Dolar/TL, Türkiye’nin ekonomik göstergeleri içinde halk tarafından en çok takip edilen tablo olurken, seçimlere 1 ay kala en çok konuşulan data olma özelliğini koruyor. Bilhassa enflasyon geçişkenliği ile öne çıkan dolar, Türkiye’nin ithal bağımlılığı bir yana ihracatı ve iç piyasalardaki fiyatlamaları için kıymetli bir mevzuda bulunuyor.
Seçimden sonra dolar yükselir mi, düşer mi diye ekonomistler, finansçılar tartışadursun, politikler iktisat siyasetlerini hepimize anlatmaya çalışsın, biz ana tabloya bakalım. 2002 yılındaki siyasi değişimlerin akabinde bugüne dek, gerek mahallî gerek genel seçimler için olsun, gerek de referandumlar olsun rastgele bir pazar günü sandığa gidildiğinde, ‘Dolar/TL ne yapmış?’ sizler için inceledik.
Gelin birlikte standımızı gezelim. Standımızın ismi ‘sandık sonrası dolar/TL’nin içselleştirdği sonuçlar’ olsun mu?
3 Kasım 2002 Genel seçimleri sonrasında dolar/TL ne oldu?
2002 seçimleri sonucunda Cumhuriyet tarihinde bir birinci yaşanarak öncesinde mecliste bulunan tüm siyasi partiler yüzde 10 barajına takılarak TBMM’ye giremedi. CHP ve yeni kurulan Adalet ve Kalkınma Partisi (AKP) meclisin iki partisi oldu.
1999’da büyük sarsıntı felaketi sonrasında 2000 ve 2001 ekonomik krizleri sonrasında seçim sonucunda uzun yıllar sonra birinci kez tek parti iktidarı başlarken, 1 Kasım 2002 Cuma günü 1,6955 düzeyinden günü tamamlayan dolar/TL, 4 Kasım Pazartesi gününe 1,6790 düzeyinden başladı.
28 Mart 2004 Mahalli seçimler sonrasında dolar/TL ne oldu?
2004 mahallî seçimlerinden de AKP açık orta birinci parti olarak çıkarken, bu pekiştirme ile dolar/TL seçimler öncesinde 1,70’leri görse de süratle 1,30’lara geriledi.
22 Temmuz 2007 Genel seçimler sonrasında dolar/TL ne oldu?
Cumhurbaşkanı Ahmet Necdet Sezer’in vazife mühletinin dolmasıyla Abdullah Gül aday oldu. Seçim, Meclis’te tamamlanmayınca, Anayasa Mahkemesi’ne gidildi ve seçimler iptal oldu. Cumhurbaşkanlığı seçimlerinin iptali ile erken seçime gidildi. Bu seçimle AKP, CHP ile birlikte meclise MHP, DTP dayanaklı vekiller ve bağımsız adaylar da girdi.
Sonuçta 2006’nın ikinci yarısında düşüş trendinde olan dolar/TL seçimler sonrası birinci hafta yükseliş gösterdi. Sonrasında 1,15 düzeylerine geriledi.
21 Ekim 2007 Anayasa Referandumu sonrasında dolar/TL ne oldu?
Ağustos’ta Meclis’te yapılan Cumhurbaşkanlığı seçiminde Abdullah Gül, Türkiye’nin 11’inci Cumhurbaşkanı oldu. Cumhurbaşkanı’nın halk tarafından seçilmesini öngören Anayasa değişikliği 21 Ekim 2007’de sandıkta oylandı ve yüzde 68,95 ‘Evet’ çıktı.
Cumhurbaşkanı seçilmesiyle yükselişini bitiren dolar/TL, referandumla birlikte 1,18 düzeylerine geldi.
29 Mart 2009 Mahalli seçimler sonrasında dolar/TL ne oldu?
2008 sonlarında ABD’den dünyaya yayılan global finans krizinin tesiriyle yükselen dolar/TL 2009 lokal seçimleri sonrasında da belirsizliğin sonuçlanmasıyla 1,80 düzeylerinden 1,45 düzeylerine geriledi.
12 Eylül 2010 Anayasa Referandumu sonrasında dolar/TL ne oldu?
2010 yılında Anayasa’da yapılan değişikliklerin halkoylamasına sunulmasıyla bir sefer daha sandık başına gidildi. 26 unsurluk değişikliği içeren paket, yüzde 57,88 evet, yüzde 42,12 hayır oyu aldı. Yatay seyrini sandıkla bozan dolar/TL 1,50 düzeylerinden birinci devirde gerilese de 1 yıl içinde yükselişe geçti.
12 Haziran 2011 Genel seçimler sonrasında dolar/TL ne oldu?
2011 Genel seçimine iştirak oranı yüzde 86,7 olurken, iktidar yüzde 49,83 oy aldı. Yüzde 10 seçim barajını aşan CHP ve MHP de meclise girdi.
Makroekonomik gelişmelerin etkilediği dolar/TL’de trend yükselişe geçti. 2008 krizi sonrasında dünyadaki para siyasetlerinin etkilediği TL için devrin Merkez Bankası Lideri Fazilet Başçı, 2011 yılı sonlarında “2012’de TL olarak Amerikan Doları’nı yeneriz. Bu çok tezli bir laf, bunu yazın. Yılın sonunda tekrar konuşalım” demişti. Türkiye’de ihracatçılar ise TL’deki çok pahalanmadan şikayet etmişti.
30 Mart 2014 Mahalli seçimler sonrasında dolar/TL ne oldu?
2013 Seyahat Parkı süreci sonrasında siyasi ayrışmalar, FETÖ tartışmaları ortaya çıkarken, bilhassa 17-25 Aralık 2013 süreçleri akabinde süratle yükselen dolar/TL 2,30 düzeylerinde seçim sınırı sathına girmişti. Seçimlerin akabinde dolar/TL 2,10 düzeylerine gerilerken, uzun vadede yükseliş trendini korurken, yakın bir ortada bir yolda değerli bir seçim daha vardı.
10 Ağustos 2014 Cumhurbaşkanlığı seçimleri sonrasında dolar/TL ne oldu?
Türkiye tarihinde birinci sefer Cumhurbaşkanını halkın direkt belirlediği bu seçimde 3 aday vardı. Recep Tayyip Erdoğan, Ekmeleddin İhsanoğlu ve Selahattin Demirtaş’ın aday olduğu seçim süreci çok tartışmalı geçerken, Erdoğan yüzde 51,79 oranında oy alırken, dolar/TL bu süreçte sakin kalsa da pahalanma sürecine girmişti.
7 Haziran 2015 Genel seçimler sonrasında dolar/TL ne oldu?
Türkiye, bu seçimlerde uzun yıllardır unuttuğu koalisyon sonuçlarına geri dönmüştü. AK Parti’de yaşanan genel lider değişikliği sonrasında hiçbir parti tek başına hükümet kuracak kadar sandalye alamazken, görüşmelerden de sonuç alınamadı. O devir Davutoğlu ve Erdoğan çekişmesi çok konuşulurken, yeniden kulis bilgilerine nazaran koalisyon görüşmelerine Başbakan’ın sıcak baktığı lakin Cumhurbaşkanı’nın olumlu olmadığıydı. Böylece süreç yeni bir seçime evrildi.
1 Kasım 2015 Genel seçimler sonrasında dolar/TL ne oldu?
Haziran seçimleri sonrasında tekrar seçime gidilen süreçte, Türkiye’de ‘güvenlik’ başlığı altında birçok üzücü gelişme yaşandı. 10 Ekim Cumartesi günü Ankara Garı önünde 102 kişi, 20 Temmuz 2015’te Şanlıurfa Suruç’taki intihar atağında 34 kişi hayatını kaybetti.
5 Haziran 2015’te HDP mitingi saldırısı ile başlayan süreçte 18 ayda yalnızca 5 ay can kaybı olan hücum olmadı. 1,5 yıllık süreçte taarruzlarda 500’e yakın insan hayatını kaybetti.
Dolar/TL Haziran-Kasım devrinde yükselişe geçerken, 3 TL’nin üzerine çıktı. Sonrasında kısa bir mühlet bir ölçü sakinleşti.
16 Nisan 2017 Anayasa Referandumu sonrasında dolar/TL ne oldu?
15 Temmuz 2016 sonrası birinci sandık tecrübesi olan 16 Nisan referandumu ile Anayasa değişikliğinde yeni idare sistemi oylandı. Sandıktan yüzde 51,41 oranında evet çıktı.
Rusya ile hudut ihlali yapan bir uçak krizi ile 17-25 Aralık operasyonunda ismi geçen bakanların Büyük Divan’a gönderilmemesi TL’de tesirli oldu.
Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın 2015 yılında düşük faiz telaffuzları sıklaşmaya başladı. Yüksek faizi ‘vatana ihanet’ olarak nitelendiren Erdoğan, Merkez Bankası’na yönelik de ‘Bize karşı bağımsızlık uğraşı veriyorsun da öbür yerlere karşı bağımlılığın mı var?’ tabirlerini kullandı.
Erdoğan, devrin TCMB Lideri Fazilet Başçı ve iktisattan sorumlu Başbakan Yardımcısı Ali Babacan’a “kendinize çeki tertip verin” diye seslendi.
15 Temmuz sonrası dolar 3,05 TL’ye çıkarken, iktisatta cari açık sorunu ve tekrar çift hanelere giden enflasyon ile OHAL süreci de piyasaları belirsizliğe sürüklerken, yabancı yatırımcıları çıkışları hızlandı. Fed’in de bu süreçte 2008 finans kriziyle piyasaya sürdüğü paraları geri çekmeye başlaması, gelişmekte olan ülkelere ilgiyi azalttı. TL’deki kıymet kaybına karşı vatandaşlardan dövizlerini bozdurması istenirken, adeta seferberlik ilan edildi.
24 Haziran 2018 Genel seçimleri sonrasında dolar/TL ne oldu?
2018 Genel Seçimleri Cumhurbaşkanlığı seçimleriyle birlikte yapıldı. 2016 yılında 15 Temmuz Darbe Teşebbüsünün yaşanmasıyla 2018 genel seçimleri erkene çekilirken, partiler ortasında ittifak kurulan bir seçim de oldu. Cumhurbaşkanı Erdoğan, 2017’de referandum sonucu değişen sistemle 9 Temmuz 2018’de yemin ederek vazifesine başladı.
Dolar, 2017 yılını 3-4 TL düzeylerinde geçirirken, seçimler öncesinde mayıs ayında döviz kurlarında ani yükselişler görüldü.
TCMB PPK’da faiz artırımına gitti. Kurdaki yükselişle enflasyon yıllar sonra yüzde 20 seviyesinin üzerine çıktı.
Erdoğan, ‘faiz sebep, enflasyon sonuç’ teorisiyle düşük faiz telaffuzları yanında, seçim sürecinde de “Bu kur filan, bunların hiçbirisi bizim geleceğimizi belirleyen şeyler değil. Bizim geleceğimizi, biz belirleyeceğiz. 24’ünde siz bu kardeşinize yetkiyi verin, ondan sonra bu faizle şunla bunla nasıl uğraşılır göreceksiniz” kelamları uzun yıllar unutulmadı.
Seçimden sonra, 2018 Ağustos ayında Rahip Brunson krizi olarak isimlendirilen gelişmeler kur ataklarıyla TL’ye ağır darbe vurdu.
5 TL’den bir hafta içerisinde 6,5 TL düzeyine gelen dolar, 12 Ağustos gecesi memleketler arası piyasalarda 7,20 TL düzeyini test etti. Ekim 2018’de Brunson hür kalınca dolar yine 5 TL düzeyine gerilerken, yıla 3,79’dan başlayan kur, 2018 yılını 5,29 TL’den tamamladı.
31 Mart 2019 Mahallî Seçim sonrasında dolar/TL ne oldu?
2019’da mahallî seçimler 31 Mart tarihinde yapılırken, 3 Büyükşehir’de seçimleri CHP adayları kazandı. İstanbul’da tekrar eden seçimler sonrası Ekrem İmamoğlu, Binali Yıldırım’a karşı aldığı oyları artırarak tekrar seçilmiş oldu.
İktidar partisinin en fazla belediyeyi kaybettiği seçim sonrasında YSK’nın İstanbul’da 31 Mart sonuçlarını iptal etmesiyle ‘Hiçbir şey olmasa bile bir şey oldu’ söylemi hafızalara kazınarak, TL’nin dolar karşısında büyük paha kaybını izledik ve 9 Mayıs günü 6,24 TL’den süreç gördü.
Bu süreçte TCMB Lideri Murat Çetinkaya vazifeden alınarak (6 Temmuz 2019) yerine yardımcısı Murat Uysal, Cumhurbaşkanı kararıyla atandı.
Erdoğan, vazifeden almaya dair “(TCMB başkanını) Laf dinlemiyordu. Yeni arkadaşla devam ettik. Dedik ki faiz oranlarını düşüreceğiz” tabirlerini kullandı.
Hızlı faiz indirimi sürecine girilerek, siyaset faizi yüzde 24’ten 12 ayda 8,25’e indi. Bu süreçte doların seyrindeki yataylık dikkat çekince ekonomistlerin araştırmaları sonucu ‘128 milyar dolar’ süreci gündeme geldi.
2019’dan bugüne de geldiğimiz süreçte 1 pandemi, 2 Merkez Bankası Lideri değişikliği, çokça faiz indirimi, 2021 kur atakları, 20 Aralık 2021 KKM süreci, Hazine ve Maliye Bakanı değişiklikleri de yaşadık. Seçimlere bugün prestijiyle yaklaşık 1 ay kala tablo bu biçimde oldu.