Kuraklık periyotlarının daima artması, fosil yakıtlardaki üretim sorunu, çok karbon salımı ve iklimsel tesirlerin yol açtığı güç arzı sorunu son aylarda nükleer güç konusundaki tartışmaları tekrar alevlendirdi.
Geçtiğimiz aylarda Avrupa ülkelerinin nükleeri “yeşil enerji” olarak sınıflandırmak istemesi bu husustaki en net adımlardan biri oldu. Akabinde Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron, ülkesinin yıllar sonra yeni nükleer santraller inşa edeceğini ve bunun karbon salımını azaltmada çok değerli olacağını vurguladı. Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan da bu hafta Akkuyu Nükleer Güç Santrali’nden sonra ikinci ve üçüncü santral için de adım atılacağını bir kere daha lisana getirdi.
400 bin megavatlık güç
Dünya Nükleer Birliği’nin datalarına nazaran, dünyada 33 ülkede faaliyet gösteren 443 nükleer reaktörün toplam konseyi gücü yaklaşık 400 bin megavat. Bu santraller aracılığıyla dünya elektrik üretiminin yaklaşık yüzde 10’u nükleer güçten karşılanıyor.
Lakin nükleer güç her ne kadar sıfır karbon manasına gelse de beraberinde getirdiği tehlikelerle de tartışma konusu. Bilhassa Fukuşima (2011) ve Çernobil (1986) santrallerinde yaşanan sızıntıların büyük felaketlere yol açması bu husustaki kaygıları güçlendiriyor. Nükleer santraller yalnızca bir afet ya da kaza sonrası oluşacak felaketler için değil ayrıyeten deniz suyu sıcaklığındaki değişim, yeşil alanların kaybı ve tarım üzerindeki muhtemel olumsuz tesirleri yüzünden de eleştiriliyor.
Almanya, Fukuşima faciası sonrası etraf için oluşturduğu bu riskler yüzünden nükleer güç santrallerini kapatma kararı almıştı.
Türkiye’nin 3 santralli planı
Fakat Türkiye ise 2010’da Rusya ile imzaladığı mutabakat uyarınca Akkuyu’daki nükleer santral inşasına devam ediyor. Bu santral 4 üniteden oluşuyor ve toplam 4 bin 800 megavatlık bir güce sahip. Yapılması planlanan ikinci ve üçüncü santral ile Türkiye’nin nükleer güçteki gücünün yaklaşık 15 bin megavata çıkarılması planlanıyor. Sinop’ta yapılması düşünülen ikinci santral için yerlileşme ve finansman sorunu yaşanırken üçüncü santral için şimdi net bir plan ortaya koyulmadı.
Türkiye’nin nükleer yolcuğu ise bundan yaklaşık 50 yıl önceye dayanıyor. Akkuyu’nun 1976 yılında birinci yer lisansının alınması ile süreç resmen başlamıştı. Ortadan geçen yıllarda proje için çok fazla adım atılmasa da son 4 yıl yılda projenin büyük kısmı tamamlandı.
Geri dönülmez sonuçları olur
Türkiye için nükleer santral projesinin geri dönülmez sonuçlara yol açacağını söyleyen Ekosfer Derneği İdare Konseyi Üyesi Özgür Gürbüz ise bilhassa çevresel tesirlere bakıldığında Akkuyu Nükleer Güç Santrali’nin büyük soru işaretleri barındırdığını belirtiyor. Gürbüz, “Şimdiye kadar dünya 3 büyük nükleer kaza yaşadı ve bu ülkelerin hepsi de alınabilecek tüm tedbirleri almıştı. Bir nükleer santral için kazasızlık garantisinden kelam edilemez. Her vakit bir kaza ihtimali vardır ve bu kazalar hem etraf hem de beşerler için ölümcül sonuçlar doğurur. Türkiye için de bu riskler geçerli. Büyük bir kaza değil, ufak bir sızıntı bile Akdeniz’deki hayatı büyük ölçüde etkileyecek. Akkuyu pozisyonu prestiji ile çok hoş bir koya sahipti. Turizm potansiyeli çok yüksekti. Santralda yaşanacak bir sızıntı Mersin’den Antalya’ya kadar tüm alanı etkileyecek. İnşa sürecinde Akdeniz foklarına ilişkin yuvalama alanları ne oldu onu bile bilemiyoruz” ifadelerini kullandı. Gürbüz, santralden çıkacak nükleer atığın nasıl depolanacağına dair net bir bilginin olmadığını söyledi.
Yenilenebilire nazaran kat kat kıymetli
Akkuyu’dan elde edilecek elektriğin sanılanın tersine Türkiye’ye çok değerliye mal olacağını belirten Gürbüz, “Akkuyu için Ruslara çok büyük bir alım garantisi verildi. Buna nazaran 15 yıl boyunca kilovatsaat 12.35 dolar/centten elektrik almak zorundayız. Lakin bugün rüzgarda bu düzey 4 dolar/cent, güneşte 2.5 dolar/cent düzeyinde. Türkiye’nin çok büyük bir yenilenebilir güç potansiyeli var ve bunu kullanmak yerine milyarlarca doları nükleere yatırıyor. Halbuki yalnızca güneş gücüne yatırım yaparak binlerce yeni istihdam sağlanabilir. Bu husustaki tüm çalışmalar yenilenebilir güçteki yeni istihdam potansiyelinin nükleerden kat kat fazla olduğunu gösteriyor” dedi.
Vatandaş kaygı duyabilir
Türkiye’nin nükleer güç siyaseti hakkında Güç Bakanlığı kaynaklarının yaptığı değerlendirmeye nazaran ise Türkiye, bu mevzuda nükleeri tek seçenek olarak görmüyor ve yenilenebilir güç yatırımları ile birlikte bir süreç yönetiliyor.
Birebir değerlendirmeye nazaran Türkiye, güneş ve rüzgâr gücündeki potansiyelinin tamamını kullansa bile büyük bir arz güvenliği ile karşı karşıya ayrıyeten güç üretimindeki sürekliliği sağlamak ve sistemsel bir krizin önüne geçmek için baz yük santrallerde nükleer üzere seçenekler kıymetli.
Türkiye’de vatandaşların nükleer konusundaki kaygılarında haklı olduğu fakat bu durumun bilgi eksikliğinden kaynaklandığı belirtilen değerlendirmede şu sözler kullanıldı: “İnsanlar geçmişte yaşanan olayların tesiriyle kaygılı olabilirler fakat burada kaza riskinin neredeyse sıfır olduğunu belirtmek isteriz. Bu mevzuda tüm senaryolara nazaran üst düzey tedbirler alındı. Tasarım sarsıntı ve yangına karşı yapıldı. Bir uçak kazası gerçekleşse bile kollayıcı katman sayesinde santral sızdırmazlık özelliğine sahip. Santral yazın deniz sıcaklığına en fazla 1 derece, kışın ise 2 derece tesir edecek.”
Her şey değişecek
Nükleer konusunda tartışmalar devam ederken dünyada ve Türkiye’de yenilenebilir güç konusundaki adımlar da giderek artıyor. Yenilenebilir güç kesimi temsilcilerine nazaran güneş ve rüzgardaki ilerleme yeni teknolojilerle nükleere alternatif olacak.
Yenilenebilir Güç Yatırımcıları Derneği (GÜYAD) Lideri Cem Özkök de bu bahiste farklı bir yaklaşım sergiliyor. Yenilenebilir gücün şimdilik iklimsel ve mevsimsel şartlardan ötürü ‘kararsız’ olarak nitelendirildiğini söyleyen Özkök, “Bu depolama teknolojilerinin gelişmesi ile değişecek. Yenilenebilir güçte süreklilik olacak. Depolama yapabilme kapasitesi arttıkça kararsız denilen yenilenebilir güç kaynaklarının önünde kimse duramayacak” diyor.
250 bin megavatlık potansiyel kullanılmıyor
Güneş gücünde Türkiye’nin önünde uzun bir yol olduğunu tabir eden Özkök, “Elektrik İşleri Etüt Yönetimi tarafından yapılan çalışmalara nazaran Türkiye’nin yıllık güneşlenme mühleti 2 bin 640 saat=7,2 saat/gündür. Yeniden birebir çalışmalar güneşe dayalı elektrik üretim teknik kapasitesi 405 milyar kWh/yıl, ekonomik potansiyeli ise 380 milyar kWh/yıl olarak ortaya koyulmakta. Güneş gücü potansiyeli kullanımına gelecek olursak, 2020 yılı bilgilerine nazaran Milletlerarası Güç Ajansı Türkiye’nin güneş gücü kapasitesinin yalnızca yaklaşık yüzde 2.5’ini kullandığını tabir etmiştir. Tüm bu bilgiler ışığı altında daha 250 bin megavatlık kapasitemizin olduğu ortaya çıkar ki daha yolun başındayız” ifadelerini kullandı.
Rüzgârda 100 bin megavat bizi bekliyor
Türkiye yalnızca rüzgardaki yıllık büyüme potansiyeli ile yapılması planlanan nükleer kapasitesini geride bırakabilir.
2008 yılında Türkiye’nin 48 bin megavat olarak ölçülen rüzgâr gücü potansiyelinin bugün 100 bin megavata ulaştığını söyleyen Türkiye Rüzgâr Gücü Birliği (TUREB) İdare Konseyi Lideri Ebru Arıcı, “Rüzgâr gücü teknolojileri süratle gelişiyor. Artık daha az rüzgârlı alanlardan daha fazla randıman alınabiliyor. Daha yüksek rakımlara santraller kurulmaya başlandı. 10 bin megavatın üzerinde heyeti gücümüz var ve 2 bin megavat güce sahip olacak santraller de inşa halinde. Şayet uygun takviye ve şartlar sağlanırsa kısa vadede yıllık bin 500 megavatlık büyümeler yaşanabilir. Uzun vadede rüzgâr çok değerli bir güç haline gelebilir” dedi.
Arıcı, Türkiye’nin yenilenebilir güç seyahatinde kendisine farklı bir yol açtığını ve bu işin endüstrisinde öncü pozisyona geldiğinin altını çizdi. 6 kıtada 45 ülkeye Türkiye’de üretilen ekipmanların gönderildiğini aktaran Arıcı, “Bu yıl 24 firma 720 milyon euroluk ihracat yaptı. Bu daha da artacak ve rüzgâr dalına güç katacak” diye konuştu. Arıcı, yenilenebilir gücün yeni bir istihdam alanı yarattığını da belirti.
Şu anda Türkiye elektriğini hangi kaynaklardan elde ediyor?
Türkiye Elektrik İletim A.Ş (TEİAŞ) bilgilerine nazaran, Ekim 2021 periyodu prestijiyle Türkiye’nin konseyi gücü 99 bin megavat. HES santralleri 31 bin 447 megavat, doğalgaz çevrim santralleri 25 bin 531 megavat, kömür santralleri 20 bin 321 megavat, rüzgâr santralleri 10 bin 252 megavat, güneş santralleri 7 bin 658 megavat, jeotermal ise 1651 megavatlık heyeti güce sahip.
Üretim tarafında ise ekim ayı bilgilerine nazaran gerçekleşme şöyle oldu: Yüzde 32.88 doğalgaz, yüzde 17.74 HES, yüzde 15.67 ithal kömür, yüzde 12.83 linyit, yüzde 9.16 rüzgar, yüzde 4.4 güneş, yüzde 3 jeotermal, yüzde 2.26, yüzde 0.74 asfaltit.
Ayrıyeten Türkiye’de şu anda 8 bin 212 güneş gücü santrali, 739 HES, 349 doğalgaz çevrim santrali, 355 rüzgâr santrali ve 67 kömür santrali üretim yapıyor. Bilhassa yenilenebilir güç tarafındaki kapasite ve üretim yıldan yıla artış gösteriyor.
Emre Eser
© Deutsche Welle Türkçe