Serkan Ocak
Paris İklim Mutabakatı, 2015 yılında imzalanıp bir yıl sonra yürürlüğe girdi. Asıl hedefi global iklim değişikliğini 2 dereceyle sonlandırmak ve mümkün olduğunca 1,5 derecede tutmak olan mutabakata nazaran, ülkelerin istekli olarak karbon emisyonlarını azaltan gayeler belirlemesi gerekiyordu.
Mutabakata taraf olan yaklaşık 200 ülke, beyanlarını bildirdi. Lakin Türkiye, bu muahedeyi beş yıl boyunca yürürlüğe sokmadı. Muahede, Birleşmiş Milletler Genel Kurulu’nda Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın açıklamalarının akabinde, geçen hafta, mecliste oy birliği ile onaylandı.
Artık Paris Muahedesi resmen Türkiye için de geçerli. Fakat herkesin aklında birebir soru var: Artık ne olacak?
Türkiye şimdilik, Etraf ve Şehircilik Bakanlığı’nın ismini değiştirmekle yetindi. Bakanlığın yeni ismi Etraf, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı oldu.
Artık hesap sorabilme vakti
Türkiye’de 20 yılı aşkın müddet evvel kurduğu Açık Radyo aracılığıyla iklimle gayretin bir modülü olan Ömer Madra, Türkiye’nin Paris İklim Anlaşması’nın aleyhte hiç oy olmadan meclisten geçmesini çok değerli bir gelişme olarak kıymetlendirdi. DW Türkçe’ye konuşan Madra, artık iklim konusunda hesap sorabilme imkanı doğduğunu söyledi.
Madra, “Bundan evvel çok muğlak meçhul bir durum vardı. Lakin artık şahsen en yetkili kişi Cumhurbaşkanı’nın ağzından açıklandı. Biz bunun takipçisi olacağız. ‘En büyük çevreci biziz, en büyük düşman iklim ve biz bununla uğraş edeceğiz’ dedi. Artık ‘neden bununla gayret etmiyorsunuz?’ deme, bugüne kadar çaba veren aktivistlerin de bilim insanlarının da akademisyenlerin de söyledikleri hesap sorabilme imkanı var. Bu sonu derece önemli” dedi.
Açık Radyo Genel Yayın Direktörü Madra, iklim siyaseti açısından çelişki olarak değerlendirilebilecek bir gelişmeye de dikkat çekti: “Mesela bu karar meclisten çıktığı gün, 2010 yılında satın alınan Yavuz isimli petrol araştırma gemisi Akdeniz’deki petrol ve doğalgaz aramalarının akabinde Karadeniz’e açıldığı haberlerini okuduk. Bu iki olgu ortasında çelişki var. Bunun giderilmesi ve bunun söylenebilmesi lazım.”
Paris Anlaşması’na taraf olmanın fosil yakıtlardan mutlak suretle vazgeçmek manasına geldiğini belirten Madra, “Bu birebir vakitte yenilenebilir güce hakikat, rüzgar ve güneş gücü yüklü güce geçilmesi demektir” değerlendirmesinde bulundu.
“İlk adım kömürden çıkmak olmalı”
İklim aktivistlerine nazaran, Türkiye’nin atması gereken en acil adım, kömürlü termik santral projelerinden vazgeçmesi.
Kömürün Ötesinde Avrupa (Europe Beyond Coal) Kampanyacısı His Kutluay, Türkiye’nin samimiyetini göstermesi için bunu açıklaması gerektiğini ve büsbütün kömüre bir son vermek için de bir tarih belirlenmesinin mecburî olduğunu vurguladı.
Kutluay’a nazaran, Paris Anlaşması’nı onaylamak, aslında global iklim değişikliğini 1,5 derecede tutmak için hükümetlerin anlaştığı niyet doğrultusunda hareket edeceğini beyan etmiş olmak manasına geliyor.
Lakin muahede çerçevesinde rastgele bir bağlayıcılık ve herkese uyan bir yol haritası kelam konusu değil. Her ülke kendi gerçeklerine, kendi ihtiyaçlarına nazaran bir yol haritası benimsiyor.
Pekala Türkiye’nin yol haritası ne olacak?
Kadir Has Üniversitesi İktisadi, İdari ve Toplumsal Bilimler Fakültesi Dekanı Erinç Yeldan ve bir küme bağımsız araştırmacı ve akademisyen, Türkiye’nin iklim siyasetinin geleceğini mercek altına alan bir akademik çalışma yürüttü. Kelam konusu çalışmada, Türkiye’nin Paris sonrasında emisyon gayesinin nasıl olması gerektiği, buna nasıl kaynak ayrılabileceği ve Türkiye’nin karlarının ne olacağı üzere sorulara cevap aradı.
Yeldan, “Avrupa Yeşil Mutabakatı ve net sıfır emisyon amacı güya bir tehdit, Türkiye’nin endüstrileşmesinin vazgeçmek, güç güvenliğinden vazgeçmek diye bir tehdit algısı olarak görülüyor” değerlendirmesinde bulunurken, net sıfır emisyon maksadıyla birlikte yapılması gerekenleri şöyle sıralıyor:
“Enerjide yine dönüşüm, tarımda tarladan sofraya organik tarım, biyoçeşitliliğin korunması, ormancılığın korunması, akıllı binalar, ulaşım bölümünde elektrikli otomobiller ve demir çelik çimento ve öteki endüstriyel proseslerin rehabilite edilmesi… Bunların ikame mallarla tekrar güçlenmesi. Yenilenebilir güç ve yeşil işler… Tüm bunları yaparken de yesyeni ve memleketler arası çalışma örgütünün insan onuruna yakışır yeşil iş tarifi içerisindeki iş alanlarının açılması Türkiye üzere ülkelere çok değerli fırsatlar sunuyor.”
Paris Anlaşması’nın Türkiye için önemli manada bir fırsat olduğunu belirten Yeldan, “Türkiye dikkatli bir stratejik tasarım ile vakit ufkunu 2050 ve hatta daha ilerisine taşıyacak uzun devirli bir strateji çerçevesinde kamu özel bölüm iş birliği içerisinde kamunun dizaynlarıyla birlikte gerek ulusal, gerek memleketler arası takviyesiyle birlikte orijinal bir yatırım, endüstrileşme, her şeyden evvel de bölgesel eşitliğe ehemmiyet veren kalkınma atağı gerçekleştirebilir” diyor.
Gerekli olan kaynak 5 milyar dolar
Fakat tüm bunları hayata geçirebilmek için yeni yatırımlar gerekiyor. Pekala bunun maliyeti ne kadar ve nereden kaynak bulunacak?
Bu soruya cevap arayan bir çalışmaya da imza atan Prof. Yeldan, “Çok kolay bir çalışma yaptık. Örneğin şu anda mevcut görünümde Türkiye ulusal gelirimizin kabaca yüzde 0,5’i, binde 5’i kadar bir kaynağı, kamu kaynağını kömür üreticisi dolaylı ya da dolaysız olarak aktarıyor. Şayet bu sayısı yalnızca sıfırlarsak yani kömür teşviklerinden vazgeçersek bunu öbür yerde kullanmazsak dahi, yalnızca kömüre yaratılan bu önceliklerin, teşviklerin kaldırılması bile bizim karbon emisyonlarımızda yüzde 5’lik bir azaltıma neden oluyor.”
Yeldan’ın yaptığı hesaplamalara nazaran, Türkiye’nin 800 milyar dolarlık ulusal geliri düşünüldüğünde, 4 ila 5 milyar dolar ortasında bir harcama yapıldığı takdirde, dönüşümün birinci maliyetlerinin yeni bir kaynak yaratılmaksızın karşılanması mümkün olacak.
Prof. Yeldan, “Altını çiziyorum, bu bir fırsattır. Kaynak da hem Türkiye’de var, hem de orta uzun periyotta yaratılmaya devam edecektir” diyor.
Türkiye’nin katkı beyanı yetersiz
Paris Anlaşması’nı yürürlüğe sokarak yeni bir yola giren Türkiye’nin, ulusal bir katkı beyanı açıklaması bekleniyor. Pekala bu nasıl bir beyan olacak?
Yıllardır dünya çapında düzenlenen iklim doruklarını takip eden ve hükümetlerin bu bahiste attığı adımları yakından takip eden Marmara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi öğretim üyesi Prof. Dr. Semra Cerit Mazlum, şu değerlendirmede bulunuyor:
“Taraf olurken ülkeler devletler, ilan ettikleri ulusal katkı dokümanlarıyla taraf oldular. Kimi taraf olanlar katkı evraklarını değiştirdi. 2020 öncesi değiştirenler oldu. Tüm taraf devletler, öngördüğü formuyla 2020 ile ulusal katkı evraklarının güncellemesi, ilerleme gösterecek halde güncellenerek tekrar sunulması bekleniyordu. Pandemi nedeniyle geçen yıl Birleşmiş Milletler Taraflar Konferansı yani ‘iklim zirvesi’ yapılamadı. 2021’e kadar bu mühlet uzatıldı.”
Prof. Dr. Mazlum’un anlattığı bilgilere nazaran, Türkiye’nin, muahedeye 2020 tarihini geçirerek taraf olduğu için ulusal katkı dokümanını güncellemesi bekleniyor. Fakat Cumhurbaşkanı Erdoğan, BM Genel Kurulu’nda yaptığı konuşmada, mevcut ulusal beyanla Paris Anlaşması’na taraf olunduğunu ilan etti. Bu da yeni bir beyanın kısa müddette gelmeyeceği manasına geliyor.
Türkiye, Paris Muahedesi hazırlandığı süreçte, 2015’te bir katkı beyannamesinde bulundu. Öbür gelişmiş devletlerin bilakis kesin bir sera gazı emisyonu azaltımı yerine, geleceğe yönelik beklenen artıştan bir azaltım gayesi koydu.
Mazlum, Türkiye’nin daha yüksek bir maksatla katkı beyanında bulunması gerektiğini belirterek, “Ancak Türkiye’nin ulusal katkı evrakı çok yetersiz” diyor.
Avrupa Yeşil Mutabakatı’na paralel olarak Türkiye’nin 2053 yılı için net sıfır maksadı var. Lakin Türkiye’nin şu ana kadarki açıkladığı ulusal katkı beyanı 2023 yılını gaye alıyor.
Net sıfır gayesi, karbon emisyonlarının yutak alanlarla ortadan kaldırılması ve emisyonların sıfıra indirilmesi manasına geliyor. En yaygın yutak alanlarsa, ormanlar. Türkiye’nin bunu yapabilmesi için, en kısa vakitte bir yol haritası belirlemesi gerekiyor. Prof. Dr. Mazlum, bu maksadı gerçekleştirmek için 2053’e 5-10 yıl kala işe koyulmanın yetersiz olacağını, bu nedenle şimdiden planların yapılıp katkı beyanlarının açıklanması gerektiğini hatırlatıyor.
