TEMA Vakfı, İstanbul Büyükşehir Belediyesi’nin Beşiktaş Çırağan Caddesi’nde kestiği 112 tarihi çınar ağacı ile ilgili açıklama yaptı. TEMA, İBB’nin ağaçların kansere yakalandıkları için kesildiği açıklamasını doğruladı. TEMA açıklamasında latince ismi “Ceratocystis platani” olan mantarın yol açtığı kanser hastalığı nedeniyle çınarların kesildiği belirtildi. Hastalığın tedavisinin mümkün olmadığı belirtilen açıklamada İstanbul’da bir yıl içinde yaklaşık 400 çınar ağacının kuruduğu ve kesildiği aktarıldı.
TEMA Vakfı, son günlerde İstanbul’un Beşiktaş ilçesindeki Çırağan Caddesi’nde yer alan müdafaa altındaki 112 adet çınar ağacının kesilmesi ilgili ortaya çıkan tartışma nedeniyle açıklama yaptı.
Açıklamada muhafaza altındaki 112 adet Çınar ağacının, latince ismi “Ceratocystis platani” olan mantarın yol açtığı kanseri hastalığı sebebiyle kesildiği aktarıldı.
“Ceratocystis platani” mantarının neden olduğu Çınar kanseri hastalığının risk kümesinin çok yüksek ve kesinlikle karantina önlemleri alınması gereken salgın bir hastalık olduğuna dikkat çekildi.
Kuş, böcek, insan eliyle, kazalarla yahut rüzgar üzere nedenlerle oluşmuş yara dokularından, budama alet ve ekipmanlarından, toprakta köklerin birbirine temasından ya da yağmur suları dahil pek çok biçimde çarçabuk bulaştığı belirtilerek “Bulaştıktan sonra süratle çoğalıp ve kısa müddette ağacın iletim dokularını tıkayarak vefatına neden olmaktadır” denildi.
“Tedavisi mümkün değil”
Açıklamada hastalığın tedavisinin mümkün olmadığının altı çizilerek “Mantarın ağacın iletim demetlerini tıkaması ve topraktan alınan suyun iletimi kesmesi, yerleştiği iletim demetlerinin kök, gövde ve sürgünlerde olması sebebiyle hastalıklı ağaçların bakım çalışmaları ile kurtarılması da mümkün değildir. Karantina önlemleri alınarak ağacın kesilmesi ve imha edilmesinden diğer önerilen bir deva bulunmamaktadır. Bahsin uzmanı bilim insanlarının hazırladığı rapor dikkate alınarak hastalıklı ağaçların kesilmesinin, hastalıkla çaba ve daha fazla ağaca sirayet etmemesi için gerekli bir süreç olduğu değerlendirilmektedir” tabirlerine yer verildi.
“Uzmanlar birlikte değerlendirmeli”
Bundan sonra ne yapılacağı, hangi tiplerin kullanılacağı, hangi büyüklükte fidan kullanılması gerektiği ve hastalığın izlenmesi mevzularının değer taşıdığı söz edildi.
Bu hususların, yol ağaçlarının gördüğü fonksiyon, trafik güvenliği, kentin peyzaj bütünlüğü, tarihi ve kültürel dokusuna katkısı dikkate alınarak, hastalığın tekrar tesirli olmaması için uygulanması gereken önlemlerin bahsin uzmanları tarafından birlikte değerlendirilmesinde fayda görüldüğü belirtildi.
“Covid-19 üzere bulaşıyor, tedavisi yok”
Açıklamada ağaçları etkileyen hastalıkla ilgili teknik bilgilere de yer verilerek çınar kanseri hastalığının ağaçlarda çarçabuk yayıldığı, tıpkı COVID-19 üzere temas halinde çabucak bulaştığı, hastalığa yakalanmış ağaçların kurtulma talihi olmadığı ve ne yazık ki şimdi tedavisinin de bulunmadığı vurgulandı.
Açıklamada “Tüm dünyada ve ülkemizde Karaağaçları yok olma noktasına getiren Ophiostoma ulmi mantarı üzere Çınar ağaçlarını yok etme potansiyeli bulunmaktadır” denildi.
İstanbul’da çınar kanseri hastalığı: 400 çınar kurudu
Çınarları yok eden bu bulaşıcı hastalığın “Ceratocystis fimbriata f. sp. Platani” ismiyle Türkiye’de birinci defa 2010 yılında teşhis edildiği hastalık yüzünden İstanbul’da Beşiktaş, Beyoğlu ve Şişli ilçelerinde bir yıl içinde yaklaşık 400 çınar ağacının kuruduğu ve kesildiği aktarıldı.
Kurumaların devam etmesi üzerine 2016 yılında, İstanbul’da Seyahat Parkı, Yıldız Parkı, Cumhuriyet Caddesi, Dolmabahçe Caddesi ve Çırağan Caddesi’nde bulunan, kurumuş ve canlı 976 adet çınar örneklenerek bir araştırma yapıldığı belirtilerek şu bilgiler verildi:
“55’i büsbütün öldü”
“Örneklenen ağaçların 314’ünün hastalıklı olduğu, 55’inin ise büsbütün öldüğü tespit edilmiştir. Hastalıklı ağaçların 97’sinin Taksim Seyahat Parkı’nda, 41’inin Yıldız Parkı’nda, 17’sinin Cumhuriyet Caddesi’nde, 108’inin Dolmabahçe Caddesi’nde, 51’inin ise Çırağan Caddesi’nde olduğuna ait bilgi bu çalışmada yer almaktadır.
Hastalık Türkiye’de birinci sefer 2010 yılında tespit edilmiş olmasına karşın, EPPO (Avrupa ve Akdeniz Bitki Müdafaa Organizyonu) 2018 yılında bu çalışmayı temel alarak Çınar kanseri hastalığının Türkiye’de bulunduğuna ait birinci kaydı oluşturmuştur.
Hastalığın ülkemize son 20 yılda Avrupa ülkelerinden yapılan binlerce uzunluklu fidan ithali yapılan İtalya’dan gelme ihtimali yüksektir. Zira İtalya’da hastalık yaygın olarak görülmektedir.
Lakin bunun kesin olarak belirlenmesi için genetik tahlillerin yapılması gereklidir. Hastalığın tarihi kıymeti yüksek olan ve bu nedenle muhafaza altına alınan yaşlı çınar ağaçlarına ithal edilen fidanlardan bulaş olmuş budama alet ve ekipmanları ile bulaşmış olması mümkündür.”
Türel inceleme: Müsaade alınmış
TEMA ağaçların kesilmesi ile ilgili hukuksal inceleme de yaptı. Tarihi kıymeti yüksek yahut anıt ağaç olarak tescil edilmiş ağaçlara yapılacak her türlü müdahale için Tabiat Varlıkları Müdafaa Konseyi’nden müsaade alınması gerektiğine işaret edildi.
İBB Avrupa Yakası Park ve Bahçeler Şube Müdürlüğü’nün, 28 Nisan 2020 tarih ve 29609873-962-67967 sayılı yazı ile Dr. Zeki Severoğlu, Süleyman Demirel Üniversitesi Orman Fakültesi, İstanbul Tarım ve Orman Vilayet Müdürlüğü, Batı Akdeniz Ziraî Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü ve İBB Bitki Muhafaza ve Zirai Uğraş Ünitesi uzmanlarınca yapılan inceleme ve araştırma sonucu hazırlanan raporu da ekleyerek İstanbul Valiliği Etraf ve Şehircilik Vilayet Müdürlüğü’ne başvurduğu belirtildi.
İstanbul 4 Numaralı Tabiat Varlıklarını Müdafaa Bölge Komitesi tarafından bu müracaatın değerlendirildiği ve İstanbul Valiliği’nin 14 Temmuz 2020 tarihli yazılarının İBB Avrupa Yakası Park ve Bahçeler Şube Müdürlüğü’ne gereğini yapmak üzere iletildiği aktarıldı. Valiliğin yazısı ekinde gönderilen İstanbul 4 Numaralı Tabiat Varlıklarını Müdafaa Bölge Kurulu’nun 25 Haziran 2020 tarih ve 04-1068 No’lu kararında hastalıklı 73 ağaca müdahale edilmesinin gerekli olduğu, Yıldız Korusu girişinde yer alan kuru ağaçların kesilmesinin uygun olduğu görüşlerinin yer aldığı belirtildi. Böylece hastalıklı ağaçların bölümü için müsaade alındığı tabir edildi.
“Orman Yönetimi’nden müsaade kesite ait değildir”
Açıklamada “Bununla bir arada 6831 Sayılı Orman Kanunu’nun 15. Unsuruna nazaran Orman Yönetimi’nden ağaçların kesiti için de müsaade alınması gereklidir. Kamuoyuna yansıyan haberlerde Orman Yönetimi’nden müsaade alınmadığı için ceza kesildiği bilgisi yer almaktadır. Burada şunu tabir etmek gerekir ki; Orman Yönetimi’nce orman hudutları dışında ağaç kesitleri için verilen yasa gereği alınan bu müsaade ağaçların kesilip kesilmemesi gerektiğine ait bir değerlendirmeye dayalı bir müsaade değildir. Bu müsaade alımının temel münasebeti; ağaç kısmı sonrasında elde edilen odunun ormandan kaçak olarak kesilmediğinin ispatını oluşturmak, odunun kaçak olarak nakledilmediğini gösteren nakliye teskeresinin düzenlenmesine müstenit olacak altlığı sağlamaktır” denildi.
“Yüzde 88’ini öldürdü”
Açıklamada hastalığın geçmişi de anlatıldı. Enfeksiyonun 1949 yılında New Jersey’de dikilen çınar ağaçlarının yüzde 88’ini öldürdüğü kaydedildi.
Hastalığın Avrupa’ya İkinci Dünya Savaşı sırasında odun ambalajları ile İtalya’ya geldiği Fransa, İtalya, Yunanistan, İsviçre ve Arnavutluk’ta görüldüğü; Avrupa’da on binlerce ağacı öldürdüğü anlatıldı. Çınar kanseri mantarının oluşturduğu riskin, EFSA 2016’da (Avrupa Besin Güvenliği Komitesi) yapılan değerlendirmeyle açık olarak yanıtlandığı belirtilerek “Yapılan risk tahlilinde, mantarın yalnızca Fransa, İtalya ve Yunanistan’da hudutlu bir yayılışı olmasına karşın, riskin Avrupa Birliği’nin 2000/29/EC numaralı, ‘Bitkilere yahut Bitkisel Eserlere Ziyanlı Organizmaların Avrupa Birliği Girişine ve Avrupa Birliği İçinde Yayılmasına Karşı Hami Tedbirler Talimatı’na nazaran önlemler alınmadığı takdirde 40 katı olacağı tespit edilmiştir. 2000/29/EC numaralı talimat doğrultusunda alınacak tedbirlere ek önlemler alınması halinde ise riski yüzde 80 oranında azaltacağı tabir edilmiştir. Bu nedenle bu mantar hastalığının katiyen karantina kuralı uygulanacak hastalıklar ortasına alınması tavsiye edilmiştir” denildi.
