Ege Üniversitesinde (EÜ) yürütülen uydu görüntüleme çalışması sonucu Türkiye’nin en büyük ikinci gölü olan Tuz Gölü’nde suların büsbütün çekildiği, yer altı su düzeyinin de evvelki yıllarda görülmemiş ölçüde düştüğü saptandı.
Ankara, Konya ve Aksaray vilayetleri ortasında, yaklaşık 1665 kilometrekarelik alanıyla eşsiz bir biyoçeşitliliğe mesken sahipliği yapan gölde, yıllar içinde su düzeyindeki azalmayı tespit etmek üzere bilimsel bir çalışma yapıldı. EÜ Edebiyat Fakültesi Coğrafya Kısmı Öğretim Üyesi ve İklim Uzmanı Prof. Dr. Ecmel Erlat ile EÜ Güneş Gücü Enstitüsü’nden Dr. Fulya Aydın Kandemir’in, gölün son 37 yıla ilişkin uydu manzaralarını kullanarak tamamladığı çalışma, çarpıcı sonuçlar ortaya koydu.
Gölde 1985-2000 yılları ortasında çekilen uydu manzaralarında güneybatı kesitinde kesinlikle suyla kaplı bir alanın bulunduğu, suyla kaplı alanın, gölün toplam alanının yüzde 20’sinin altına düşmediği belirlendi.
Bu periyotta yağışlar yetersiz olsa bile taban suyunun yüksek olması nedeniyle gölün beslendiği ortaya kondu. Lakin 2000 yılından itibaren yükselen sıcaklıklar, şiddetlenen buharlaşma ve yağış yetersizliğine bağlı olarak yaz aylarında göldeki suyla kaplı alanın sürate azalmaya başladığı, 2021 yılının yaz mevsiminde göldeki suyun büsbütün çekildiği belirlendi.
Prof. Dr. Ecmel Erlat, AA muhabirine, yüksek buharlaşma oranlarına sahip, yarı kurak iklim bölgesinde yer alan Tuz Gölü’nün tuzluluk oranının, her yıl yaz mevsiminin sonunda üçte bir oranında arttığını, su ile kaplı olmayan alanda 1-30 santimetre kalınlığında bir tuz katmanı oluştuğunu belirtti.
Tuz Gölü’nün yüzde 32,4 tuzluluk oranı ile Ürdün ve İsrail ortasındaki Lut Gölü’nden sonra dünyanın en tuzlu gölü olduğunu aktaran Erlat, bölgedeki tuz işletmelerinin her yıl yaklaşık 5 milyon ton tuz elde ettiğini tabir etti.
“Kuyulardan çok su çekilmesi de etkili”
Erlat, yükselen sıcaklıklar, şiddetlenen buharlaşma ve yağış yetersizliğine bağlı olarak 2021 yılının yaz mevsiminde gölde suyla kaplı alanın kalmadığını gözlemlediklerini vurgulayarak şunları kaydetti:
“Tuz Gölü ve etrafının, 2019 yılının Mayıs ayından bu yana kesintisiz kurak şartlara, 2021 yılının birinci 7 ayında ise şiddetli kurak şartlara sahip olduğu görülmektedir. Tuz Gölü’nün kurumasında, bölgenin giderek ısınması ve kuraklaşması yanında su gereksinimi yüksek olan tarım bitkilerini yetiştirmek emeliyle açılan kuyulardan çok su çekilmesi sonucu havzadaki yer altı suyu düzeyinin düşmesi tesirlidir.”
NASA-GRACE FO uydusundan alınan yüzeye yakın Yeraltı Suyu Kuraklık İndisi bilgilerine nazaran Tuz Gölü ve etrafında bilhassa 2000 yılından itibaren yer altı suyu ölçüsünde çok çarpıcı bir azalma gözlendiğini vurgulayan Erlat, “2021 yılında Tuz Gölü etrafında yer altı sularının düzeyi evvelki yıllara nazaran hiç görülmemiş ölçüde düşmüştür. Bu durum bitkilerin kök düzeyindeki toprak nemliliğinin de azalması manasına gelmektedir.” tabirlerini kullandı.
Tuz Gölü ekosisteminde 279 bitki tipi bulunduğunu, bunlardan 39’unun yalnızca su bölgesinde yetişebildiğini lisana getiren Erlat, 2021 yılında yaşanan şiddetli kuraklık ve kurumanın, gölde yaklaşık 5 bin yavru ve yetişkin flamingonun telef olmasına yol açtığını da hatırlattı.
“Yer altı ve yer üstü su hazneleri geri dönülemez ölçüde yok olmuş”
Uzaktan algılama uzmanı Dr. Fulya Aydın Kandemir ise bir gölün yok olmasının, yalnızca etraf halkını değil ülkenin tüm katma bedellerini etkilediğini vurguladı.
Tuz Gölü’ndeki durumun korku verici olduğunu vurgulayan Kandemir, şunları kaydetti:
“Önümüzdeki yıllarda bölge, ortalama yağış ölçüsünü alsa bile yer altı ve yer üstü su hazneleri geri dönülemez ölçüde yok olmuştur. İklim projeksiyonlarında, global iklim değişikliğine bağlı olarak bu alanın gelecek on yıllarda daha da ısınacağı ve yağışların azalacağı göz önüne alındığında, Tuz Gölü ve etrafının çölleşeceği öngörülebilir. Bu manada gölün kurumasında rolü olan tüm hareketler bölgenin ekolojik ve hidrolojik istikrarının korunması açısından gözden geçirilmeli ve yanlış uygulamalar kesinlikle terk edilmelidir.”
