Korona Aşısında ‘Oyun Değiştirici’ Olacak: Düşük Maliyetli Yeni Aşı NDV-HXP-S

Brezilya, Meksika, Tayland ve Vietnam’da klinik denemelere giren yeni bir korona virüsü aşısı, dünyanın salgınla savaşma şeklini değiştirebilir. NDV-HXP-S adı verilen aşı, mevcut aşılardan daha güçlü antikorlar oluşturması yaygın olarak beklenen yeni bir moleküler tasarım kullanan ilk aşı olma özelliğini taşıyor.

Pfizer/BioNTech ve Johnson & Johnson gibi şirketlerin mevcut aşıları, elde edilmesi zor bileşenler kullanılarak özel fabrikalarda üretilmesi gerekiyor.  Bunun aksine, yeni aşı dünyanın dört bir yanındaki grip aşısı üreten aynı fabrikalarda toplu olarak yapılabilir.

NDV-HXP-S’nin güvenli ve etkili olduğu kanıtlanırsa, potansiyel olarak yılda bir milyardan fazla doz üretebilir. Halihazırda daha zengin ülkelerden aşı almak için mücadele eden düşük ve orta gelirli ülkeler, NDV-HXP-S’yi kendileri için üretebilir veya komşularından düşük maliyetle elde edebilir.

ABD’deki  Duke Global Sağlık İnovasyon Merkezi’nin müdür yardımcısı Andrea Taylor, “Bu aşı oyunun kurallarını değiştirecek” dedi.

Bununla birliktei aşının birinci aşama klinik testlerinin  ilk aşaması Temmuz ayında tamamlanacak ve son iki aşama birkaç ay daha sürecek. Ancak hayvanlarla yapılan deneyler NDV-HXP-S için umutları artırdı. 

NDV-HXP-S’nin geliştirilmesini koordine eden ABD’deki PATH Aşı Yenilik ve Erişim Merkezi’nden Dr. Bruce Innis, “Dünya çapında bir aşı olduğunu düşünüyorum” değerlendirmesini yaptı.

Pfizer/BionTech ve Moderna dışındaki mesajcı RNA (MrNA) yöntemi ile geliştirenlerin haricindeki aşılar, bağışıklık sistemini ona karşı bir savunma oluşturmaya yetecek kadar iyi tanıyan bir virüsle çalışıyor. Bazı aşılar, ölü virüs (inaktif), bazıları ise virüsün tek bir proteinin kullanıyor. Ardından bağışıklık sistemi, bir virüse veya bir kısmına maruz kaldığında, ona saldıran antikorlar yapmayı öğrenerek hastalığa karşı koruma sağlıyor.

Ancak, insanlara sadece virüsün başak proteinini enjekte etmek, onları aşılamanın en iyi yolu değil. Bunun nedeni ise, başak proteinlerin bazen yanlış şekle girmesi ve bağışıklık sistemini yanlış antikorlar yapmaya sevk etmesi.

Diğer taraftan bu durum, Covid-19 salgınından çok önce ortaya çıktı. 2015 yılında başka bir korona virüsün neden olduğu MERS, ölümcül bir zatürre salgını başlattı. O zamanlar Dartmouth’daki Geisel Tıp Fakültesi’nde yapısal biyolog olan Jason McLellan ve meslektaşları buna karşı bir aşı yapmaya koyuldu.

Araştırmacılar başak, proteinini hedef olarak kullanmak istedi,  ancak bu proteininin bir şekil değiştirici olduğu gerçeğini hesaba katmaları gerekiyordu. Protein bir hücreye kaynaşmaya hazırlanırken, lale benzeri bir şekilden, cirit benzeri bir şekle dönüşüyor.

Bilim insanları, bu iki şekle başakların prefüzyon ve postfüzyon biçimleri diyorlar. Prefüzyon şekline karşı antikorlar, korona virüse karşı güçlü bir şekilde çalışır, ancak postfüzyon antikorları bunu durduramıyor.

Dr. McLellan ve meslektaşları, bir MERS aşısı yapmak için standart teknikler kullandılar, ancak sonuçta, amaçları için yararsız olan çok sayıda postfüzyon sivri uçları ortaya çıktı. Sonra proteini lale benzeri bir prefüzyon şeklinde kilitli tutmanın bir yolunu keşfettiler. Tek yapmaları gereken, proteindeki binden fazla yapı taşından ikisini prolin adı verilen bir bileşiğe dönüştürmekti.

Ortaya çıkan sivri uç  içerdiği iki yeni prolin molekülü için 2P olarak adlandırılıyor. Ekip, değiştirilmiş başak için bir patent başvurusunda bulundu, ancak dünya bu buluşu pek dikkate almadı. MERS, ölümcül olmasına rağmen, çok bulaşıcı değildi ve nispeten küçük bir tehdit olarak görüldü; insanlarda ilk ortaya çıktığından beri binden az kişi MERS’den öldü.

Ancak 2019’un sonlarında yeni bir corona virüs olan SARS-CoV-2 ortaya çıktı ve dünyayı kasıp kavurmaya başladı. Dr. McLellan ve meslektaşları, SARS-CoV-2’ye özgü bir 2P başak tasarlayarak harekete geçti. Birkaç gün içinde Moderna, bu bilgileri Covid-19 için bir aşı tasarlamak için kullandı; 2P başak yapmak için talimatlar içeren RNA adı verilen genetik bir molekül içeriyordu. Diğer şirketler kısa süre sonra aynı durumu takip ederek kendi aşı tasarımları için 2P artışlarını benimsedi ve klinik denemelere başladı. e Johnson & Johnson, Moderna ve Pfizer-BioNTech’in aşılarının  üçü de 2P başak proteini molekülü kullanıyor.

Diğer taraftan, Dr. McLellan HexaPro bazlı aşıların dünyanın daha büyük bir kısmına düşük ve orta gelirli ülkelere ulaşmasını bekliyor. Bu amaçla, Teksas Üniversitesi HexaPro formülünün kullanımı için  için 80 düşük ve orta gelirli ülkedeki şirket ve laboratuvarlar ile  telif ücreti ödenmesi gerekmeyen bir lisans düzenlemesi yaptı.

Bu arada, Dr. Innis ve PATH’deki meslektaşları Covid-19 aşılarının üretimini artırmanın bir yolunu arıyorlardı. Daha az varlıklı ülkelerin kendi başlarına yapabilecekleri bir aşı istiyorlardı. 

Yeni tip korona virüs (Covid-19) aşılarının ilk dalgası, yapılması için özel, maliyetli bileşenler gerektiriyor. Örneğin, Moderna’nın RNA tabanlı aşısı, nükleotidler adı verilen genetik yapı taşlarına ve bunların etrafında bir kabarcık oluşturmak için özel yapım bir yağ asidine ihtiyaç duyuyor.  Bu bileşenlerim amaca yönelik olarak inşa edilmiş fabrikalarda aşılara dönüştürülmesi gerekiyor.

Grip aşıları ise çok daha ucuz yollarla elde ediliyor. Birçok ülkede, grip virüslerinin tavuk yumurtasına enjekte edildiği  devasa fabrikalar bulunuyor. Yumurtalar, virüslerin bol miktarda yeni kopyasını üretiyor.  Fabrika çalışanları ise  daha sonra virüsleri bu yumurtalardan çıkarıyor. Daha sonra ise zayıflatarak veya öldürerek aşılara koyuyor.

PATH ekibi, bilim insanları  tavuk yumurtasında ucuza yetiştirilebilecek bir Covid-19 aşısı yapıp yapamayacağını merak etti. Böylelikle grip aşısı yapan fabrikalar Covid-19 aşıları da yapabilir.

Ardından PATH, normalde tavuk yumurtasında grip aşısı yapan bir Vietnam fabrikasında binlerce doz NDV-HXP-S üretilmesini başardı. Ayrıca,  tek bir yumurta ile bir veya iki doz influenza aşısına kıyasla beş ila 10 doz NDV-HXP-S elde edilebileceği aktarıldı.