İklim değişikliğinin fecî gerçekliği Türkiye’yi de etkileyen Avrupa’nın güneyindeki orman yangınlarıyla yüzümüze vurulurken, Hükümetlerarası İklim Değişikliği Paneli (IPCC), dönülmez noktanın artık ne kadar yakın olduğunu tüm gerçekliğiyle gözler önüne serdi.
IPCC raporunun yayımlanmasının akabinde, Boğaziçi Üniversitesi İklim Siyasetleri Araştırma Merkezi Müdürü Prof. Dr. Levent Kurnaz ile iklim değişikliği, orman yangınları, iklim krizine karşı ferdî tedbirler ve bireylerin farkındalığı hakkında konuştuk.
Levent Kurnaz’ın, iklim sıkıntısındaki “son söz” olan IPCC raporu hakkındaki birinci yorumu “Bu raporun üzerine geceleri uyuyabilmek kolay olmayacak. Dehşetli şeyler söylüyor” olmuştu.
Kurnaz, uyutmayan gerçeklerden bir adedini de şu halde açıkladı: “Bu işten geri dönmenize imkan yok, yani dünyayı eskisi üzere bir dünya yapabilmek, binlerce yıl alacak. Biz kusur yapmayı bırakacak olursak, dünya vakit içerisinde kendi kendini tamir edecek”
İklim krizi karşısında Ankara’nın duruşunu da kıymetlendiren Kurnaz, krizin getireceği problemlere ahenk sağlamak için gerekli adımların atılması gerektiğini söyledi ve artık hareket vaktinin geldiğini anlattı.
“İklim krizinin mutlaka insan kaynaklı olduğuna eminiz”
Bu rapor, daha evvel görmediğimiz biçimde dünya basınında geniş yer buldu ve başkentlerde yankı uyandırdı. Bu rapor, dünyayı alarma geçiren neler anlatıyor?
Öncelikle bu rapor 6-8 senede bir yayımlanır ve her yayımlandığında buna emsal bir gürültü koparır. Raporun basında geniş yer bulması, bu sefere özel bir şey değil. Ortada, basında raporların, kanıların, makalelerin yayımlandığını duyarsınız. Lakin IPCC raporu daha özeldir. Çok seyrek yayımlanır ve çıktığı vakit, bu bilimsel görüş demektir. Yani bundan sonra biri kalıp “Ama benim görüşüme göre…” diye bir cümle kuramaz. Ya da öbür bir örgüt çıkıp “Tamam onlar o raporu yayımladılar ancak bizim elimizde de bu rapor var” diyemez. Bu son kelamdır bu işteki.
IPCC raporu, 1990’dan bu yana 30 yıldır yayımlanıyor, her seferinde iklim krizinin geldiği nokta ve bu hususta ne kadar bilgi sahibi olduğumuz açıklanır. İklim sorununun, “yüzde 80 eminiz, yüzde 90 eminiz” üzere laflarla insan kaynaklı olmasını tabir edilir. Bu raporun söylediği şey, artık yüzde şu yüzde bu değil, muhakkak bunun insan kaynaklı olduğuna eminiz. Bundan evvelki 5 rapordan farklı olarak, muhakkak eminiz sözü var.
İkincisi, bundan evvelki rapor Paris Anlaşması’ndan evvel çıkmıştı. Münasebetiyle Paris Anlaşması’ndan sonra çıkan birinci rapor bu. Onun için de dünyanın gözü bu rapor üzerindeydi. Biraz gecikmeli çıktı Covid’den ötürü lakin içerisinde bilim insanlarının bakıp da “Aa işte bunu hiç duymamıştık” dedikleri hiçbir şey yok. Yalnız, bu rapor, Summary for Policymakers yani “yönetici özeti” denen kısım, temelinde tüm devletler tarafından tek tek onaylanır. Şayet 195 hükümet onay vermezse rapor yayımlanamaz. O nedenle de bunun içindeki kelamların birazcık sertleşmiş olması, dünya devletlerinin de bu işin ciddiyetinin yavaş yavaş farkına vardıkları manasına geliyor. O taraftan çok değerli.
“Devletler ve iş dünyası bu olabilecek çok berbat şeyleri hesaba katarak hazırlık yapmak zorundadır”
Daha evvelki IPCC raporları, dünyada olumlu bir değişiklik yaratabildi mi?
Hayır, bu raporların hiçbiri olumlu bir değişiklik yaratma kapasitesine sahip değil. 3 değişik ciltten oluşan IPCC raporunun, 1. cildi çıktı. Büyük ihtimalle mart ve nisan ayları üzere 2. ve 3. ciltleri de çıkacak. Bundan sonra çıkacak olan raporların biri “nasıl tedbirler almamız gerektiği”, bir başkası de “durdurmak için neler yapmamız gerekiyor” hususlarına değinir.
Yıllar uzunluğu bu halde çıkmasına karşın, beşerler hiçbir vakit gerekli adımları atıp bu istikamette bir değişikliğe gidilmedi. Bu raporda da çok büyük bir farklılık olacağını sanmıyorum. Fakat, bu raporun içinde şimdiye kadar çok rastlanmayan farklı bir cümle var, o da şu: “Bu rapor temelinde optimist bir rapordur, her ne kadar çok karamsar üzere konuşuyor olsak da. Lakin, düşük ihtimalli çok berbat şeylerin olması da mümkündür. Devletler ve iş dünyası bu olabilecek çok makûs şeyleri hesaba katarak hazırlık yapmak zorundadır”. Bana nazaran bu raporun en can alıcı cümlesi burada.
Bu rapor, birinci sefer “2 derece artar, 3 derece artar”dan çok daha berbat duruma gelebileceğimizi ve buna hazırlıklı olmamız gerektiğini söylüyor. Çok büyük ihtimalle hükümet temsilcilerinin bir kulağından girer bir kulağından çıkar bu ihtar. İş dünyası o denli değil, iş dünyası biraz daha ciddiye almak zorunda kalacak.
Bir tweetinizde “Bu raporun üzerine bu gece uyuyabilmek kolay olmayacak. Dehşetli şeyler söylüyor” dediniz, neyi kastettiniz?
İşte bu dediğim laf benim için çok korkutucu. Zira birinci kez hükümetler de dünyanın durumunu kabul ettiler. Yani bir Grönland eridiği vakit deniz düzeyi, 6-7 metre artabilir. Deniz düzeyinin 6-7 metre artması demek, dünyanın kaosa sürüklenmesi demek. Ya da Pakistan’da 20-30 milyon kişinin öldüğü sıcak hava dalgası olabilir. Bu çeşit şeyler çok tehlikelidir. Lakin bu rapor, artık bunlara hazırlıklı olun diyor bize. Ha uyuyabilmiş de değilim, gece en son başım düşene kadar çalıştım anca başım düştüğünde gittim yattım, anca o halde uyuyabildim akşam.
“Gerçekten bundan etkilenen şahıslar, iklim krizinin nereye gitmekte olduğunu pek düzgün biliyorlar”
Türkiye’de orman yangınlarının çıkmasıyla çabucak bir küme insanın aklına sabotaj ihtimali geldi. Türkiye, nasıl insanlarda iklim değişikliği konusunda farkındalık yaratmakta bu kadar geri kaldı; nasıl bu bilgisizlik aşılabilir?
Bu iki tane başka bir soru. Birincisinde, bir sabotaj ihtimali var mı? Sabotaj ihtimali her vakit var. Ona karşı söyleyebileceğimiz hiçbir şey yok. Sabotajın yalnız ihtimali vardır lakin buna sabotaj diyebilmek için ispatının da olması gerekir. Zira hiç sabotaj olmadan da yalnızca bizim yanlışlarımızdan da bu yangınlar çıkmış olabilir. Bu sabotaj olmaz demek değil, yalnızca ona bağlamaya gerek yok.
Öbür taraftan, dünyanın düz olduğunu tez eden beşerler var. Gerek ülkemizde gerek dünyanın geri kalanında, aşı olmamak için türlü sebepler söyleyen, nüfusumuzun yaklaşık 3’te 1’i var. Bütün bunlara bakıldığında iklim krizinin, şahısların bilgi alanına çok girmemiş olması, çok şaşırılacak bir şey değil. Yani öbür hususları nasıl eğitime bağlayıp durmadan anlatmamız gerekiyorsa, iklim krizini de anlatmamız gerekiyor.
Lakin, kentlerde konutta oturan beşerler bu iklim krizinden son derece uzaklar. Onun için de biraz daha az bilgiyle yorum yapmaları doğal. Yalnız hakikaten tarlaya ve ormana gittiğinizde, balıkçılarla konuştuğunuzda göreceksiniz, onlar bu krizin büyüklüğünün farkındalar. Ve neler yapılmadığının da farkındalar. Yani burada bilinçsiz konuşanların birçok bizim “klavye silahşörleri” dediğimiz kesim oluyor. Hakikaten bundan etkilenen bireyler, iklim krizinin nereye gitmekte olduğunu çok yeterli biliyorlar.
“ ‘Gelişmiş ülkeler şunu yapıyor fakat gelişmekte olan ülkeler şunu yapmıyor’ tarafı değil, onlar yapmıyor, zira paraları yok. Öbür tarafta para var, yapabilirler, ancak yapmak istemiyorlar”
Gelişmiş ülkelerin iklim sorununa karşı, yenilenebilir güç kaynaklarına yönelmek üzere tedbirler almaya başlaması, fakat gelişmekte olan ülkelerin güç kaynakları kullanımı açısından bir farklılık yaratamaması dünyayı nasıl etkiliyor?
Bu sorunun da iki tarafı var. Birinci tarafı şu: Gelişmekte olan ülkeler temelinde, gelişmiş ülkelerden çok daha az güç tüketiyor. Hasebiyle da büyük bir ziyanları yok. Bir de tükettikleri güç genelde daha yenilenebilir güç. Gelişmiş ülkelere baktığımızda, onların tüketmiş olduğu kömür, petrol, doğalgaz ve atmosfere saldıkları karbondioksit inanılmaz boyutta.
Bir de şunu hesaba katmak lazım, gelişmiş ülkelerin atmosfere salınmasına neden oldukları karbondioksit de var. Yani ABD ve AB fabrikalarını Çin’e taşıdıklarında, bu Çin’in emisyonu ya da salınımı olmuyor. Bu, ABD ya da AB’deki şirketlerin salınımı oluyor. Onun için, bu işi gelişmiş ülkeler, gelişmekte olan ülkeler olarak ikiye ayırmak kolay değil.
İkincisi, şu andaki hayatlarında yenilenebilir güce geçmek, gelişmekte olan ülkeler için kolay değil. Kıymetli bir yatırım gerekiyor. Hatta bu yatırımların karşılıksız finansal olarak gelişmiş ülkeler tarafından finanse edilmesi gerekiyor ki, biz bir sorunda bir tahlil bulabilelim. Lakin bunu da yapmak çok güç değil. Zira burada kullanılacak rüzgar türbinlerini, güneş santrallerinin birçoklarını gelişmiş ülkeler üretiyor. Hasebiyle kendileri üretsinler, kendileri götürüp kursunlar oraya ve oradaki insanların çalışmasına bıraksınlar. Zira öbür türlü bu sorunu toparlama talihimiz yok. Yani herkes bu olayın içerisinde. “Gelişmiş ülkeler şunu yapıyor lakin gelişmekte olan ülkeler şunu yapmıyor” tarafı değil, onlar yapmıyor, zira paraları yok. Öbür tarafta para var, yapabilirler, ancak yapmak istemiyorlar. Onun için iki taraf da emsal halde sorumlu bu işten.
“Buradaki sorun, Paris Anlaşması’ndan kaynaklanıyor. Zira Paris Anlaşması’nın dönüp bize ‘Sen çok fazla salıyorsun, bunu azaltmak zorundasın’ demesi gerekir, lakin Paris Mutabakatı bu türlü bir muahede değil”
Türkiye, iklim kriziyle çabanın neresinde? Paris Anlaşması’nın hala onaylanmaması bize ne anlatıyor?
Paris Anlaşması’nın imzalanmamış olması bize hiçbir şey anlatmıyor. Zira ben her vakit şunu söylüyorum “Biz gerekiyorsa bir memleketler arası muahedenin, bütün yükümlülüklerini yerine getirelim ancak muahedeyi imzalamayalım”. Yani şayet politik bir sebep varsa imzalamamamız için, biz yerine getirelim lakin imzalamayalım. Tıpkı şey Avrupa Birliği’ne girmek için AB kriterlerinde de geçerli. Biz AB kriterlerini yerine getirelim, sonra girip girmeme kararı karar bize kalsın, onlara değil.
Birebir halde biz şu anda dünyada Paris Anlaşması’nın kurallarını yerine getiren, çok az sayıda ülkeden biriyiz. Yani biz Paris Mutabakatının kurallarına uyuyoruz. Meclisten geçirmiyoruz yalnızca, bu büsbütün politik bir şey. Bunun iklim değişikliğine pürüz olup olmamakla hiçbir irtibatı yok. Büsbütün bir siyaset kararı. Yoksa Paris Mutabakatı kapsamında üzerimizde düşeni yapıyoruz.
Bir düzey üste çıkalım: “Paris Muahedesi işe yarıyor mu?” Paris Muahedesi işe yaramıyor, zira büsbütün saçma sapan bir muahede. Büsbütün saçma sapan bir mutabakat olduğu için biz kılımızı kıpırdatmadan o mutabakatın kaidelerini yerine getirmiş oluyoruz. Yani burada temel düzeltilmesi gereken, Paris Anlaşması’nın kendisi. Zira Paris Muahedesi diyor ki “Ey Türkiye ne yapmak istiyorsun?”, biz de diyoruz ki “Şu kadar karbondioksit salmak istiyoruz” Paris Muahedesi da diyor ki “Tamam, o kadar sal lakin daha fazla salma”, biz de diyoruz ki “Tamam o kadar saldık hatta daha az saldık”. Koşulları yerine getirdik mi? Getirdik. Lakin Paris Anlaşması’nın dönüp bize “Sen çok fazla salıyorsun, bunu azaltmak zorundasın” demesi gerekiyor. Paris Muahedesi bu türlü bir mutabakat değil. Zira o denli bir mutabakat olacak olsa ne ABD’ye kabul ettirebileceklerdi ne Çin’e ettirebileceklerdi. Ne şiş yansınsın ne kebap tipi bir muahede bu. Biz yerine getiriyor muyuz? Getiriyoruz. İmzaladık mı? İmzaladık. Onayladık mı? Hayır.
“Ne vakit iklim değişikliğinden gelebilecek sorunları, bir iktisat ya da ulusal güvenlik düzeyine taşırız, o vakit tahlil bulmaya başlarız”
Yalnız Türkiye açısından daha kritik olan bu birinciyim değişikliğinin iki yüzü var. Bir tanesi karbondioksit salınımlarını azaltmak fakat çok daha büyük bir yüzü, başımıza gelecek belalara ahenk sağlamak. Bu başımıza gelecek belalara ahenk sağlamak konusunda gerekli adımları atıyor muyuz? Orada çok makus durumdayız. Zira o adımları atabilmek alt siyaset konusu kabul ediliyor Türkiye’de, bunu üst siyasete taşımamız gerekiyor.
Bugüne kadar geçtiğimiz on beş günün öncesinde ben söylüyordum, Doğanay Hoca (Doğanay Tolunay) söylüyordu lakin sahiden siyaset içerisinden beşerler “Ya bakın başımıza bir orman yangını gelebilir, onun için gerekli tedbirleri almalıyız. Yangın söndürme ekipmanlarına para yatırmalıyız. Orman çalışanlarına biraz daha fazla maaş vermeliyiz. Onları sendikalı yapmalıyız. Sigortalamalıyız” bunlar konuşulmadı. Ne vakit ki bir orman yangını çıktı, o tarafa yöneldik. Benzeri halde seller olduğu vakit, “Aman buraya mesken yapmayalım, şuraya ağaç dikelim, buraya köprü yapalım”, ondan sonra o bittiği an biz onu unutuyoruz. Değerli üst konularımız iktisat, ulusal güvenlik, bu cins şeyler. Ne vakit iklim değişikliğinden gelebilecek sorunları, bir iktisat ya da ulusal güvenlik düzeyine taşırız, o vakit tahlil bulmaya başlarız. Yalnız bu Türkiye’nin de sorunu değil. Sahiden canı çok yanan Tuvalu, Bangladeş üzere birkaç ülkeyi çıkartırsak, iklim krizi neredeyse tüm ülkelerin ehemmiyet sırasında iktisat, ulusal güvenlik, iç güvenlik falan bunların altında geliyor. Ne zamanki bu üst taşınır bütün dünyada, o vakit tahlil bulmaya başlarız.
“ Bu işten geri dönmenize imkan yok, yani dünyayı eskisi üzere bir dünya yapabilmek, binlerce yıl alacak. Hiçbir bahtınız yok. Yapabileceğimiz tek şey, daha da berbata gitmesini engellemek olur bu noktadan sonra”
İklim sorunu dünya üzerinde herkesin hissedebileceği boyutlara ulaştı. Şu anda iklim krizinde geri dönülebilecek boyutlarda mıyız? Dünyayı güzelleştirebilmek için sunulacak tahliller nereden gelmeli ve nasıl uygulanmalı?
Maalesef bu sorunun karşılığı çok berbat, işte uyutmayan şeylerden bir tanesi o. Rapor diyor ki “Bu işten geri dönmenize imkan yok”, yani dünyayı eskisi üzere bir dünya yapabilmek, binlerce yıl alacak. Hiçbir bahtınız yok. Yapabileceğimiz tek şey, daha da berbata gitmesini engellemek olur bu noktadan sonra. Sonra biz yanılgı yapmayı bırakacak olursak, dünya vakit içerisinde kendi kendini tamir edecek. Yalnız bunun için bizim yapabileceğimiz bir şey yok. Dünya kendisini tamir edecek. Onun için de bunun yanıtı çok makûs maalesef.
“İklim krizinin basında daha çok yer bulması lazım”
İklim krizinin varlığı bu yaz Türkiye’de dahil olmak üzere bir çok yerde hissedildi. Somut felaketleri gözlemlemek yerine, iklim krizinin nasıl farkında olabiliriz?
Bundan 10 sene evvel falan ben T24’te yazıyordum. Ancak ondan sonra T24 benden hiç yazı istememeye başladı. Anlatabiliyor muyum, yani bunu devamlı birilerinin gündemde tutması lazım. “Bu kıymetli, bunu yapmalıyız” halinde manşet verilmesi lazım. Bu mevzuda da bir numaralı misyon basına düşüyor.
Ben hem yazılı hem kelamlı basında diyorum ki “Bakın lütfen bana bir köşe verin, ben yazayım devamlı” bunu kabul eden bir tek Yeşil Gazete var. Ben sistemli olarak Yeşil Gazete’de yazıyorum ancak sayılar çok küçük. Siz de kaç kişinin T24 takipçisi olduğunu biliyorsunuz. Bu sayıları çok artırmamız lazım. Yani demiyorum ki akşamları saat 8-10 ortasını iklim değişikliğine ayırın. Lakin biraz daha çok konuşuyor olmamız gerekiyor, televizyon kanallarında, yazılı basında. Bunun gündem olması lazım devamlı.
Artık yangınlar bitiyor diyoruz, bir hafta sonra biz yeniden yangın konusunu konuşmayı bırakacağız. Öteki büyük bir sorun konuşuyor olacağız. Bunun devamlı gündemde kalması gerekiyor. Onun dışında gençlere gereksinimimiz var. Olabildiğince onların seslerinin yüksek çıkmasına muhtaçlığımız var. Ve sizin bunu haber yapmanıza gereksinimimiz var ki gündemde olsun bu iş.
“Dev şirketler, devletler falan temelinde bizlerden farklı ayrı bir düzlemde yaşıyor değiller. Biz onlara farklı bir ekip hakları verdiğimiz için onlar bunu yapabiliyor”
Hükümetlerin ya da dev şirketlerin bu krize katkı sunmaya devam ettiği noktada, insanların ferdî farkındalığı ve tahlilleri ne mana tabir ediyor?
Ben bugüne kadar ki hayatımda, ki hayli yaşadım sanıyorum, vatandaşı olmayan bir devlet görmedim. Tüketicisi olmayan bir üretici görmedim, alıcısı olmayan bir satıcı görmedim. Yani bu bahsettiğimiz dev şirketler, devletler falan temelinde bizlerden farklı başka bir düzlemde yaşıyor değiller. Biz onlara başka bir ekip hakları verdiğimiz için onlar bunu yapabiliyor. Biz her dört yılda beş yılda bir sandığa gidiyoruz ve o devleti, hükümeti yönetecek şahısları seçiyoruz. O bireyler de biliyoruz ki kömürlü termik santral yapacak. Lakin biz oy verirken onların kömürlü termik santral yapacak olmasını biliyor olmamıza karşın, en büyük ehemmiyeti ona atfetmiyoruz. Ondan sonra alışılmış ki gidip kömürlü termik santral yapılıyor. Kömürlü termik santral yapacak şirketlerle çalışıyor. Bu çok doğal. Ancak onun yanında “Ben hiç kömürlü termik santral yapmayacağım, yalnızca yeşil şirketlerle çalışacağım” diyen bir öndere, bir partiye oy vermiyoruz. Zira diyoruz ki “Aa bu benim politik görüşüme uymuyor. Bu benim dini görüşüme uymuyor. Ekonomik görüşüme uymuyor. Ulusal güvenliğe uymuyor” . Bu mevzuyu en üst düzeye taşımamız lazım ki devletler de bizim kelamımızı dinlemeye başlasın.
Şirketlere geldiğimiz vakit, hangi şirketin eserini beğenmiyorsunuz? Mesela en kolay olanını söyleyeyim. Bir eser alırken, şirketlerin üretim sırasında ne kadar fazla karbondioksit saldığına kıyaslamalı olarak hiçbir vakit bakmıyoruz. Hangi eserden bahsedersek bahsedelim. Cep telefonu alırken bunun üretiminde ne kadar karbondioksit salındı diye hiç kimse sormuyor. Modelini soruyor, işletim sistemini soruyor, kamerasının özelliklerini soruyor, içinde ne yazılım olduğunu soruyor lakin hiçbir vakit ne kadar karbondioksit salındı diye sormuyor. Biz sormayınca onlar da üretiyorlar serbestçe. Ne zamanki biz sorarız, onlar da bizim istediğimizi üretmeye başlar.
“Dünyanın iktisadını temelden değiştirebilecek üç tane maddeyi değiştirmemiz gerekiyor. Kolay şeyler değil bunların hiçbiri anlıyorum, lakin çözecek olan biziz, bizim yerimize hiç kimse çözmeyecek”
İklim krizinin tesirlerini azaltmak için alınan ferdi tedbirler ve sürdürülebilirlik planları nitekim işe yarıyor mu? Yoksa daha geniş tedbirlerin, değerli aktörler tarafından alınması mı sorunu çözecek?
Ben genelde üç şey söylerim. Bu üç şeyi dünya üzerindeki tüm beşerler takip edecek olurlarsa, anında iklim krizi sorununu çözeriz.
Bir, çok tüketime son vereceksiniz. Gerekli değilse satın almayın, kullanmayın. Fakat çoğumuzda bu “gerekli” çok gri bir yere gidebiliyor. Katiyetle yeni bir telefon almaya gereksinimim var. Niçin? Zira arkadaşımda daha yenisi var. Değil. Ben telefonumu yaklaşık üç buçuk yıldır kullanıyorum ve hissettiğim kadarıyla, kırılmazsa, öteki bir şey olmazsa en az bir yıl daha kullanabilirim. Değiştirmek için sebebim yok. Daha güzel fotoğraf çekebilir, üst modeli çıkabilir fakat muhtaçlık değil. Misal bir biçimde, alışveriş yapmaya gidiyoruz. “Bir tişört alana ikincisi bedava” ikinciye muhtaçlığın var mı? Yok. O vakit o tişörtü bana yarı fiyatına satın. Bir tane alayım ben iki tane değil. Bu üzere şeylere karar verdiğimiz vakit, bu bir bu en değerlisi.
İki, elimizden geldiğince et ve süt eseri tüketmeyi azaltmamız gerekiyor. Artık alışılmış, bunu konuştuğumuzda T24’ü okuyan şahıslara baktığımız vakit, bunlar belli bir kitleyi temsil ediyorlar. Ve bu kitle meskenine, hiçbir koşul altında et sokamayan kitle değil. Ancak yine de şöyle itiraz geliyor: “Hocam sen biliyor musun Türkiye’de insanların ne kadar et yiyebildiğini?” Tamam, biliyorum insanların ne kadar et yiyebildiğini. Onlar zati sorunun bir kesimi değiller. Onlar tahlilin bir parçasılar. Bunu dinlemesi gereken, sorunun bir kesimi olanlar. Günde üç öğün et yiyen, günde şu kadar yoğurt ve peynir yiyen, büyün bunları tüketenler sorunun bir modülü. Bunu azaltmak zorundayız. Olabildiğince azaltmak zorundayız.
Üçüncüsü de taşımada yaptığımız her türlü kusura dikkat etmemiz lazım. Uçak yok. Muhakkak yok. Uçak anca şu halde var: Ben üniversite okumaya Almanya’ya gidiyorum, Amerika’ya gidiyorum ya da 6 ay kalmaya bir yere gidiyorum, iki sene kalmaya şuraya gidiyorum. “O vakit var. Lakin arkadaşlarla Paris’te akşam yemeğine buluşacağız bu cumartesi”, yok o denli bir şey. Günah o. Birebir biçimde “Bugün Ankara’da toplantım var, uçakla Ankara’ya uçuyorum” , yok. Toplantıları Zoom üstünden yapın. Sonra, kendi otomobilinizle çıkmayın bir yere. Servisle, toplu taşımayla gidin.
Bu üç husus çok değerli. Bunları sağlayacak olursak, geri kalan her şeyi temelinde halledebiliriz. Ancak doğal dünyanın iktisadını temelden değiştirebilecek üç tane husus bu. Kolay şeyler değil bunların hiçbiri anlıyorum, fakat çözecek olan biziz, bizim yerimize hiç kimse çözmeyecek.
“Hemen değiştirmek zorundayız, zira bu yolun sonu düzgün değil”
26. Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Konferansı’ndan (COP26) ne beklemeliyiz?
Hiçbir şey. Bunun yanıtı çok kolay, işte demin konuştuk. Paris Muahedesi, bundan 6 evvelki konferansın bir çıktısıdır. Münasebetiyle devletler bir ortaya geldikleri vakit konuşuyorlar, konuşuyorlar, konuşuyorlar… Ondan sonra hiçbir şey olmuyor. Değerli olan konuşmak değil, artık aksiyon vakti geldi. Hareketten de kastım, telaffuzunuzu iş yapmaya dökmek gerekiyor. Bize iklim değişikliğini durdurmak istiyoruz diyorsanız, nitekim nasıl yapacağınızı gösterin. “Şunları yaparak durduruyoruz bunu” Termik santral çalıştırıp, ondan sonra da “biz çok yeşil bir devletiz” diyemezsiniz. Çabucak değiştirmek zorundayız, zira bu yolun sonu güzel değil.
