T24 Haber Merkezi
İstanbul Ekoloji Rotary Kulübü yürütücülüğünde bugün online ortamda düzenlenen ‘Müsilaj Sorunu ve Marmara’nın Geleceği Çalıştayı’ndaki panel ve tartışma kümelerinde “Marmara bizim diğer bir Marmaramız yok, Marmara’yı atık havuzu olarak kullanmaktan vazgeçmeliyiz, ÇED sistemi daha ayrıntılı ve manalı olmalı, İklim krizi değil sistem krizi var, yabanî kapitalizm yerine döngüsel ekonomik ve ekolojik hayat bakış açısı benimsenmeli” vurgusu yapıldı.
Çalıştayda müsilaj konusunun, sebepleri, bertaraf stratejileri, halk sıhhati, iktisada olan tesirleri ve hazırlanan 22 Unsurluk Hareket Planı’nın kâfi olup olmadığı tartışıldı. Çalıştay 09:00 – 17:30 saatleri ortasında iki oturum biçiminde gerçekleştirildi.
Çalıştayın tertibinde İstanbul Ekoloji Rotary Kulübü koordinatörlüğünde Beyoğlu, Büyükçekmece, İstanbul, Maslak, Topkapı, Tuzla Rotary Kulüpleri ile Beyoğlu ve Galatasaray Rotaract Kulüplerinden ve 2420. Bölge Çevreyi Müdafaa ve Destekleme Komitesi yer aldı.
Çalıştay 3 oturum biçiminde gerçekleşti. Birinci oturumda müsilajın ne olduğu, nasıl oluştuğu, önlenmesi için neler yapılması gerektiği, Marmara’yı saran müsilajın temizlenme çalışmaları, şu anki durumu hakkında panelistler tarafından sunumlarla anlatıldı. Gerçekleşen Panellerde ve tartışma kümelerinin ortak gündeminde 22 unsurluk Muhafaza Aksiyon Planı ile Marmara Denizi ve Adalar Özel Etraf Müdafaa Bölgesi olarak ilan edilmesi vardı.
Marmara Denizi’nin geleceği için müsilaj meselesinin bertarafında kullanılabilecek tahlil tekliflerinin rapor haline getirilerek ilgili taraflar ve kamuoyu ile paylaşılacağı belirtildi.
İkinci oturum kapalı olarak gerçekleşti
İkinci oturum kapalı olarak gerçekleşti. İştirakçiler tarafından şu sorular tartışıldı:
“Müsilajın kök nedenlerinin bertarafında 22 Unsurluk Hareket Planı kâfi midir? Yetki ve sorumluluk haritası ne olmalı?”, “Toplum hangi aktif formüllerle ve nasıl bir stratejiyle bilinçlendirilmeli?”, “Müsilajın ve bertaraf yollarının olumlu-olumsuz istikametleri, halk sıhhati ve ekosistem üzerindeki tesirleri nelerdir?”, “Müsilajın görünen yahut görünmeyen sosyo-ekonomik tesirleri ne düzeyde olacaktır?”
Moderatörlüğünü Baret Binatlı yaptığı çalıştayın açılış konuşmalarını Milletlerarası Rotary (UR) 2420. Bölge Guvernörü Gülperi Gürpınar, UR 2420. Bölge Çevreyi Muhafaza ve Destekleme Komitesi Lideri Melek Yıldız ve İstanbul Ekoloji Rotary Kulübü Lideri Olcay Ungun yaptı.
Gülperi Gürpınar konuşmasında, Marmara’dan başlayıp Ege ve Karadenizi tehdit eden biyolojik tehlike varlığını sürdürüyor. Müsilajın tabanlarda çoğalması oksijeni azaltıyor. Denizler hepimizin daima birlikte el ele vererek denizlerimizi yaşatalım” diyerek Marmara’yı kurtarmak için davette bulundu.
Melek Yıldız ise Ekoloji Rotary Kulübü hakkında bilgi vererek başladığı konuşmasında şunları söyledi:
“Sorunun gelecekte yaratacağı tahribat tasa vericidir. Sonucu müsilaj yahut öteki ne olursa olsun yeşile, suya, ağaca, havaya, canlıya verilen ziyanlara karşı, başka bir deyişle etrafa verilen tahribata karşı verilen uğraş uzun soluklu bir maraton. Bu maratonun birinci adımları bugün atılıyor. Bu çalıştayın hazırlanması istekli bir adımdır.”
İstanbul Ekoloji Rotary Kulübü Lideri Olcay Ungun da konuşmasında bu çalıştaydan beklentilerin neler olduğunu, yapılması gerekenleri anlattı:
“Ölçüm-takip düzeneklerinin kurulmasını istiyoruz, bu mevzu hakkında kamuoyunun bilgilendirilmesini istiyoruz. Marmara Denizi’ndeki müsilaj sorunu bugün başlamadı. Mayıs ayında manşetlere , haber bültenlerinin ana sayfalarına taşındığı vakitte başlamadığını biliyorsunuz lakin o günden bu yana bir çok çeşitli toplantılar, çalıştaylar yapıldı.”
“Müsilaj ile gayret konusunda o günden bugüne gelinen noktanın an itibariyle bir fotoğrafını çekmek istiyoruz. Neler yapılıyor?, Yapılanlar ve yapılması planlananlar kâfi mi? Diğer neler yapılmalı? Bu süreçte bütün paydaşların birlikte çalışmalarının kıymetli olduğunu biliyoruz. Ölçüm ve takip sistemlerinin kurulmasını istiyoruz. Kamuoyunun bilgilendirilmesini ve bu bahsin alt sıralara düşmeden gündemde kalmasını istiyoruz.”
Müsilajın seyahati fotoğraflarla anlatıldı
Sualtı Fotoğrafçıları ve Sinemacıları Derneği (SUFOD ) Lideri Ateş Evirgen, sualtı fotoğrafları gösterimi ile Marmara’da müsilajın başlangıcından şu ana kadar geçen vakitte müsilajın geldiği son noktayı fotoğraflar eşliğinde anlattı. Evirgen, Marmara’da bu yaz başında insanların “Denize girebilir miyiz? balık yiyebilir miyiz?” diye sormaya başladıklarını sorarken artık ise “Müsilaj tekrar olur mu?” diye sorduklarını belirtti.
“Marmara’nın Yeni Kabusu Müsilaj: Nedenleri, Tesirleri ve Son Durum” başlığı altında Bandırma Onyedi Eylül Üniversitesi Denizcilik Fakültesi Dekanı Prof Dr. Mustafa Sarı ise hazırladığı sunumda müsilaj kavramını anlattı. Yaptığı dalışlardan fotoğraflarla müsilajın tabanlara indiğine dikkat çeken Sarı, deniz canlılarını ve bilhassa deniz süngerlerini oksijensiz bırakarak öldürdüğünü tabir etti.
Sarı, müsilajı tetikleyen üç temel faktör olduğunu belirtti. Bu faktörlerin en başında sıcaklığın geldiğini söz eden Sarı azot ve fosfor faktörlerinin de müsilajın ortaya çıkmasında tesirli olduğunu kaydetti.
“Kendi denizimizi kendimiz öldürdük”
Marmara Denizi’ne 25 milyon insanın atığının 40 yıldır arıtılmadan boşaltıldığına vurgu yapan Sarı şunları söyledi:
“Bütün körfezlerimizde çok kirlilik var. Bir vakitler boğazlara düşman girmesin diye zincirler çektik ancak kendi denizimizi kendimiz öldürdük. 17 Ağustos’ta yüzeyde müsilaj kalmamıştı. Bu müsilaj denizin tabanına çöktü. Tabanda parçalanıyor.”
“Marmara Denizi’ne akan kirlilik kaynaklarını durdurmaktan öteki dermanımız yok”
“Sarı sünger topluluğu öldü, filtreler tıkandı müsilaj 22 Haziran’da birden yüzeye çıktığında binlerce balık öldü, balıkçıların torbaları 85 metre derinlikte çamur doldu. Marmara Denizi’ne akan kirlilik kaynaklarını durdurmaktan öteki dermanımız yok. Sürdürülebilir balıkçılığa geçmemiz lazım. Evsel endüstriyel arıtma tesislerinin inşası vakit alacak, denize yardım etmemiz gerekiyor, deterjan kullanımını sonlandırmalıyız. Deniz deşarjını azaltmalıyız, âlâ tarım uygulamalarına geçmiş bulunmaktayız. Akut idare siyasetine geçmeliyiz. Erken ikaz sistemiyle farkındalığı artırmamız gerekiyor.”
“20 milyonu aşkın insanı barındırmasıyla besin faktörleri arttı”
ODTÜ Deniz Bilimleri Enstitüsü Müdür Yardımcısı Doç. Dr. Mustafa Yücel de “Marmara Denizi’nin Biyojeokimyasal Durumu ve 2021 Müsilaj Patlamasının Evrimi” sunumunu gerçekleştirdi. Yücel, Baltık Denizi’ni örnek göstererek Marmara’nın kirlilikten kurtarılması için yapılan ve yapılması gereken çalışmalar hakkında bilgi verdi:
“Marmara’nın bilhassa 20 milyonu aşkın insanı barındırmasıyla besin faktörleri arttı. Marmara’da çok süratli bir değişim gözlemleniyor. Araştırmalar bilhassa oksijen sevilerinin düştüğü ve bir balığın giremeyeceği durumu söz ediyor. Niçin Marmara Denizi? Baltık Denizi örneğine bakalım. Baltık Denizi insan tesiriyle Marmara üzere oldu. Çok erken müdahale etmeye başladılar. Sorunu durdurmayı ve Baltık Denizi’ni kurtarmayı bir nebze başardılar. Marmara’daki durumu incelemek ve kurtarma çalışmaları için MARMOD’u kurduk.”
“Nereden başlayacaklarını ortaya koymaya çalışıyoruz”
“Bu bahiste oksijen azlığı sorununu müsilaj görünür kıldı. Oksijensizleşme orta katmana yaklaşmış durumda. Azot azalıyor. Fosfor stoğu Marmara’da artmaya devam ediyor. Azot ve fosfor oranı dramatik olarak değişiyor. Yöneticilere ve karar vericiler için nereden başlayacaklarını ortaya koymaya çalışıyoruz.”
“ Marmara’yı kaybedersek Karadeniz’i ve Ege’yi de kaybederiz”
“Dün, Bugün, Yarın, Marmara” başlıklı sunumuyla İstanbul Üniversitesi Deniz Bilimleri ve İşletmeciliği Kısmı Doç. Dr. Ahsen Yüksek, Marmara’daki biyoçeşitliliğin tarihî süreçlerini anlattı. Marmara’nın Özel Etraf Muhafaza Alanı olarak ilan edilmesinin kendisini çok keyifli ettiğini belirten Yüksek şunları söyledi:
“2013 yılında bütün Türkiye denizlerinde çalıştık. Marmara çok özel bir denizimiz. Marmara Denizi üzere dünya üzerinde 13 alan var. Bunlardan ikisi Marmara’da meydana gelmiş. Marmara 2 farklı sistemi birbirine bağlıyor. Karadeniz balıkçılık, biyoçeşitlilik bakımından kıymetli. Akdeniz dünyadaki besin muhtaçlığını sağlıyor. Marmara’da bunlar ortasında ilişkiyi sağlıyor. Marmaray’ı öldürürsek bu istikrar bozulur”
“Marmara’nın taban yaşantısı güzele gitmiyor. Balıkları yok ettik, sistemi jelimsi canlılara terk ettik. Tahlili ekosisteme bağlı balıkçılık. Marmara’yı geri kazanacağımıza inanıyorum, yöneticilerin, balıkçıların, halkın bu bahiste kararlı olması gerekiyor. Marmara’yı kaybedersek Karadeniz’i ve Ege’yi de kaybederiz.”
“Yılda yaklaşık 40 bin geminin boğazlardan geçerek Marmara’ya geliyor”
Piri Reis Üniversitesi Denizcilik Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Funda Yercan, “Gemi ve Deniz Nakliyatı Açısından Müsilajın Sosyo-Ekonomik Tesirleri ve İlgili Mevzuat” başlıklı sunumunda, dünya ticaretinin yüzde 85-90’ının deniz yoluyla yapıldığını hatırlatarak yılda yaklaşık 40 bin geminin boğazlardan geçerek Marmara’ya geldiğini belirtti. Gemilerin balast suları ile ortamın kirletildiğine dikkat çeken Yercan, müsilajın gemi filtrelerine verdiği ziyanı ise “Marmara’dan tek sefer geçtiğinde bile gemi filtreleri doluyor” diyerek anlattı.
“İstanbul Büyükşehir Belediyesi Marmara Denizi Müdafaa Çalışmaları” sunumuyla İstanbul Büyükşehir Belediyesi İBB Etraf Muhafaza ve Denetim Dairesi Lideri Prof. Dr. Ayşen Erdinçler, belediyenin Marmara’da yaptığı çalışmaları, müsilaj ile çabası hakkında bilgi verdi.
İstanbul Üniversitesi Deniz ve İç Su Kaynakları İdaresi Kısmı Prof Dr. Gülşen Altuğ, “Müsilajın Oluşumunda ve Bertarafında Bakterilerin Rolü” başlıklı sunumu gerçekleştirirken, “Müsilajın Su Eserleri ve Balıkçılık Üzerine Tesirleri” başlıklı sunumu ise T.C. Tarım ve Orman Bakanlığı, Balıkçılık ve Su Eserleri Genel Müdürlüğü Derya Özcan gerçekleştirdi.
“En çok hasarı küçük balıkçılar gördü”
“Balıkçılar müsilajda denize çıkamadı. Küçük balıkçılar en çok hasarı gördü. Balık yumurtaları, midyeler yumurtlayamadı. Mercanlar ömürlerini yitirdiler. Marmara Denizi Hareket Planı’nda Bakanlığımızın 6 çalışması var. Yatırım sürecinde olan projeleri hızlandırdık. Ağ filomuzu sabit tutuyoruz. Yeni ruhsat verilmiyor. Avcılık filosu Bakanlıkça küçültülüyor.”
“Denizler ve İnsan Sıhhati: Günümüzün Halk Sıhhati Riskleri” başlıklı sunumu ile Bahçeşehir Üniversitesi Halk Sıhhati Anabilim Kısmı Lideri Dr. Melike Yavuz,
“Denizlerdeki plastik kirliliğine beşerler deniz eserlerini tüketerek maruz kalıyor” diyen Yavuz, deniz kirliliğinin halk sıhhatine tesirlerini belirlemek ve karşılaştırma yapmak için data olmadığına dikkat çekti.
İSKİ Avrupa 2. Bölge Atıksu Arıtma Şube Müdürü Uğur Örün de “İstanbul’da Atıksu Arıtma Yönetimi” sunumuyla İstanbul’un arıtma tesisleri ve yapılan çalışmaları anlattı. “İzmit Körfezi Ölçeğinde Sürdürülebilir Etraf İdaresi” başlıklı sunumu ile Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Etraf Muhafaza ve Denetim Dairesi Lideri Mesut Değer Körfezde yapılan çalışmaları ile Körfezi kurtarma çalışmalarından bahsetti.
“22 Unsurluk EP Yeterliliği, Maniler ve Yetki-Sorumluluk” paneli yapıldı
Akabinde TULIP Eğitim ve Danışmanlık Kurucu ve Genel Müdürü Şafak Özsoy moderatörlüğünde “22 Unsurluk EP Yeterliliği, Pürüzler ve Yetki-Sorumluluk Haritası” paneli gerçekleştirildi. Panele Marmara Belediyeler Birliği Etraf İdaresi Koordinatörü A. Cihat Kahraman, TMMOB Etraf Mühendisleri Odası Lideri Ahmet Kahraman, Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Etraf Muhafaza ve Denetim Dairesi Lideri Mesut Değer konuşmacı olarak katıldı.
Kapalı oturum olarak yapılan 4 tartışma kümesinin özet raporları
Kapalı gerçekleştirilen 2. oturumun akabinde 3. oturumda çalıştayın özet raporları sunuldu. Kapalı gerçekleşen 4 tartışma kümesinin özet raporları şöyle:
“ÇED sistemi daha ayrıntılı, manalı olmalı”
Birinci tartışma odasında “Müsilajın kök nedenlerinin bertarafında 22 Unsurluk Aksiyon Planı kâfi midir? Yetki ve sorumluluk haritası ne olmalı?” mevzu başlığı altında aksiyon planının eksiklikleri olup olmadığı değerlendirildi. Yapılan tartışmaların özet çıktısını oturumun moderatörü Dr. Yaşar Atacık aktardı:
“Eylem Planın’da bütünleşik yaklaşım eksikliği, uygulamadaki tutarsızlıkların giderilmesi. Bir tarafta düzeltme planı yapılırken öbür taraftan kirletme kapasitesinin arttırılması, bu hususlarda siyasetin tesirinin azaltılması, Aksiyon Planı uygulaması için gereken mali kaynak gereksinimini dikkate alan bir plan ortaya konulmalı, kirliligi önlemek için çok değerli olan tarımdaki uygulama bahisleri daha fazla gündeme alınmalı, ÇED sistemi daha ayrıntılı, manalı olmalı, istisnaların suistimali önlenmeli, özellikle sanayi deşarjlarının kontrolü belediyelerdeki seviyede arttırılmalı.”
“Ergene, Marmara’yı kirletmeye devam ettikçe bir yere varmak zorlaşıyor”
Ayrıyeten birinci küme tartışma odasının özet çıktısını aktaran raportör Büşra Bingöl, müdafaa hareket planı olması gereken standartlarda olmadığından bahsedildiğini, tartışmada sorumluların daha net bir biçimde belirlenmiş olması gerektiğinin konuşulduğunu söyledi. Ergene ırmağı Marmara denizine boşaldığı ve Ergene, Marmara’yı kirletmeye devam ettikçe bir yere varmanın zorlaştığının altı çizildi. Marmara Denizi’nde dataların sistemli takip edilmesi ve bu dataların açık bilgi haline getirilmesi gerektiği vurgulandı.
“Çevresel sıkıntılara siyasi olarak bakılmamalı”
Balıkçıların 1998 yılından bu yana müsilajla karşılaştığı, müsilaj hakkında yapılan açıklamalardan da en çok balıkçıların etkilendiği, çok fazla endüstriyel kirlilik olduğu, bir envanter sistemi kurulması gerektiği ve bunlara nazaran tesis yenilemesinden bahsedildi. Çevresel sıkıntılara siyasi olarak bakılmaması gerektiği ve etraf meselelerinin siyaset üstü olması gerektiğine vurgu yapıldı. ÇED raporları alelade hazırlandığı ve bu hususta tesirli bir kontrol sistemi olması gerektiği kaydedildi.
Maksat kitleye ne ileti verilmeli, hangi teknikler kullanılmalı?
“1. gaye kitle karar vericiler; yanlışsız bilgiyi vaktinde verilmeli. 2.hedef kitle işletmeciler; suçlama ve cezalandırma yerine müspet markalama üzere tekniklerle yaklaşılmalı. 4. amaç kitle olarak okulların en kıymetli amaç kitle olduğu konuşuldu. Bunun yanında sivil denetim düzeneklerinin oluşturulması gerektiği belirtildi.”
Ortak hareket edilebilecek bir platform oluşturulmasının konuşulduğunu fakat bütçe olmadan bu türlü bir teşebbüsün olamayacağının ortaya çıktığını aktaran Coşkun şöyle devam etti:
“Alternatif medyanın desteklenmeli, online platformlar, toplumsal medyanın kullanımı arttılmalı, kurala dayalı değil içsel bilinçlendirme formülü benimsenmeli, toplumsal medya kampanyaları yapılmalı, mahallî idarelerle işbirliği içinde çalışılmalı.”
“Marmara bizim diğer bir Marmaramız yok”
Üçüncü tartışma kümesinde “Müsilajın ve bertaraf formüllerinin olumlu-olumsuz istikametleri, halk sıhhati ve ekosistem üzerindeki tesirleri nelerdir?” başlığı tartışıldı. Kümenin moderatörü Nüket Sivri, “Marmara bizim öteki bir Marmaramız yok. Marmara kirletilmesin” bildirisini verdi.
Raportör Onur Aydınoğlu tartışma kümesinin özet çıktısını şöyle açıkladı:
“Müsilaj öncesinde de denize girmek birtakım riskler taşıyordu, müsilaj sonrasında da tıpkı risklerin artmış olma ihtimali mevcuttur. Marmara Denizi’nin mavi bayraklı denizlerinde müsilaj sonrası risk oluşmuştur. Müsilajın halk sıhhatiyle ilgili bilgileri çok kıymetli, Sıhhat Bakanlığı sitesinde mikrobiyolojik kriterleri hakkındaki tahlilleri halka sunuyor.”
“Ancak buna ek olarak kimyasal ve toksikolojik incelemelerin de yapılıp halka sunulması gerekir. Bakanlık bilgileri süreklilik arz etmiyor. Daha süratli, daha sık ölçümleme yapılmalı ve net olarak sunulmalıdır. Midye çiftlikleri bu ölçümlemeler için ülkü istasyonlar olabilir, zira farklı periyotlarda en az 22 parametre ile denetlenmektedir. Radyoaktivite bu parametrelere dahil edilmelidir.”
“Bertaraf metotları olarak biyolojik tahliller önerilirken doğayı taklit eden prosedürlerin önceliklendirilmesi gerekiyor. Müsilajın biyoçeşitlilik üzerinde yarattığı tahribat müsilajın bertarafını çok zorlaştırıyor. Bertaraf stratejilerinde kamuoyu bilgilendirmesinin de strateji dahilinde olmalı.”
“Vahşi kapitalizm yerine döngüsel ekonomik ve ekolojik ömür bakış açısı”
Dördüncü tartışma kümesinde UR Bölge Çevreyi Muhafaza ve Destekleme Komitesi Lideri Melek Yıldız moderatörlüğünde “Müsilajın görünen yahut görünmeyen sosyo-ekonomik tesirleri ne düzeyde olacaktır?” başlıklı husus tartışıldı. Oturumun özet çıktısını Raporötör Özgül Özgül aktardı:
“Bütün mevzuatın aktif uygulanması çok değerli, mevzuatlar olsa bile uygulanması çıkar çatışmalarına nazaran daima erteleniyor. Aksiyon Planının takibinin güzel yapılması ve denetlenmesi gerekiyor. STK’lar, belediyeler, Kamu bu süreçlerin bir kesimi olmalı ve şeffaflık olmalı. Şeffaflık çok değerli.”
“Sistem krizi var”
“Turizm bölümünde güvenirliğin göstergesi Mavi Bayrağın verilmesi titizlikle yapılmalı, Demir tava geldi demir bitti, akıl başa geldi deniz bitti. Müsilaj 1980’lerden beri var. Son basamakta görünür olunca dikkat çekti. Marmara kurtulana kadar endüstriyel balıkçılık yasaklanmalı ve küçük balıkçılar desteklenmeli.”
“Sistem krizi var. Yabanî kapitalizm yerine döngüsel ekonomik ve ekolojik hayat bakış açısı uygulanmalı, hayata geçirilmeli. Marmara kumsalları endüstriyel faaliyetin gölgesinde kalıyor. Bilimsel olmalıyız. Görünmeyene odaklanmalıyız. Toplum şuurunu artıran bahisler ön plana alınmalı. Düzgün tarım uygulamaları yaygınlaştırılmalı, kimyasal kullanım azaltılmalı. Halkın bilinçlendirilmeli.”
“Marmara denizini atık havuzu olarak kullanmaktan vazgeçmeliyiz”
“Marmara’da balıkçıların yüzde 80’i balıkçılık yapamamakta. Bilgi kirliliği yüzünden balık tüketimi azalmıştır. Marmara denizini atık havuzu olarak kullanmaktan vazgeçmeliyiz. Aksiyon planı bugüne kadar yapmadıklarımızın itirafıdır.”
“Çalıştayı yaptık harekete geçmemiz lazım”
Çalıştayın kapanış konuşmasını Gülperi Gürpınar yaptı. Gülpınar şunları söyledi:
“Bu misyon devam edecek, tartışma odalarında bir ortaya gelerek biz bu müsilajı yarattık ve bizler bu müsilajın yok olması için elimizden geleni yapacağız. Tartışma kümelerinden çıkan raporları ilgili taraflara göndermenizi rica ediyorum. Bu çalıştayın ikincisini de yapacağız. Çalıştayı yaptık harekete geçmemiz lazım.”
