Önümüzdeki Pazar günü hepimizin malumu olduğu üzere milletvekili ve cumhurbaşkanı seçimleri var. Tüm halkın uzun vakittir merakla ve heyecanla beklediği bu seçimin ittifakların birbirlerine epey uzak bileşenlere sahip olması, ekonomik krizin derinleşmesi ve daha sert bir siyasetin gözlemlendiği bugünlerde öteki seçimlerden farklı bir seçim atmosferi oluştuğunu hatta bazılarına nazaran seçim atmosferine girememiş bir Türkiye’yle birinci defa karşı karşıya olduğumuzu görmekteyiz.
Seçimin hayati olduğuna inanan birçok kesim, 14 Mayıs günü oy kullanmaya gidecek ve muhtemelen bu seçimde sandığa giden seçmen oranında olağan dışı bir artış yaşanacak. 14 Mayıs’a sayılı günler kala seçimlerde nasıl bir oy verme biçimini tercih ederseniz oyunuzun daha tesirli olacağı ve daha yanlışsız yönleneceği üzere konuları yorumlayabilmek için seçim sistemi hakkında biraz bilgi sahibi olmak gerekiyor. D’Hondt sistemi ile oy pusulasındaki çeşitli oy verme çeşitleri hakkında da bilgiler verdiğimiz bu yazı okuyan seçmenlere kesinlikle katkı sağlayacaktır.
D’Hondt seçim sisteminin ne manaya geldiğine ve nasıl işlediğine bakacak olursak;
D’Hondt seçim sistemi, Türkiye’nin de ortalarında bulunduğu birçok ülkede kullanılan en önemli bir seçim sistemi çeşididir. Bu sistem, orantılı temsil prensibine yani siyasi parti listeleri ile oy sayısı ortasında yapılan bir orantıya dayanır.
Adını matematikçi Victor D’Hondt‘tan alan bu sistem meclis sandalyelerinin oylara nazaran nasıl dağıtılacağını belirlemek için bir matematiksel formül kullanır. Bu formül, her parti için oyların toplamını ve kazanılan koltuk sayısını hesaplamaya fayda.
D’Hondt sistemin koltukların dağıtımında temel alınan iki öge vardır:
Parti listelerindeki sıralama ve partiye verilen oy sayısı. Her parti için, toplam oyların sayısına bölünecek bir dizi sayı oluşturulur. Bu dizideki sayılar, parti listelerindeki sıraya nazaran artan bir formda sıralanır. Akabinde, her partiye koltuklar dağıtılırken, sıralamadaki sayılar koltukların dağıtımını belirleyen katsayılar olarak kullanılır.
D’Hondt sisteminin makus bir yanı şudur:
Daha çok oy alan partilerin mecliste aldığı oy oranından fazla koltuk almasına, daha küçük partilerin ise aldığı oy oranından daha az koltuk almasına sebep olabilir. Zira partiler küçüldükçe ve çoğaldıkça kendi başlarına aldıkları oyların manası yitmeye başlamaktadır. Şayet A partisi bir bölgede birinci sırada ise ve oy kütlesi %50 bandında ise %10 oy potansiyeli olan 5 partinin o bölgede bulunması A partisinin meclis koltuğunun artmasına sebep olabilir, burada esasen toplam oy ve ardından katsayı kıymetlidir.
Bir de bizim seçim sistemimizde D’Hondt sisteminin yanında büyük bir sorun olarak, darbeden arta kalmış demokrasiye yaraşmayan bir baraj konu da göz önüne alınmalıdır. Yüzde 10’dan yüzde 7’ye düşürülmüş olan baraj hala demokrasiyi dolaylamaya sebep olmaktadır ve direkt demokrasiden bizi uzaklaştırmaktadır. Yalnız belirli bir çoğunlukla birlikteyseniz o fikriniz mecliste temsil edilebilir demektir bu. İttifaklar bugün fiilen bu baraj sıkıntısını çözebilmektedir. İttifak toplam oy olarak yüzde 7’yi geçtiğinde o ittifakta bölgeye nazaran milletvekili çıkarabileceği katsayıya (örn: 100.000 oy, o bölgede sizin milletvekili çıkarmanıza yetebiliyorsa) ittifak bileşeni partiler de mecliste temsili gerçekleştirebilmektedirler.
D’Hondt sistemi fazla oy alanın daha fazla koltuğa sahip olmasına sebep olarak aslında algoritmasını ona nazaran dizayn ettiği kendi gayesine hizmet etmektedir ve seçmenlerin çoğunluğunun tercih ettiği partiye daha fazla sandalye vermesi nedeniyle, seçmenlerin iradesinin daha hakikat bir formda yansıtmayı amaçlamaktadır. Sistem, her seçmenin verdiği oyu, partiler ortasında dağıtılan koltuk sayısına nazaran orantılı olarak temsil edilmeye çalışılır. Bu sayede, her seçmenin oyunun eşit yükte olduğu bir sistem olması hedeflenir.
Daha açıklayıcı bir örnek vererek D’Hondt bahsini sona erdirelim:
Örneğin, bir ülkede 10 koltuklu bir meclis seçimi yapıldığını varsayalım. Parti A, 20.000 oy aldı; parti B, 15.000; parti C, 10.000 ve parti D, 5.000 oy aldı. Bu durumda, D’Hondt sistemi, her parti için aşağıdaki hesaplamaları yapacaktır:
• A Partisi: 20.000 / 1 = 20.000
• B Partisi: 15.000 / 2 = 7.500
• C Partisi: 10.000 / 3 = 3.333
• D Partisi: 5.000 / 4 = 1.250
Bu hesaplamalar sonucu, A Partisi 6 koltuk, B Partisi 3 koltuk, C Partisi 1 koltuk kazanmış ve D Partisi hiç koltuk kazanamamış olur.
Ülkemizde vilayetlerin sandalyeleri seçim bölgesinin nüfusuna oranla belirlenir.
D’Hondt sistemine dönülmeden evvel siyasi partilerin çıkaracağı milletvekili sayısı bileşeni olduğu ittifakın aldığı toplam oya nazaran belirleniyordu. Fakat artık milletvekili çıkarabilmek için gereken, partilerin aldığı tek tek oylardır. İttifakın toplam oyuna nazaran vekiller dağıtılmayacak bir öteki deyişle.
Bu sebeple “artık oy” sorunu de sona eriyor ve ittifak içinde bulunan partiye verilen oy şayet o parti milletvekili çıkarmaya kâfi oy alamazsa ittifakın hanesine yazılmıyor yani bir manada “boşa” gidiyor ya da en fazla oy alan partinin işine yaramış oluyor.
14 Mayıs’ta tüm seçmenler sırf kayıtlı oldukları sandıkta, adreslerine gönderilen seçmen bilgi kağıdında yer alan sandıkta oy kullanabilecek. Münasebetiyle 14 Mayıs günü saat 08.00-17.00 ortasında tüm seçmenlerin yanlışsız sandığa gitmesi gerekiyor.
Eğer oy vermeye geç giderseniz;
Oy verme mühleti sona erdiğinde sandık başında oy kullanmayı bekleyen seçmenler sandık heyeti lideri tarafından sayılır ve kimlikleri alınır. Sırayla sırada bekleyen seçmenler saat geçirilse de oy kullanabiliyor. Fakat 17.00’den sonra sandık başına gidenler oy kullanamıyor.
Sandık bilgilerinin yer aldığı seçmen bilgi kağıdı elinde olmayanlar YSK’nin internet sitesi, e-Devlet ya da Seçmen Sorgulama isimli taşınabilir aplikasyonu kullanarak oy vereceği sandığı öğrenebiliyor, oy kullanırken seçmen bilgi kağıdını seçmenin yanında götürmesi gerekmiyor.
Oy kullanırken:
Sandık başındaki seçmen TC Kimlik numarasını barındıran nüfus cüzdanı, pasaport, evlilik cüzdanı, askerlik evrakı, hakim-savcı-avukat-noter-asker kimlik kartları üzere kimliğini tereddütsüz ortaya çıkaran resmi evrakları lidere verdikten sonra lider seçmen sıra numarasını söylüyor ve seçmen sandığa gidiyor. Oy kullanmaya giderken muhakkak TC kimlik numaranızın olduğu dokümanlardan birini yanınıza alınız.
Cep telefonu, kamera ve sair kayıt alıcı aygıt ile her ne kadar oylarının fotoğrafını çeken paylaşan çokça kişi olsa da aslında sandık başına gitmek yasak. Sandık şurasına oy kabinine girmeden evvel bu aygıtların bırakılması gerekiyor.
Oyunuzun geçerli olması için öncelikle oy pusulasının rastgele bir yerinde bir leke yahut işaret olup olmadığını kabine girmeden evvel dikkatle inceleyin aksi takdirde oyunuz geçersiz sayılabilir, bir nokta dahi olsa buna dikkat etmeniz değer taşıyor.
Mühürlerin üzerinde “TERCİH” ya da “EVET” yazmalı. Bu damgalar dışında oy pusulasına isim, imza ve öteki işaretler yer aldığında oy geçersiz sayılacak. Her seçmenin yalnız bir oy pusulası olduğundan yanlış oy kullanan bireyler talep etse dahi yeni oy pusulasına erişemeyecek. Hasebiyle mührü basarken dikkatli olmak gerekiyor.
Zarfın içerisinde de oy pusulasından öbür bir şey koyulmaması gerekiyor. Bununla birlikte iki oy pusulası da birebir zarfa koyulacak.
Oyunuzu kullandıktan sonra imza atmanız değer taşımakta. Seçmen listesinde isminizin karşısına imzanızı atmanız değerli, daha sonra sizin yerinize diğerinin bir biçimde oy kullanmasının önüne geçmek için kıymetli bir konu.
Oyunuzu birebir partinin ya da adayın bulunduğu kutucukta mühür için gerekli alan dışındaki bir yere mühür vurarak verirseniz tekrar oyunuz geçerli olacak, ittifaka ve ittifaktaki bir partiye mührü basarsanız oyunuz yeniden geçerli olacak, birkaç kere üst üste tıpkı adayın yahut partinin olduğu karenin kuşkusuz bir biçimde içindeki rastgele bir alana vurduğunuz mühürlerde de oyunuz geçerli lakin dikkatli olup yalnızca mühür için ayrılan daireye mührü vurmak bittabi daha makul ve pak bir yol, zira sandık heyetinde bu tip oylar tartışma konusu olacaktır. Bu durum da oyunuzun boşa gitmesi sonucunu doğurabilir.
Bir yazının daha sonuna geldik. Bu yazıyı okuyan pahalı Onedio okuruna teşekkürler. Seçimlerden halkın yararına bir sonuç çıkmasını temenni ediyorum. Müşahitler ve sandık konseyi üyelerinin elbette ki seçmenden daha fazla konuya dikkat etmesi gerekiyor. Onlar için hazırlanan Baro rehberleri ve Türkiye Barolar Birliği rehberleri ile siyasi partilerin rehberleri daha kapsamlı ve açıklayıcı olacaktır. Kesinlikle eğitimlerin dışında birkaç kere daha bu rehberleri inceleyin. Sağlıcakla kalın, bir sonraki yazımızda görüşmek dileğiyle…
Linkedln
Web Sitesi
Bu makalede öne sürülen fikir ve yaklaşımlar külliyen muharrirlerinin özgün fikirleridir ve Onedio’nun editöryal siyasetini yansıtmayabilir. ©Onedio