Global iklim krizine bağlı kuraklık Türkiye’de en çok Doğu ve Güneydoğu bölgelerinde tesirli oldu. Uzmanlara nazaran, alarm düzeyinde seyreden kuraklık nedeniyle önümüzdeki 10 yıl içinde önemli su sorunu yaşanacak.
Global iklim krizi dünyanın çeşitli yerlerinde peş peşe meteorolojik felaketlere neden oldu. Birleşmiş Milletler Hükümetler Ortası İklim Değişikliği Paneli raporunda, “İklim krizinin her yerde daha evvel hiç görülmemiş seviyede kötüleştiği” tabir edildi. Türkiye’de son açıklanan datalara nazaran, kuraklığın en çok etkilediği bölgeler Doğu ve Güneydoğu. Güneydoğu’da bu yıl ekili alanların değerli bir kısmı kâfi yağış olmadığı için kurudu. Ülkenin doğusundaki Van Gölü havzasında ise kuraklık ve artan sıcaklıklar alarm düzeyine ulaştı. Uzmanlar, havzanın gitgide kuraklaştığı, düşen yağışın süratlice buharlaştığı ve Van Gölü’nün küçüldüğünü belirtiyor.
İklim değişikliğinin en büyük olumsuz tesiri Van Gölü havzasında
Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Coğrafya Kısmı Öğretim Vazifelisi Prof. Dr. Faruk Alaeddinoğlu uzun yıllardır global iklim krizi ile ilgili çalışmalar yapıyor. Bölgedeki sıcaklık ve iklim değişikliklerini adım adım izleyen Alaeddinoğlu’na nazaran, son 20-30 yıldır havaya düşen yağış ölçüsünde, yağışın formunda, mevsimler ortası geçişlerde ve buharlaşma oranında çok önemli farklılaşma var. Etrafı yüksek dağlarla kaplı bir havza olan Van Gölü bölgesinde son yıllarda yağış ölçüsünün azaldığa, yağışların halinin de değiştiğine dikkat çeken Alaeddinoğlu, global iklim değişikliğinin en büyük olumsuz tesirlerinin bu kapalı havzada görüleceğinden kaygı ediyor.
“Daha evvel yağışlar kar biçiminde düşüyordu. Dağlık yamaçlara düşen kar halindeki yağışlar sızarak toprağın alt katmanlarına geliyordu. Hasebiyle Mart, Nisan, Mayıs ayına kadar havzanın muhtaçlıklarını karşılıyordu. Son yıllarda yağışın vaktinde farklılaşma olduğu üzere formunda de farklılaşma oldu. Yani kar formunda düşen yağış artık yağmur formunda düşmeye başladı. Aylarca süren o yağış, bir, bir buçuk aya sığmaya başladı. Buraya düşen yağış büyük ölçüde Eylül, Ekim üzere başlar, kış aylarından, bahara kadar sürerdi. Artık Sonbahar’da düşmesi gereken yağışlar kış aylarına ve kısmen de bahar aylarına kaymaya başladı. Kış aylarında düşüyor fakat yağışın ölçüsünde da azalma artık karşımıza çıkıyor”
Göller kuruyor ve küçülüyor
Van Gölü havzasında, yağış ölçüsündeki azalma dikkat cazip seviyede. Buna karşılık önemli bir sıcaklık artışı ve şiddetli buharlaşma var. Bölgeye düşen yağışın dört katından fazla buharlaşmanın olduğu belirtiliyor. Bu durum da Van Gölü başta olmak üzere birçok gölün gitgide düzey kaybetmesi ve küçülmesi manasına geliyor. En çarpıcı örnek ise Van Gölü’nde ortaya çıkan mikrobiyalitlar. Olağan kurallarda su altında olması gereken mikrobiyalitler, gölün küçülmesi ile yüzeye çıkmış durumda. Prof. Dr. Alaeddinoğlu, saha çalışması yaptıkları sırada göllerin birçoğunun kurumaya başladığına tanıklık etmiş.
“Düşen yağışlar, kaynak suları gölleri besliyor. Göller de aslında akışa geçiyor ve havzanın gereksinimi olan suyu karşılıyor. Kaynakların gölleri beslemediğine, buharlaşmaya dayanamadığına ve kuruduklarına tanıklık ediyoruz. Artık göller aşağıdaki kaynakları da beslemiyor. Kaynak sularının düzeyi her geçen yıl gitgide düşüyor.”
“10 yıl içinde önemli bir içme suyu sorunu olabilir”
Van Gölü havzasının doğu bölümünde yaşayan ve hayvancılıkla geçinen insanların birçok hayvanlarını otlatmak için alan ve günlük su muhtaçlıklarını karşılamak için su kaynağı bulmakta zorlanmaya başladı. Kuraklık ve çok ısınmanın yanısıra yeraltı kaynak sularının sondajla, bilinçsiz bir formda çıkarılması da değerli bir sorun. Prof. Dr. Faruk Alaeddinoğlu, sondajların yeraltı kaynaklarına önemli ziyan verdiğini belirtiyor. Havzanın içme ve kullanma suyu gereksiniminin bu kaynaklardan temin edildiğine dikkat çeken Alaeddinoğlu,
“Bu kaynak suları düştükçe yakın vakitte, önümüzdeki tahminen 10 yıl içerisinde kent çok önemli bir içme suyu meselesiyle karşı karşıya kalacak. Bu yıl su muhtaçlığı gördük lakin önümüzdeki yıllarda çok daha fazla göreceğiz. Global ısınma, iklim değişikliği bundan sonraki süreç için artık insan müdahalesi olsun ya da olmasın durmayacak. İnsanlık buna hizmet ediyor, global ısınmanın çok daha şiddetli geçmesine katkıda bulunuyor. Bundan sonra su kaynakları her geçen gün azalacak. Şayet bir tahlil bulunmazsa önümüzdeki yıllarda o kadar şiddetli yaşanacak kuraklık ile içme ve kullanma suyu sorunu olacak” biçiminde konuştu.
Susuzluğa karşı ne yapılabilir?
Global ısınmanın tek sonucu kuraklık değil. Uzmanlar, aşikâr aralıklarla meydana gelen ve sele neden olan sağnak yağışların da global iklim değişiklikleri kaynaklı olduğunu belirtiyor. Van’ın Başkale ilçesi ile Karadeniz’de meydana gelen sel felaketleri bunun örnekleri.
Pekala, global ısınmaya bağlı kuraklık problemiyle nasıl baş edilebilir ve ne cins tedbirler alınmalı? Bunun için hiç gecikmeden önlem alınması gerektiğini düşünen Alaeddinoğlu, “Yeraltı suyu kullanma konusunda birtakım teşebbüslerde bulunulması lazım. Yeraltı su depolarının oluşturulması lazım, barajların yapılması lazım ki, önümüzdeki 10 yıl ve sonrası için kent birden teğe sussuz kalma meselesiyle karşılaşmasın. Aksi takdirde bu sorun sahiden çok daha önemli bir boyuta gelecek. Bir milyonun üzerinde insanın yaşadığı bir havzadan bahsediyoruz. Nüfusun yüklü olarak yaşadığı havzanın doğusunda önemli problemler ortaya çıkacak” dedi.
Su idaresinde Urartu modeli
Havzaya giren su ile muhtaçlığı karşılayan su ortasında istikrar oluşturmak için bir havza idaresine gereksinim olduğunu belirten Alaeddinoğlu, bunun lokal yöneticilerin öncelikli işi olması gerektiğini düşünüyor. Kapalı bir havza olan Van bölgesine dışarıdan su getirilemeyeceğine dikkat çeken Alaaeddinoğlu, su idaresi ile ilgili de Millattan Evvel bölgeyi yöneten Urartu medeniyetini örnek gösteriyor.
“Urartular 2 bin 800 yıl evvel var olan bir medeniyet. Kuraklık bu güne has bir durum değil, geçmişte de yaşandı. Urartu medeniyeti ne yapmış? Yeniden benzeri sıkıntılarla karşılaşmış. Barajlar oluşturmuş ve mevcut var olan suyu buharlaşmadan korumak için yeraltına almış. Biz teknolojinin bu kadar geliştiği bir periyotta yeraltı su depoları oluşturamıyoruz. Yeraltında olan, sıkıntı günlerde kullanacağımız suyu tüketiyoruz. O yüzden derhal havza idaresi, su idaresi oluşturulması lazım. Dünyanın her yerinde bunun örnekleri var ve yine keşfetmeye gerek yok. Bu idarenin başta barajlar, yeraltı su depoları olmak üzere birtakım teşebbüslerde bulunması lazım. Buradaki su istikrarını, girdiyi, çıktıyı çok güzel hesaplayarak, su kullanımını ayarlaması lazım. Aksi takdirde inanın önümüzdeki 10 yıl, lakin bilhassa daha sonrası için burayı yönetemeyiz.”
Felat Bozarslan/Van
© Deutsche Welle Türkçe