7315 sayılı güvenlik soruşturması ve arşiv araştırması kanunu üzerine değerlendirmeler
1- Genel Olarak
07/04/2021 tarihinde TBMM’de kabul edilen 7315 Sayılı Güvenlik Soruşturması ve Arşiv Araştırması Kanunu, 17/04/2021 tarihinde Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girdi.
Milli İstihbarat Teşkilatı, Emniyet Teşkilatı gibi hassas kurum ve kuruluşlara yapılan personel alımlarında uygulanmakta iken 15 Temmuz 2016 darbe girişiminden sonra kamuya yapılacak tüm alımlarda uygulanmaya başlayan güvenlik soruşturması ve arşiv araştırması konusu, bu yönüyle çok geniş bir kitleyi ilgilendirmektedir. Nitekim kamu hizmetine girmek isteyen bir aday hakkında yapılacak güvenlik soruşturması ve arşiv araştırması olumlu sonuçlanmazsa, bu aday kamu hizmetine alınmayacaktır.
15 temmuz darbe girişiminden bu yana gelinen süreçte güvenlik soruşturması ve arşiv araştırması konusunun gerek 4045 sayılı Kanun ve 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’ndaki düzenleniş biçimi ve gerekse kamu kurum ve kuruluşlarının uygulamaları birçok tartışmayı beraberinde getirmiş; gerek yasal düzenleme gerekse bireyler özelinde yapılan uygulamalar sıklıkla yargı mercileri önüne taşınmıştır ve taşınmaktadır.
Hatta önce OHAL döneminde KHK ile düzenleme altına alınan, akabinde 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’na getirilen düzenleme ile 4045 sayılı Kanun’a getirilen düzenlemenin Anayasa Mahkemesince iptal edilmesi yasama organını harekete geçiren esas gelişme olmuş; 7315 sayılı Kanun bu şekilde hukuk düzenimizde yerini almıştır.
Güvenlik soruşturması ve arşiv araştırmasının uygulaması ile ilgili olarak bugüne kadar edindiğimiz tecrübeler, genel olarak bu soruşturma ve araştırmanın hangi kişisel veriler göz önüne alınarak yapılacağı, hangi kriterler çerçevesinde bu sürecin olumlu veya olumsuz sonuçlanacağı, yetkili makam/merciin ne olacağı gibi hususların şüpheye yer vermeyecek bir biçimde belirlenmesi gerekliliğini ortaya koymuştur.
Anayasa Mahkemesi de konu ile ilgili iki kez verdiği iptal kararlarında “kişisel veriler” vurgusu yapmış ve kişiler hakkındaki hangi verilerin ne suretle, kim tarafından, nasıl elde edilebileceğinin, bunların saklanması, imhası ve aktarılması gibi hususların somut bir biçimde kanunla düzenlenmesi gerektiğini işaret etmiştir.
Ancak ilk kez ayrı bir kanun olarak çıkarılan Güvenlik Soruşturması ve Arşiv Araştırması Kanunu, yargı kararlarında eleştirilen hususları ve oluşan yasal boşluğu karşılamış mıdır? Bunun için öncelikle kanun neler getirdiğine bakmak faydalı olacaktır.
2- 7315 sayılı Kanun ile getirilen düzenlemeler nelerdir?
Kanunla getirilen düzenlemelere genel olarak bakıldığında, sadece Anayasa Mahkemesi’nin iptal kararlarında vurgulanan kişisel veriler hususunun ayrıntılı denebilecek düzeyde ele alındığını, bunun dışındaki hususların ise Cumhurbaşkanınca çıkarılacak Yönetmelik düzenlemelerine bırakıldığını söyleyebiliriz.
. Arşiv araştırması nedir?
Kanuna göre arşiv araştırması;
a) Kişinin adli sicil kaydının,
b) Kişinin kolluk kuvvetleri tarafından halen aranıp aranmadığının,
c) Kişi hakkında herhangi bir tahdit olup olmadığının,
ç) Kişi hakkında kesinleşmiş mahkeme kararları ve 4/12/2004 tarihli ve 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanununun 171 inci maddesinin beşinci ve 231 inci maddesinin onüçüncü fıkraları kapsamında alınan kararlar ile kişi hakkında devam eden veya sonuçlanmış olan soruşturma ya da kovuşturmalar kapsamındaki olguların,
d) Hakkında kamu görevinden çıkarılma ya da kesinleşmiş memurluktan çıkarma cezası olup olmadığının,
mevcut kayıtlardan tespit edilmesidir.
. Güvenlik soruşturması nedir?
Kanuna göre güvenlik soruşturması;
a) Görevin gerektirdiği niteliklerle ilgili kolluk kuvvetleri ve istihbarat ünitelerindeki olgusal verilerinin,
b) Yabancı devlet kurumları ve yabancılarla ilişiğinin,
c) Terör örgütleri veya suç işlemek amacıyla kurulan örgütlerle eylem birliği, irtibat ve iltisak içinde olup olmadığının,
mevcut kayıtlardan ve kişinin görevine yansıyacak hususların denetime elverişli olacak yöntemlerle yerinden araştırılmak suretiyle tespit edilmesidir.
. Kamuya yapılacak hangi alımlarda arşiv araştırması, hangi alımlarda arşiv araştırması ile birlikte güvenlik soruşturması yapılacaktır?
Öncelikle bu Kanun ile arşiv araştırmasının kamuya yapılacak tüm alımlarda, güvenlik soruşturmasının ise bazı hassas kamusal görevlere ilişkin atamalarda yapılması öngörülmüştür. Buna göre jandarma, emniyet, istihbarat teşkilatları gibi kamusal birimlere yapılacak atamalarda arşiv araştırması ile güvenlik soruşturması birlikte yapılacaktır. Ancak hangi kamu kurum ve kuruluşuna ve hangi statüde yapılacak alımlarda sadece arşiv araştırmasının yapılacağı, hangilerinde arşiv araştırması ile birlikte güvenlik soruşturmasının da yapılacağı somut olarak belirlenmemiş; bu konu, Cumhurbaşkanınca çıkarılacak Yönetmelik düzenlemesine bırakılmıştır.
. Güvenlik soruşturması ve arşiv araştırması kim tarafından yapılacaktır?
Kanuna göre güvenlik soruşturması ve arşiv araştırması, Milli İstihbarat Teşkilatı Başkanlığı, Emniyet Genel Müdürlüğü ve mahalli mülki idare amirlikleri tarafından yerine getirilecektir.
. Güvenlik soruşturması ve arşiv araştırması sonuçlarını kim değerlendirecektir?
Kanuna göre MİT, Emniyet ve mahalli mülki idare amirleri, konuya ilişkin herhangi bir yorum ve değerlendirme yapmaksızın, güvenlik soruşturması ve arşiv araştırması neticesinde sadece somut tespitleri ilgili yerlere sunmakla görevlidir.
Güvenlik soruşturması ve arşiv araştırmasının sonucuna ilişkin değerlendirme ise, her bir kamu kurumu nezdinde oluşturulacak Değerlendirme Komisyonu tarafından yerine getirilecektir.
Buna göre Değerlendirme Komisyonu; Cumhurbaşkanlığında İdari İşler Başkanının görevlendireceği bir üst kademe yöneticisinin, Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığında genel sekreter yardımcısının, bakanlıklarda bakan yardımcısının, diğer kamu kurum ve kuruluşlarında en üst yöneticinin görevlendireceği bir üst kademe yöneticisinin, üniversitelerde rektör yardımcısının, valiliklerde vali yardımcısının başkanlığında, teftiş/denetim, personel ve hukuk birimleri ile uygun görülecek diğer birimlerden birer üyenin katılımıyla başkan dahil en az beş kişiden ve tek sayıda olacak şekilde oluşturulur. Milli güvenlik açısından stratejik önemi haiz birim, proje, tesis ve hizmetlerde istihdam edilecekler hakkındaki değerlendirme, ilgili bakanlık ya da kamu kurumları bünyesindeki Değerlendirme Komisyonunca yapılır.
. Güvenlik soruşturması ve arşiv araştırmasının olumlu veya olumsuz sonuçlandığına kim karar verecektir?
Değerlendirme Komisyonu, güvenlik soruşturması ve arşiv araştırması yapmakla yetkili birimlerden gelen somut tespitler neticesinde yaptığı değerlendirmeyi bir rapor halinde atamaya yetkili amire sunacaktır. Konu hakkında karar, atamaya yetkili amir tarafından alınacaktır.
. Güvenlik soruşturması ve arşiv araştırması için elde edilen kişisel verilerin akıbeti ne olacaktır?
Kanuna göre güvenlik soruşturması ve arşiv araştırması kapsamında elde edilen kişisel veriler, bu soruşturma ve araştırmanın yapılması amacı dışında bir amaçla kullanılamayacak ve en geç 2 yılın sonunda Değerlendirme Komisyonu tarafından silinecektir. Ancak güvenlik soruşturması ve arşiv araştırması ile ilgili idari işlem dava konusu edilirse, bu durumda yargısal süreç kesinleşmeden toplanan kişisel veriler de silinmeyecektir.
3- DEĞERLENDİRME
Kamuya yapılacak alımlarda son yılların en önemli gündem maddesi olan güvenlik soruşturması ve arşiv araştırması konusunun bağımsız bir kanunla derli toplu bir biçimde düzenleme altına alınması olumlu bir gelişmedir. Bu kapsamda Anayasa Mahkemesi kararları doğrultusunda bireyler hakkında toplanan kişisel verilere ilişkin yapılan düzenlemeler de Kişisel Verileri Koruma mevzuatına uygun olarak belirlenmiştir. Yine güvenlik soruşturması ve arşiv araştırmasını yapacak olan kamusal merci ve makamların sayma suretiyle belirlenmesi de ihtiyaca cevap verir niteliktedir.
Ancak yapılan kanuni düzenlemenin, konunun birçok alt detayını Cumhurbaşkanınca çıkarılacak yönetmeliğe bıraktığı görülmektedir. Bilhassa güvenlik soruşturması açısından birey hakkında hangi kişisel verilerin toplanacağı, hangi somut kriterlerin bu soruşturmanın olumlu veya olumsuz sonuçlanmasında belirleyici olacağı gibi objektif kriterler kanunla düzenleme altına alınmamıştır. Yasama sürecinde bireyin 1.derece akrabaları ile ilgili bazı kriterlerin de göz önüne alınacağı gibi bir düzenleme yer almışsa da daha sonra teklif metninden bu husus çıkarılmıştır.
Konu ile ilgili bugüne kadar yargıya intikal eden örneklere bakıldığında, hangi kişisel verilerin kriter olarak alınacağı hususunun tartışmanın özü olarak yargı kararlarına yansıdığı görülmektedir. Her ne kadar kanunda bir açıklık bulunmasa da çıkarılacak yönetmelikle bu hususun ayrıntılı olarak düzenlenmesi gerektiği değerlendirilmektedir. Yine arşiv araştırması yönünden ceza mahkemelerince verilen hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararlarının dikkate alınmayacağı hususunun da açıklığa kavuşturulması gerektiği kanaatindeyiz.
Saygılarımla,
Av. Çağrı ÜNSAL – Ankara Barosu