mühendisleri Odası (ÇMO) İstanbul Şube Lideri Meryem Kayan, megakentin derelerini, üzerindeki yapılaşmayı ve beklenen felaketleri anlattı.
“19 derenin ıslahının gerçekleştirileceği vaat edildi lakin kelamlar tutulmadı”
2004-2009 yılı ortasında dere ıslahına 816 milyon TL; dere ıslahı kamulaştırma için ise 181 milyon 812 bin TL harcandı. Dünya Bankası’ndan da alınan 322 milyon 150 bin dolar kredinin, 200 milyon TL’lik kısmıyla 19 derenin ıslahı gerçekleştirileceği vaat edildi lakin kelamlar tutulmadı. Kentte 2009’da meydana gelen sel felaketinin akabinde 24 Aralık 2010’da eski İBB Lideri Kadir Topbaş’ın iştirakiyle ortalarında Kurbağalıdere’nin de olduğu 7 büyük dereyi ıslah çalışmalarının temel atma merasimi yapıldı ve 7 büyük derenin 2011 yılının sonuna kadar ıslah edilmesi maksadı konuldu. Lakin İSKİ’nin 2014 faaliyet raporunda Kurbağalıdere’nin Devlet Gereç Ofisi-Kalamış ortasındaki 2 bin 900 metrelik kısmın yalnızca yüzde 34’ü ıslah edildi.
“168 dereden yüzde 36’sı doğallığını koruyor”
İstanbul Büyükşehir Belediyesi, İmar ve Şehircilik Daire Lideri Gürkan Akgün, megakentte yaklaşık 168 tane dere olduğunu; yüzde 36’sının doğallığını koruduğunu fakat yüzde 64’ünün ise çeşitli müdahalelere uğradığını söyledi.
Akgün şunları kaydetti:
“Yıllar prestijiyle mühendislik manasında derelerin muhakkak kesitleri alındı, bir kısmının varlığı kaybettirildi. Ortaköy, Ihlamurdere, Bayrampaşa üzere kent merkezindeki birçok dere, yolların altında kaldı. İstanbul’da bu derelerin varlığı yapılaşma manasında çok önemli problemin olduğu yerler. Ayamama’da bilhassa çok önemli bir felaketle karşılaşmıştık. İstanbul üzere bilhassa ağır göç almış ve büyük oranda kaçak yapılaşmış bir kentte dere vadilerinin boşaltılması o yerlerin yapılaşmaya açılmaması, yapılaşan yerlerin tekrar kamulaştırılarak temizlenmesi gerekiyor. Çok önemli risk taşıyorlar.”
“Sanayi alanları dere etrafında yapılaşıyor”
1980’lerden itibaren uygulamaya konulan planlarla çok önemli yapılaşmanın önünün açıldığını kaydeden Akgün, özelikle sanayi alanlarının dere etraflarında yapılaştığına dikkat çekerek şu tabirleri kullandı:
“1984’te derelerin sağında-solunda dere müdafaa bantları oluşturma kararı alındı lakin 1988’de bu kaldırıldı ve çok önemli yapılaşmanın önü açıldı. 1980’lerde ıslah imar planlarının yapıldığı devirler ve çok önemli kaçak yapılaşma ortaya çıktı. Bu ekolojik ve sel baskınında önemli riskleri beraberinde getirdi.”
“İmar rejiminin getirilmesi lazım”
İstanbul’un sel açısından inançlı bir kent olduğunu söyleyemeyiz. Yakın vakitte çok önemli bir yatırım oldu. Bilhassa İSKİ’nin yağmur sularını toplama ve alt yapı manasında önemli yatırımları oldu. Geçen vakitlerde Üsküdar’da, Eminönü’nde, Beşiktaş’ta gördüğümüz taşkınları görmüyoruz son 1 yıldır. Kentin daha büyük afetlere hazır bir biçimde yapılaşması ve imar edilmesi lazım. İmar rejiminin getirilmesi lazım. Uzun vadeli bir süreç. Bununla ilgili planlar oluşturmaya devam ediyoruz.”
“50’li yıllardan beri derelerde önemli baskı oluştu”
ÇMO İstanbul Şube Lideri Meryem Kayan, Adnan Menderes’in iktidara geldiği 1950’li yıllarda itibaren megakentin derelerine önemli baskı oluştuğunu belirtti. O yıllardan bu vakte kadar İstanbul’un tüm ekosistemlerinin artan nüfustan ve yapılaşmadan nasibini aldığını kaydeden Kayan, şunları anlattı:
“1950’li yıllardaki imar hareketleri derelerin doğal yapısını etkilemiş fiziki yapısını değiştirerek vakit içerisinde kaybetmesine neden oldu. En çok tahribatı yaşayan kısım Marmara Havzası’na dökülen dereler. Geçtiğimiz yıllara kadar oralarda yapılaşma, tahribat olmadığı için dereler kısmen doğal yapılarını koruyabiliyordu ancak artık mega projeler yani 3. havalimanı 3. köprü temas yolları, Kanal İstanbulla birlikte Karadeniz’e dökülen derelerin tahrip olması kaçınılmaz.”
“İstanbul’da açık dere neredeyse kalmadı”
Kayan’a nazaran neoliberal siyasetler sonucu ortaya atılan projeler İstanbul’u önemli halde etkiliyor. En çarpıcı örneğin Vatan Caddesi olduğuna dikkat çeken Kayan, kelamlarına şöyle devam etti:
“En çarpıcı örneği; bugün Vatan Caddesi olarak kurgulanan yerin altından aslında Bayrampaşa Deresi geçiyor. Bu dere çok büyük havzaya sahip. O zamanki planlarda daha ucuz ve kolay yatırım denilerek derenin üstü kapatılıyor. Ayamama Deresi aslında çok büyük havzaydı. Ancak üstü yapılaştı, karayolu geçirildi. 2009’daki taşkında 31 kişi öldü. Havzaların en büyük özelliği yeşil ekosistemi yetişmesiyle birlikte çok önemli içme su kaynaklarının beslendiği yapılardır. Bu derelerin yok olmasının kent açısından bu türlü de makus bir tesiri var. İstanbul’da açık dere neredeyse kalmadı. Taban altına indirildi.”
“Mega projeler’ doğal ömür alanlarını tehlikeye soktu”
Eski TMMOB Peyzaj Mimarları Odası Lideri Dr. Hülya Dinç’in 2015 yılında hazırladığı ‘İstanbul Derelerinin Fiziki Değişimi’ başlıklı doktora tezine nazaran ‘mega projeler’ ve muhafaza aleyhine değişen mevzuatlar doğal ömür alanlarını tehlikeye soktu. Araştırmada İstanbul’un dereleriyle ilgili şu sözler yer alıyor:
“Derelerin denize açıldığı yerlerde oluşturduğu mansap bölgesi tabiatı gereği denize girilen kumsal alan ve küçük balıkçı teknelerin sığındığı koydur. Geçmişte bu alanlar kentin denize girilen plaj alanlarıydı (Turşucu deresi-Suadiye plajını; İdealtepe deresi Süreyyapaşa plajı, Çamaşırcı deresi Bostancı Plajı, Florya deresi Florya plajı, Kurbağalı dere Kalamış plajı, Ayamama, Tavukçu dereleri Ataköy plajı gibi). Bugün mansap bölgeleri yerleşim alanlarında kalmış ve kıyıların doldurulmasıyla koy ve kumsal özelliğini kaybetmiştir. Kent içerisinde kalan derelerin birçok denize, göle, Haliç’e, taş ve betonarme materyal ile açık yada kapalı kanal kesit olarak bağlanmaktadır. Membaları ise geçmişte açık alan, orman alanı, tarım alanı, su havza alanında yer alırken günümüzde birçok yerleşim dokusu içerisinde kalmıştır.”
24 yılda yapılaşmayan dere yatağı kalmadı
1997 yılında İstanbul Su ve Kanalizasyon Yönetimi (İSKİ) Genel Müdürlüğü misyonunu yürüten Veysel Eroğlu, o devir imara açılan dere yatakları konusunda rapor hazırlatarak ‘uyarı yazısı’ yazdı. Hazırlanan raporda 174 dereden 58’inin çok tehlikeli olduğu belirlenerek; buraların ivedilikle boşaltılması ve kurtarma çalışmaları için hazırlık yapılması istendi. O devir Valilik, Bayındırlık ve İskan Vilayet Müdürlüğü ile bütün ilçe belediyelerine gönderilen 31 Ocak 1997 tarihli yazıda riskli bölgelerin Nisan 1997 sonuna kadar ‘acilen’ boşaltılması gerektiği belirtildi.