Avrupa Kurulu Bakanlar Komitesi’nin (AK Bakanlar Komitesi), Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi kararlarını uygulamadığı gerekçesiyle Türkiye için yaptırım prosedürünü başlatmasına yol açan Seyahat davasında karar evresine gelindi. Bugün yapılacak duruşmada, 1602 gündür cezaevinde tutulan Anadolu Kültür İdare Şurası Lideri ve iş insanı Osman Kavala’nın da ortalarında bulunduğu 9 sanık, temel hakkındaki mütalaaya karşı son savunmalarını yapmaya başlayacaklar. Duruşma, Türkiye’nin, AK Bakanlar Komitesi’nin yaptırım sürecini başlatmasına karşın tahliye edilmeyen Kavala’nın bir an evvel mahpusa mâhkum edilmesini ve tutuklu değil “hükümlü” statüsünde olmasını amaçladığına yönelik tezlerin gölgesinde yapılacak. Buna karşılık uzmanlar, AK Bakanlar Komitesi’nin, Kavala’nın tahliyesi ve beraati dışındaki tüm seçeneklerde Türkiye’ye yaptırım uygulayacağına işaret ediyor.
Buna karşın hem Seyahat aksiyonlarının hem de Kavala’nın mâhkum edilmesi uğraşı, 1602 günlük süreçte, hukuk tarihine geçecek gelişmelerin yaşanmasına ve kararların verilmesine yol açtı. 1602 günlük süreçte yaşananlar, soru ve karşılıklarıyla şöyle:
1) Kavala, ne vakit ve neden tutuklandı?
Kavala, 18 Ekim 2017’de Gaziantep dönüşü uçak İstanbul’a indiği sırada gözaltına alındı ve 1 Kasım 2017’de “hükûmeti devirmek yahut vazifesini yapmasını engellemeye teşebbüs” (TCK 312) ve “cebir ve şiddet kullanarak anayasal tertibi devirmeye teşebbüs” (TCK 309) suçlamalarıyla tutuklandı. Kavala’nın evrakında iki farklı olay vardı. Seyahat olayları ve 15 Temmuz darbe girişimi…
2) Kavala ile birlikte bu evrakta kimlerin ismi vardı?
Belgelerden çıkan evraklar Kavala’nın sürpriz bir isimle tıpkı soruşturmada tutuklandığını gösterdi. O isim, ABD Konsolosluğu’nda vazifeli Metin Topuz’du. Topuz ile Kavala’nın 15 Temmuz sürecinde “FETÖ” ile ilişkili oldukları argüman ediliyordu. Evraklara nazaran, Kavala’ya sorgusunda bu sorular yöneltildi. Kavala, “FETÖ” kontağı savı konusunda, “1990’lardan itibaren Fetullah Gülen çetesine karşı kuşkucu ve eleştirel oldum. Bilhassa Hanefi Avcı’nın kitabını okuduktan sonra bu örgütün ne kadar tehlikeli olduğunu anladım. Balyoz davasının bir numaralı sanığı Çetin Doğan’ın kızı ve damadı ile düzenlediğim toplantıda basını çağırdım. Onlara Gülen çetesinin yaptıkları anlatılmaya çalışıldı. Bu nedenle benim 15 Temmuz darbe teşebbüsünü yapanlarla en ufak ilgim ve ilişkim olamaz” dedi. Kavala, Seyahat aksiyonları ile ilgili olarak da birinci sözünde, “Ben Seyahat Parkı’nın park olarak kalması dışında hiçbir aksiyonda ve tertip içinde bulunmadım. Seyahat olaylarını finanse ettiğim argümanı da mesnetsizdir. Olayların bir an evvel bitmesi için elimden geleni yaptım. Sadullah Ergin ve Nimet Çubukçu ile yaptığımız görüşmeler de vardır. Sayın Başbakan’la Dayanışma Komitesi temsilcilerinin görüşmesi için tanıdığım arkadaşlara telkinde bulundum. Şiddetin her türlüsüne karşı oldum” diye konuştu.
3) Kavala’ya 2017’deki sorgusunda Henry Barkey ile görüştüğü argümanı soruldu mu, telefonlarının birebir bölgeden sinyal vermesi gündeme geldi mi?
Evet. Kavala’ya, 15 Temmuz’la temaslı olarak, 15 Temmuz darbe teşebbüsü sırasında Büyükada’da bulunan ABD’li Henry Barkey ile teması soruldu. Kavala bu soruya, “Kız kardeşi Karen Barkey ile bir stant düzenlemesi konusunda birlikte çalışıyoruz. Henry Barkey ile özel bir münasebetim yoktur. 2011 yılında hatırladığıma nazaran bir konferansta görüştük. Hükûmeti yıkmak ya da aksiyon düzenleme konusunda konuşmamız kelam konusu dahi olmadı. Kendisi ile darbe teşebbüsünden sonra 18 Temmuz’da tesadüfen bir lokantada karşılaştık. Selamlaşmak dışında bir konuşmamız olmadı. Emniyette bize telefonlarımızın tıpkı semtte sinyal verdiği söylendi” cevabını verdi.
4) Kavala ile 15 Temmuz ortasında o devirde nasıl bir irtibat kuruldu?
Kavala, yalnızca Seyahat nedeniyle tutuklanmadı. Sulh Ceza Hâkimliği, 2017’de “Kavala’yı, terör örgütlerinin tamamının desteklediği Seyahat olaylarının finansörü ve organizatörü olduğu, 15 Temmuz darbe teşebbüsü ile ilgili Büyükada Splendid Otel’de yapılan, darbenin organizatörlerinden olan Henry Barkey ile yabancı bireylerle irtibat kurarak darbe teşebbüsüne katılmak suretiyle hükûmeti yıkmaya teşebbüs ettiği” argümanlarıyla tutukladı. Seyahat iddianamesinin evrakıyla görülebilen evraklara nazaran Kavala ile Topuz’un, Aralık 2018’e kadar bütün tutukluluk incelemeleri birebir belge üzerinden yapıldı ve her ikisinin tutukluluğuna birlikte karar verildi. Kavala, 15 Temmuz darbe teşebbüsü nedeniyle de bu süreçte soruşturuldu.
5) Savcılık, hangi evrede iki belgeyi ayırdı, Seyahat evrakı nasıl oluşturuldu?
İstanbul Cumhuriyet Başsavcılığı’nın evrakına nazaran, 14 Aralık 2018 tarihine kadar Kavala ve Topuz ortak belgede soruşturuldu. Bu tarihte Kavala’nın belgesi Topuz’unkinden ayrıldı. Seyahat olayları ile ilgili birebir devirde, 2013’te başlatılan soruşturma kapsamında 97 kişinin isminin geçtiği bir soruşturma kelam konusuydu. Kavala, aslında isminin de geçtiği bu evraka dâhil edildi. Daha sonra 18 Aralık’ta bu belgedeki -Kavala dâhil- 16 kişinin belgesi da ana belgeden ayrıldı. İstanbul Cumhuriyet Başsavcılığı’nın 8 Şubat 2019 tarihli yazısına nazaran, emniyetten Kavala ile ilgili Seyahat Parkı belgesini ilgilendiren konuşma kayıtları ve ispatlar istendi. Bu “kanıtlar” belgeye konuldu. Birebir yazıda, Kavala’nın “PKK terör örgütü faaliyetlerini deşifre etmek gerekçesiyle de dinlemeye alındığı” tabiri yer aldı. İstenen bilgilerin birebir gün gönderilmesinden yalnızca 11 gün sonra 657 sayfalık Seyahat iddianamesi hazırlandı. Bu durum, iddianamenin yüklü olarak eski “kanıtlardan” hazırlandığını da gösterdi.
6) Kavala ile birlikte soruşturulan Topuz’un belgesi ne oldu?
İstanbul Başsavcılığı, Topuz hakkında farklı bir iddianame düzenledi ve ocak ayında dava açtı. Kavala hakkında ise bu belgeden süreç yapılmadı. Topuz, bu davada 8 yıl 9 ay mahpusa mahkûm edildi. Davanın temyiz incelemesi sürüyor.
7) Başsavcılık, Seyahat iddianamesinde Seyahat ve 15 Temmuz darbe teşebbüsünü birebir kapsamda mı kıymetlendirdi?
Ortaya çıkan evraklar Kavala üzerinden bunun yapıldığını gösterdi. Kavala’nın “hem Seyahat’in, hem 15 Temmuz’un organizatörlerinden olduğu” tezinden hareketle soruşturulduğu, savcılığın en son olarak Seyahat’te devrilemeyen hükûmetin 15 Temmuz’da devrilmeye çalışıldığı argümanını Kavala üzerinden kanıtlamaya çalıştığı görüldü.
8) Seyahat davasında ortaya yeni bilgi ve evraklar konulabildi mi?
Hayır. İddianamede ve soruşturma evraklarındaki bilgilere nazaran, Kavala hakkındaki soruşturma, şimdi Seyahat olayları sürerken başlatıldı. Soruşturma o devir anayasal hatalara bakan, firari savcı Muammer Akkaş tarafından başlatıldı. Akkaş, Haziran 2013’ün sonlarında hem soruşturmayı başlattı, hem de telefon dinleme talebinde bulundu. Bir yandan da olaylarla ilgili emniyetten rapor istedi. 17-25 Aralık operasyonlarında vazife alan Akkaş, evvel bu vazifesinden alındı. Hakkında soruşturma başlatılan Akkaş daha sonra yurt dışına kaçtı. Akkaş, 15 Temmuz darbe teşebbüsünden sonra başlatılan “FETÖ” soruşturmaları kapsamında hala aranıyor. Buna karşın soruşturma rafta bekletildi. Bu süreçte, Seyahat olayları ile ilgili açılan farklı soruşturmalar ve davalar karara bağlandı. Lakin Firari savcı Akkaş’ın açtığı soruşturma ise rafta kaldı. Seyahat belgesinin Osman Kavala’nın gözaltına alınmasıyla açıldığı sanılıyordu. Lakin ortaya çıkan yeni bilgiler, 15 Temmuz darbe teşebbüsünden sonra evrakın raftan indirildiğini gösteriyor. Kavala dâhil 100’ü aşkın ismi kapsayan evrak ile ilgili olarak İstanbul Başsavcılığı yeni bir inceleme başlattı. Lakin bu inceleme Muammer Akkaş’ın açtığı belge üzerinden, o belgeye giren delillerle yapıldı. Başsavcılık, belgede cemaat gölgesinin bulunması nedeniyle, iddianamede, “delillerin yine kıymetlendirildiği, “FETÖ” izlerinin silindiği” argümanına yer verdi. Fakat iddianamenin çekirdeğini oluşturan tüm bilgiler Akkaş’ın telefon dinleme talebi üzerine alınan kayıtlar ve emniyetin o periyot hazırladığı fezleke ve tahlil raporuna dayandırıldı. Bu raporları hazırlayan, dinlemeleri yapan tüm isimler “FETÖ” suçlamasına maruz kaldı.
9) Kavala hakkında daha evvel bu argümanlar gündeme gelmiş miydi?
Kavala’nın “Gezi’nin finansörü” olduğu argümanına dayanan bir fezlekenin varlığı ortaya çıkmıştı. Cemaat soruşturmasından tutuklu bulunan, devrin KOM Müdürü Nazmi Ardıç imzalı fezlekede, iddianamede yer alan bilgilerin neredeyse tamamı bulunuyor. Fakat o periyotta fezleke sürece konulmamış, Kavala ile ilgili olarak da yasal süreç yapılmadığı açıklanmıştı. Fezlekede “Osman Kavala’nın üyesi olduğu Açık Toplum Vakfı’nın George Soros irtibatlı Açık Toplum Enstitüsü ile temaslı olduğu, enstitünün çeşitli ülkelerdeki isyanları başlattığı, Occupy/İşgal hareketinin teorisyenliğini Yine Sharp’ın yaptığı sivil başkaldırı yolunu uyguladığı, uygulayıcısının Otpor/Canvas isimli küme olduğu, kümenin liderliğini İvan Marovic’in yaptığı, Marovic’in Sırbistan, Gürcistan ve Arap ülkelerindeki olaylarda tesirli olduğu” anlatılıyordu.
Yeniden fezlekede “Marovic’in Seyahat olayları öncesi Mısır’a gittiği, Memet Ali Alabora‘nın da tıpkı tarihte Mısır’da olduğu, sonrasında Mi Minör isimli oyunu sahneleyerek halkı galeyana getirmeye çalıştığı” yer alıyordu. “İsyanın birinci olarak 2012’de ODTÜ’de başlatılmak istendiği, lakin başarısız olunca Seyahat olaylarında yine sahneye konduğu” tezi da fezlekede lisana getiriliyordu. Bu argümanlar teğe bir biçimde Seyahat iddianamesinde yer aldı.
10) Kavala, Seyahat davası sürerken, 15 Temmuz nedeniyle başlatılan soruşturmadan tahliye edildi mi?
Evet. Ekim 2019’da, kamuoyundan bâtın gizli bir biçimde Kavala’nın bu evraktan tahliyesine karar verildi. Fakat hakkında açılan Seyahat davasında tutuklu olan Kavala, bu nedenle özgürlüğüne kavuşamadı.
11) AİHM, Kavala hakkındaki kararını Seyahat davası sürerken mi verdi?
Evet. AİHM, 10 Aralık 2019’da Kavala’nın tutukluluğa itirazını öncelikli olarak görüştü ve Türkiye’nin birden fazla hak ihlali yaptığını tespit etti. Mahkeme, Kavala’nın özgürlüğünün haksız yere kısıtlandığını, temel emelin onu ve sivil toplumu susturmak olduğunu belirtti. Mahkeme ortada makul kuşku olmadığına, Türkiye Cumhuriyeti’ni ortadan kaldırma suçlaması için mazeret edilen hareketlerin bir insan hakları savunucusunun olağan hareketleri olduğuna hükmetti. AİHM yargının aktif bir biçimde işlemediğini, OHAL nedeniyle artan iş yükünün kabul edilebilir bir münasebet olmadığını kararlaştırdı. Mahkeme Türkiye’nin Kavala’nın hür bırakılması için gerekli olan her şeyi yapması ve Kavala’yı derhal hür bırakması gerektiğine hükmetti.
12) Kavala, çabucak özgür bırakıldı mı?
Avukatları, bu karar üzerine tahliye başvurusu yaptı fakat mahkeme, AİHM kararına karşın Kavala’nın tahliye talebini reddetti.
13) Seyahat davası nasıl sonuçlandı?
İddianamede, Kavala’nın Soros’la kontağı ve Seyahat olayları sırasında yaptığı toplantılar, sivil toplum kuruluşlarına verilen fonlar Seyahat’in finansörü olduğu savına destek gösterilmişti. Kavala’nın, Seyahat üzere Türkiye geneline yayılan tüm olayları nasıl finanse ettiğine, kime para verdiğine yönelik bir ispat ise yoktu. Tek “kanıt”, Kavala’nın yaptığı birtakım konuşmalarda, gaz maskesi alınması için takviye vereceğini söylemesi, poğaça, iskemle, masa alınması gerektiği tarafındaki konuşmalarıydı. İstanbul 30. Ağır Ceza Mahkemesi, 18 Şubat 2020’de, Kavala’nın da ortalarında olduğu 9 sanığın beraatine, Kavala’nın tahliyesine hükmetti. Kavala ile birlikte, Mücella Yapan, Yiğit Aksakoğlu, Yiğit Ali Ekmekçi, Çiğdem Mater, Mine Özerden, Tayfun Kahraman, Can Atalay‘ın beraatine karar verdi. 7 firari sanığın evrakı ise ayrıldı. Seyahat davası, savcının itirazı üzerine istinaf mahkemesine gitti.
14) Kavala, tahliye edildi mi?
Kavala, eşyalarını topladı ve cezaevinden çıktı. Fakat şimdi süreçleri yapılırken, İstanbul Başsavcılığı, 15 Temmuz darbe teşebbüsü soruşturmasını münasebet göstererek yeni gözaltı kararı verdi. Birkaç ay evvel tahliye edildiği belgeden hakkında gözaltı kararı verilen Kavala, emniyete götürüldü ve çıkartıldığı savcılık tarafından yine tutuklandı. Kavala’nın, 2017’de de tutuklandığı, 11 Ekim 2019’da resen tahliye edildiği 15 Temmuz darbe teşebbüsü soruşturması kapsamında, Barkey ile ilgileri münasebet gösterilerek tutuklandığı ortaya çıktı. 3 yıl sonra tıpkı evrak tekrar sürece konulmuştu.
15) Casusluk soruşturması, yeni mi açıldı?
Kavala, hakkındaki tutuklama kararından birkaç gün sonra 9 Mart 2020’de yine hakim karşısına çıktı. 15 Temmuz soruşturması evrakında Barkey ile bağlantısı münasebet gösterilerek, bu kere hakkında casusluk hatasından tutuklama kararı verildi. 2017’deki soruşturma belgesinden iki başka tutuklama kararı verilmiş oldu.
16) İki tutuklama kararı da süreçte kaldı mı?
Hayır. 20 Mart 2020’de, casusluk hatasından verilen tutuklama kararından 11 gün sonra, Kavala, 15 Temmuz evrakından tekrar tahliye edildi. Fakat casusluk cürmünden tutuklama verildiği için yeniden cezaevinde kaldı. İki suçlama tıpkı argümanlara dayanmasına karşın birinden tahliye verildi. Bu sürecin, AİHM’nin verdiği kararın 15 Temmuz suçlamasını da kapsaması nedeniyle yapıldığı savları ortaya atıldı.
17) Kavala hakkında casusluk cürmünden dava açıldı mı?
Evet. Kavala, Anayasa Mahkemesi’ne 2019’de müracaat yapmış, Yüksek Mahkeme, 22 Mayıs 2019’da 5’e karşı 10 üyenin oyuyla başvuruyu reddetmişti. Fakat AİHM kararından sonra Kavala yine Anayasa Mahkemesi’ne başvurdu. Anayasa Mahkemesi’nin bu başvuruyu görüşeceği gün, 29 Eylül 2020’de, İstanbul Başsavcılığı’nın yeni iddianame hazırladığı haberi geldi. Anayasa Mahkemesi Birinci Kısmı, bunun üzerine başvuruyu görüşmeyi erteledi. Birebir gün, akşam saatlerinde, savcılığın, casusluk suçlamasıyla Kavala hakkında dava açtığı ortaya çıktı.
18) İddianamede yeni bir suçlama var mıydı?
Hayır. İddianamede, 2017’de olduğu üzere Kavala’nın, Barkey ile birlikte casusluk yaptığı, 15 Temmuz darbe teşebbüsü öncesinde temaslarda bulunduğu anlatılıyor. Barkey ile Kavala’nın temaslarının ve telefon görüşmelerinin olmamasına karşın telefonlarının tıpkı bölgeden sinyal vermesi, delil sayılıyor. 15 Temmuz darbe teşebbüsü sürerken, Büyükada’da toplantıda olan Barkey’in, darbeyi organize eden isimlerden olduğu tabir ediliyor lakin ispat olmamasına karşın Kavala’nın da bu hareketlere iştirak ettiği belirtiliyor. Kavala- Barkey temasının kanıtlanamamasına ise Barkey’in istihbaratçı olması ve usta biçimde gizlenmesi münasebet gösteriliyor. Davanın birinci duruşması, 18 Aralık’ta yapıldı ve Kavala’nın tutukluluğunun devamına karar verildi. Bu duruşmadan üç gün evvel Anayasa Mahkemesi Birinci Kısmı, Kavala evrakını yine görüştü ve Anayasa Mahkemesi Genel Şurası’nın başvuruyu karara bağlamasına hükmetti.
19) Avrupa Kurulu Bakanlar Komitesi, neden Türkiye’yi uyardı?
AİHM kararlarının uygulanıp uygulanmadığını Türkiye’nin de üyesi olduğu Avrupa Kurulu’nun Bakanlar Komitesi denetliyor. Komite, AİHM kararına karşın Kavala’nın tahliye edilmemesi üzerine, 3 Aralık 2020’de, şimdi duruşma yapılmadan ve Anayasa Mahkemesi başvuruyu görüşmeden Türkiye’yi uyardı. Komite, Kavala’nın tahliye edilmesi gerektiğini belirterek, incelemede olduğunu, Mart 2021’e kadar tahliyenin gerçekleşmesinin bekleneceğini, akabinde yaptırım sürecinin işletilebileceğini bildirdi. Lakin açıklama yapılması dışında bugüne kadar yaptırım ile ilgili somut adım atılmadı. Komitenin yaptırım süreci yıllar sürebiliyor ve çoklukla caydırıcı yaptırımlar kısa müddette işletilmiyor.
20) Bu gelişmelerin akabinde Anayasa Mahkemesi, nasıl bir karar verdi?
Anayasa Mahkemesi Genel Heyeti’nin tüm bu gelişmelerden sonra 29 Aralık 2020’de Kavala’nın belgesini ele aldı. Genel Heyet, beklentilerin tersine 7’ye karşı 8 oyla Kavala’nın haklarının ihlal edilmediğine karar verdi. CHP’li Enis Berberoğlu için hak ihlali kararı verdikten sonra, lokal mahkemenin kararını uygulamamasını ağır bir anayasa ihlali sayan ve açıklama yapan Anayasa Mahkemesi, anayasadaki bağlayıcı karara karşın AİHM kararına uygun karar vermemiş oldu. Kavala, bu durumda fakat ya yargılandığı mahkemenin tahliye kararı vermesi ya da AİHM’nin mümkün bir yeni kararına mahkemelerin uymasıyla tahliye edilebilecek.
21) Kavala hakkında açılan davada neler yaşandı?
Bu davada da tıpkı geride kalan dava süreçlerinde olduğu üzere garip gelişmeler yaşandı. Şimdi yeni açılan davanın ikinci duruşması yapılmadan, 22 Ocak 2021’de istinaf mahkemesi, Seyahat davasında verilen beraat kararını bozdu.
İstanbul Bölge Adliye Mahkemesi 3. Ceza Dairesi’nin (istinaf) kararında, ortalarında Anadolu Kültür İdare Konseyi Lideri Osman Kavala, Mücella Yapan, Yiğit Aksakoğlu, Can Atalay, Tayfun Kahraman, Çiğdem Mater, Mine Özerden, Hakan Altınay ve Yiğit Ali Ekmekçi’nin beraati yerinde bulunmadı. İstinaf, Anayasa Mahkemesi’nin, Seyahat olayları ile ilgili olarak verdiği, “şiddet içermeyen aksiyonların demokratik hak olduğu” tarafındaki kararının tersine, sanıkların hareket davetleri ve basın açıklamalarıyla suça tahrik cürmünü işleyip işlemediklerinin tekrar değerlendirilmesini istedi. İstinaf, Osman Kavala’nın hür kalmasını engellemek maksadıyla açıldığı bedellendirilen, 15 Temmuz darbe teşebbüsü öncesinde ABD’li Henry Barkey ile birlikte casusluk faaliyeti yürüttüğüne yönelik açılan yeni davanın da Seyahat davası ile temaslı olup olmadığının da kıymetlendirilmesi gerektiğine hükmetti. Kararda, firari cemaat savcılarının talimatıyla yapılan, sanıkların her etapta hukuksuz olduğunu belirterek itiraz ettikleri izleme ve dinlemelerin gerekçeli kararda değerlendirilmemiş olması da bozma nedeni sayıldı. Bu karar, eski delillerle açılan yeni davanın gidişatını da baştan sona etkiledi.
22) İstinaf mahkemesinin kararı ne manaya geliyordu, yeni davayı neden etkiledi?
İstinaf mahkemesi, kararında, Kavala hakkındaki evrakın, Seyahat, 15 Temmuz ve Çarşı kümesi davalarıyla birleştirilmesinin önünü açtı. İstinaf, 2013’teki dinleme kayıtlarının tekrar değerlendirilmesini isterken, yeni açılan Barkey davası ile Seyahat belgesi ortasındaki irtibatın araştırılmasının zarurî olduğunu, Çarşı kümesinin davasının da Yargıtay’ın vereceği karardan sonra bu belgelerle irtibatlı olup olmadığının kıymetlendirilmesi gerektiğini vurguladı. Böylelikle torba davanın yolu açıldı.
23) Seyahat davasında beraat kararı veren mahkeme, bu kararı yerinde buldu mu, bulduysa fikrini ne değiştirdi?
Evet. Mahkeme istinaf mahkemesi kararına direnmedi. Aslında mahkeme heyeti de bu süreçte değiştirilmişti. Mahkeme heyetinin tamamı kararnamelerle farklı yerlere atanmış, yerlerine yeni isimler getirilmişti.
24) Başka belgelerdeki gelişmeler, istinaf mahkemesi kararında belirtildiği üzere mi gerçekleşti?
Evet. Hiçbir mahkeme, farklı bir karar vermedi. İstinaf mahkemesi, beraatle sonuçlanan Çarşı davasının Yargıtay tarafından bozulması halinde Seyahat davası ile irtibatlandırılabileceğini belirtmişti. Yargıtay, Çarşı davasındaki beraat kararını bozdu ve lokal mahkeme, Seyahat davası ile Çarşı davasının birleştirilmesine hükmetti. İstinaf, Kavala – Barkey davasının Seyahat davası ile irtibatlandırılabileceğini belirtmişti. Mahallî iki mahkeme, bu davalarla ilgili de birleştirme kararı verdi. Firari sayılan Seyahat davasının sanıklarının evrakları da bu ana belgeye eklendi. Böylelikle istinaf mahkemesinin öngördüğü üzere hem Barkey, hem Çarşı, hem Seyahat, hem 15 Temmuz belgelerini içeren torba bir dava doğmuş oldu.
25) Avrupa Kurulu Bakanlar Komitesi, bu gelişmeler üzerine rastgele bir karar aldı mı?
Avrupa Kurulu Bakanlar Komitesi 12 Mayıs 2021 tarihli haftalık toplantısında Kavala davasına ait görüşmesinde Türk yetkililerin ve mahkemelerin, AİHM kararını dikkate almadan sürdürülen tutukluluk durumunun sona ermesi için gerekli adımları atmamış olmasından duyulan büyük korkuyu tabir etti. Komite, Kurul üyesi ülkeleri, Türk yetkilileriyle görüşmelerinde Kavala’nın sürmekte olan tutukluluğu ve bir an evvel tahliyesi konusunu gündeme getirmeye davet etti. 21 Mayıs 2021 tarihinde 30. Ağır Ceza Mahkemesi’nde yapılacak duruşmada Kavala’nın tutukluluk halinin tekrar değerlendirileceğine dikkat çekip yetkilileri Kavala’nın hür bırakılması için gereken tüm adımları atmaya davet etti.
26) Bu karardan sonra Kavala’nın tutukluluğu ile ilgili yeni rastgele bir karar alındı mı?
Türkiye’deki mevzuata nazaran, tutuklu sanıklar için ayda bir sefer tutukluluk incelemesi yapılması gerekiyor. Kavala için her incelemede, “tutukluluk halininin devamına” karar veriliyor. Son birkaç incelemede, heyet üyelerinden biri, tahliye istikametinde oy kullandı ancak 1’e karşı 2 oyla Kavala’nın tutukluluk hali devam etti.
27) Birleştirme kararları nasıl verildi, neden tenkitlere yol açtı?
Torba davanın Kavala’nın tutukluluğunun devam etmesi ve Seyahat hareketlerinin hükûmetin talebi doğrultusunda cezalandırılması gayesiyle oluşturulduğu tenkitleri uzun müddettir var. Lakin birleştirme sürecinde de hukuksal gariplikler devam etti. Daha evvel Kavala’nın tahliyesi istikametinde oy kullanmasıyla gündeme gelen 30. Ağır Ceza Mahkemesi hakimi Mahmut Başbuğ, 4 Şubat 2021’de lider sıfatıyla, Osman Kavala’nın Henri Barkey ile yargılandığı darbe davasının Seyahat Parkı davasıyla birleştirilmesine onay verdiğini yazdı. Akabinde da yurt dışında bulunan şahısların belgesi ayrıldığı belgeyle tekrar birleşti ve evrak başladığı haline döndü. 35 kişinin Aralık 2015’te beraat ettiği Çarşı davasının kararı ise 28 Nisan 2021’de bozuldu. Kararı bozan Yargıtay, belgenin Seyahat Parkı davasıyla birleşmesine hükmetti. Hakim Başbuğ, kelam konusu kararla ilgili 15 Haziran 2021’de Çarşı davasının görüleceği İstanbul 13’üncü Ağır Ceza Mahkemesi’ne yazarak evrakların birleştirilmesini önerdi. Akabinde 28 Temmuz’da bu mahkemeye süreksiz olarak atanan Başbuğ, kendi talebini yerinde bularak birleştirmeye onay verdi. Böylelikle hem talepte bulunan, hem de kararı veren hakimin kararı ile belgeler birleşti.
Birleştirme kararları verilmeden evvel Seyahat davasının duruşmasının 6 Ağustos’ta yapılması kararlaştırılmıştı. Lakin duruşma, Kavala’nın avukatlarına son dakikada haber verilerek 2 Ağustos’ta yapıldı. Bu duruşmada, birleştirme ve tutukluluğa devam kararları verildi.
Garip biçimde, tek üyenin tutukluluğun devamına şerh koyması bu kararda da devam etti. Fakat bu kere Başbuğ değil, Kürşad Bektaş, heyetin kararına muhalif kaldı. Bu durum, “Avrupa Kurulu’na bağımsız yargılama imgesi verilmesi için tek üye kararlara şerh koyuyor” tezlerine yol açtı.
28) Torba davanın birinci duruşması ne vakit yapıldı?
Casusluk (Kavala – Barkey), Çarşı ve Seyahat davalarının birleştirilmesi ile oluşturulan torba davanın görülmesine 8 Ekim’de İstanbul 13. Ağır Ceza Mahkemesi’nde başlandı. Kavala, bu davada, casusluk ve Seyahat’in finansörlüğü argümanlarıyla iki defa ağırlaştırılmış müebbet mahpus istemiyle yargılanıyor. Davada Kavala dahil 52 sanık yargılanıyor. Öteki sanıkların kimileri için ağırlaştırılmış müebbet mahpustan, örgüte yardıma kadar uzanan çeşitli cezalar talep ediliyor.
29) Barkey duruşmaya getirildi mi?
15 Temmuz darbe teşebbüsünü planlamak üzere ağır bir argümana karşın, Barkey hakkında bugüne kadar kırmızı bülten kararı çıkartılmadı, yakalanması için özel bir efor gösterilmedi. Fakat buna karşılık her fırsatta çok tehlikeli bir casus olduğuna yönelik yorumlar yapıldı. ABD’de bulunan Barkey, bugüne kadar hiç sorgulanmadı. Duruşmaya getirilmesine yönelik bir efor içine de girilmedi.
30) Kavala’ya yönelik suçlamalarda birinci tutuklandığı günden farklı bir delil var mıydı?
Hayır. Bu davada da birinci tutuklama kararına münasebet gösterilen, “15 Temmuz ve casusluk” ile “Gezi olaylarının finansörlüğü” suçlamaları devam etti. Kavala, geçen müddette Seyahat davasından beraat etti ve AİHM, tutuklanması için hak ihlali kararı verdi. Her iki suçlamadan tahliyesine de karar verildi. Fakat her seferinde evraklar, sevk hususları değiştirilerek ya da bozma kararları verilerek yine oluşturuldu ve bugüne gelindi. Kavala, bu süreçlerin hiçbir evresinde savcı tarafından sorgulanmadı. Cumhurbaşkanı Erdoğan, birkaç defa Kavala’nın hatalı olduğuna dair demeçler verdi, bunlardan birinde de Seyahat davasında verilen beraat kararını eleştirerek, bunu Kavala’nın tahliyesini sağlamaya yönelik bir operasyon olarak niteledi. Bu yorumlardan bir mühlet sonra da Seyahat davası için bozma kararı verilerek, torba davanın yolu açıldı.
31) Kavala, duruşmada neler söyledi?
Dört yıldır hiçbir savcı tarafından sorgulanmadığını, buna karşın hakkında durmadan dava açıldığını anımsatan Kavala, birbiriyle ilgisiz belgelerin yalnızca kendisini cezaevinde tutabilmek ve Seyahat ile 15 Temmuz ortasında bağ varmış üzere gösterilebilmesi için birleştirildiğini belirtti. Kavala, yaşananları, “siyasal nitelikli yargısal girişim” olarak nitelendirdi. Hakkındaki casusluk tezlerini “haysiyet suikasti” olarak tanımlayan ve kendisine yargısız infaz yapıldığını söyleyen Kavala, belgeler ortasındaki ilgisizliği çarpıcı bir örnekle anlattı. Kavala, avukatının Çarşı kümesinden bir şahsa kendisini sorduğunu, “hangi kadroda oynuyor” cevabını aldığını vurguladı.
32) Mahkeme, Kavala’nın tahliye talebi için nasıl bir karar verdi?
Mahkeme, teğe karşı iki üyenin oyuyla tahliye talebini reddetti
33) Bir üyenin karşı oy kullanması heyette görüş ayrılıkları olduğu formunda değerlendirildi mi?
Hayır. Kavala için uzun bir müddettir, farklı mahkeme heyetleri, bu halde 1’e karşı 2 oyla tutukluluğa devam kararı veriyor. Üyeler ve heyetler değişse de bu tablo değişmiyor. Birleştirilmiş Seyahat davasında tahliye talebini mahkeme bu formda reddetti. Karşı oy kullanan üye ise daha evvel karşı oy kullanan üyeler üzere, münasebetinde, “Sanığın savunmasının alınmış olması, kanıtların toplanmış olması, belge kapsamı, kanıt durumu, evrakın geldiği etap, bu evreden sonra sanığın kanıt karartma ihtimalinin olmaması, sanığın tutuklulukta geçirdiği, tutukluluğun bir önlem oluşu, tutuklulukta istenilen maksada isimli denetim önlemlerinden bir yahut birkaçının uygulanması ile de ulaşılabileceği kıymetlendirilerek, sanığın durumuna nazaran ölçülü olmayan tutukluluğun devamı tarafındaki çoğunluk görüşüne katılmayarak, ölçülü bir yahut birkaç isimli denetim önlemi ile tahliyesi görüşü ve kanaatindeyim” sözlerini kullandı.
Kavala hakkında daima bu halde karar çıkması, yargılamanın siyasi olduğu tarafındaki tezlere karşı yargıçların özgür iradeleri ile karar verdiği imajının yansıtılması maksadını taşıdığı tenkitlerine neden oluyordu.
34) Tahliye talebinin reddi kararı neden krize yol açtı?
Kararın akabinde Kavala’nın hür bırakılması için ABD, Almanya, Danimarka, Finlandiya, Fransa, Hollanda, İsveç, Kanada, Norveç ve Yeni Zelanda’nın Ankara büyükelçileri ortak bir açıklama yaptı. Hazırlanan bildiride, “Türkiye’nin memleketler arası yükümlülükleriyle ve ulusal kanunlarıyla uyumlu biçimde, bu davanın adil ve süratli biçimde sonuçlandırılması gerektiği kanısındayız. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin bu konudaki kararları doğrultusunda Osman Kavala’nın derhal hür bırakılmasının sağlanması için Türkiye’ye davette bulunuyoruz” denildi.
Ayrıyeten Kavala’nın dava sürecinin farklı evrakların birleştirilmesi ve beraat kararından sonra yeni davalar yaratılması yoluyla daima geciktirildiğine işaret edilerek bu durumun “Türk yargı sisteminde demokrasiye saygıyı, hukuk devleti ve şeffaflık prensiplerini gölgelediği” belirtildi.
35) Erdoğan, bildiri için ne dedi?
Erdoğan, Kavala için, “Bakın artık AİHM bir karar almış. Bu Kavala denilen Soros artığıyla ilgili olarak Türkiye’yi adeta burada mahkum etmek istiyorlar” tabirlerini kullanırken, büyükelçiler için de, “10 tane büyükelçi bu açıklamayı niçin yapar? Bu Soros artığını savunanlar, bunu nasıl bıraktırırız uğraşı içindeler. Türkiye’ye ders vermek sizin haddinize mi?” dedi.
Erdoğan, bir sonraki açıklamasında ise “Yatıyorlar kalkıyorlar Kavala da Kavala… Kavala dediğin Soros’un Türkiye şubesi… 10 tane büyükelçi onun için Dışişleri Bakanlığı’na geliyor. Bu ne terbiyesizliktir ya… Siz burayı ne zannediyorsunuz ya? Burası Türkiye… Türkiye… Burası o denli zannettiğiniz üzere bir kabile devleti değil. Burada talimat verme üzere bir yola giremezsiniz… Gerekli talimatı ben Dışişleri Bakanıma verdim. Bu 10 tane büyükelçinin istenmeyen adam ilan edilmelerini çabucak halledeceksiniz dedim. Bunlar Türkiye’yi tanıyacak, anlayacak, bilecekler. Türkiye’yi bilmedikleri, anlamadıkları gün burayı terk edecekler” sözlerini kullandı.
36) Büyükelçiler, “istenmeyen adam” ilan edildi mi?
Dışişleri Bakanlığı, 10 büyükelçiyi bakanlığa çağırdı. Daha sonra yaptığı açıklamada, “Bu ülkelerin Büyükelçileri/Maslahatgüzarlarına, toplumsal medya üzerinden yapılan ve bağımsız yargı tarafından yürütülen hukuksal bir süreçle ilgili bu hadsiz açıklamanın kabul edilemez olduğu, hukuksal süreçlerin siyasallaştırılmasına ve Türk yargısına baskı yapmaya yeltenen bu açıklamanın reddedildiği, kelam konusu açıklamanın Büyükelçilerin savunduğunu argüman ettikleri hukukun üstünlüğü, demokrasi ve yargı bağımsızlığına da alışılmamış olduğu iletilmiştir” sözleri kullanıldı.
Bakanlık, Erdoğan’ın talimatı konusunda ise bir müddet sessiz kaldı. 10 büyükelçiden, daha sonra bir açıklama daha geldi.
37) Kriz nasıl çözüldü?
Büyükelçiler, birinci açıklamadan bir hafta sonra, toplumsal medya hesaplarından ortak bir açıklamayı paylaştı. Açıklamada, “”18 Ekim tarihli açıklamaya ait kimi soruların yöneltilmesi vesilesiyle, Diplomatik Münasebetler Hakkındaki Viyana Sözleşmesi’nin 41. Unsuruna riayet etmeyi teyit eder” tabirleri kullanıldı. Viyana Sözleşmesi’nin kelam konusu unsuru, büyükelçilerin bulundukları ülkelerin kanunlarına uymaya riayet etmek zorunda olduklarını ve iç işlerine karışamayacaklarını düzenliyor. İktidar tarafından, “geri adım” olarak yorumlanan bu açıklama sonrası tansiyon düştü. Lakin büyükelçilerin geri adım atmadığı, yalnızca var olan bir kuralı anımsatarak ortamı yatıştırdıkları yorumları da yapıldı. Hollanda Başbakanı Mark Rutte, Roma’daki G20 Başkanlar Tepesi’nde Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ile yaptığı görüşme sonrası, ülkesinden gelen gazetecilere, “Hollanda’nın, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) kararlarına dikkat çekme hakkını her vakit gizli tuttuğunu Erdoğan’a anlattım. Bunun içişlerine müdahale değil, üniversal kıymetlerin teyidi olduğunu düşünüyoruz. Ayrıyeten bunu gelecekte de yapmaya devam edeceğimizi söyledim. Bu da, ikili alakaların bir parçası” açıklamasını yaptı.
38) Kavala, bu gelişmelere nasıl reaksiyon gösterdi?
Kavala, avukatları aracılığıyla yaptığı açıklamada, bundan sonra duruşmalara katılmayacağını bildirdi. Kavala, şunları kaydetti:
“ Sayın Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın Afrika ziyareti dönüşü benimle ilgili kullanmış olduğu ‘Soros artığı’ üzere sözler son derece esef vericidir ve Cumhurbaşkanlığı makamının ciddiyetine uygun düşmemiştir. Ülkemizdeki sivil toplum kuruluşlarının şeffaf biçimde desteklenmesi hedefiyle kanunlara uygun biçimde kurulmuş ve faaliyet göstermiş olan Açık Toplum Vakfı’nın idare şurasında, başka idare heyeti üyeleri üzere vazife yaptım. Hiçbir periyotta başkanlığını üstlenmedim, Açık Toplum Vakfı’nı ya da George Soros’u temsil eder nitelikte bir yetkim, statüm olmadı. Bildiğim kadarıyla, Sayın Erdoğan George Soros ile bu vakfın kuruluşundan evvelki bir tarihte tanışmış ve Soros’un en son Kasım 2015’te Türkiye’ye yaptığı ziyaret sonrasına kadar, Adalet ve Kalkınma Partisi’ne mensup siyasetçiler ve Cumhurbaşkanı’nın danışmanları ile Soros’un diyaloğu devam etmiş. Ben bu görüşmelere dâhil olmadım, içerikleri hakkında da bilgi sahibi değilim. Cumhurbaşkanı’nın karar giymemiş ve yargılaması devam etmekte olan bir şahsa yönelik aşağılayıcı ve lekeleyici sözleri, insan haysiyetine taarruz niteliğindedir. Bunlar hatalı olduğum algısı yaratan ve yargıyı direkt etkileyen bildirilerdir. Bu koşullar altında adil bir yargılama yapılmasına imkân kalmadığından, bundan sonra duruşmalara katılmamın ve savunma yapmamın anlamsız olacağına inanıyorum.”
39) Avrupa Kurulu Bakanlar Komitesi, sonraki duruşmaların akabinde nasıl bir tavır izledi?
AİHM kararlarının üye ülkelerce uygulanmasını denetlemekle yükümlü olan Avrupa Kurulu Bakanlar Komitesi, 16 Eylül’de yaptığı açıklamada, 30 Kasım-2 Aralık 2021 tarihleri ortasında gerçekleşecek toplantıdan evvel AİHM kararının uygulanarak Osman Kavala’nın derhal hür bırakılması talebini yineledi. Komite, bunun gerçekleşmemesi halinde ihlal prosedürünün başlatılacağı ihtarında bulunuldu.
40) İhlal prosedürü başlatıldı mı?
Evet. 2 Aralık 2021’deki toplantıda oy çokluğuyla ihlal prosedürünün başlatılmasına karar verildi. Kavala, buna karşın tekrar tahliye edilmedi. 2 Şubat 2022’de ise süreç resmen başladı ve Türkiye’nin AİHM kararını uygulayıp uygulamadığının tespiti için belge AİHM’ye gönderildi.
41) AİHM, bu tespiti yaparsa süreç nasıl işleyecek?
AK Bakanlar Komitesi’nin AİHM’nin, kararın uygulanmadığına yönelik tespiti ile birlikte üye ülkenin Avrupa Konseyi’ndeki kimi haklarını kısıtlamaktan, üyeliğini askıya almaya kadar uzanan bir dizi yaptırıma karar verme hakkı bulunuyor. Bakanlar Komitesi, bugüne kadar bu yola yalnızca Azerbaycan ile ilgili olarak başvurdu. Tutuklanan ve AİHM kararına karşın tahliye edilmeyen İlgar Mammadov, komitenin AİHM’ye müracaat yapmasının akabinde tahliye edildi. Bunun üzerine evrak kapatıldı. Türkiye, süreç devam ederken Kavala’nın evvel tahliyesine sonra bu suçlamalardan beraatine karar vermezse, yaptırım uygulanan birinci ülke olacak
42) Bu durum, dava sürecini etkiledi mi, son duruşmada neler yaşandı?
İstanbul 27. Ağır Ceza Mahkemesi’nde 21 Şubat’ta yapılan son duruşma, davanın bir an evvel bitirilmesinin arzulandığı tezlerini güçlendiren gelişmelere sahne oldu. Mahkeme, Çarşı davasını, ana belge davası ile ilgisi olmadığı gerekçesiyle ayırdı. Böylelikle Kavala’nın tutukluluğunun uzamasına ve sürmesine yol açan dava birleştirme süreci, davaların yine ayrılmasıyla son buldu. Kavala’nın avukatları ise mahkemenin davayı bir an evvel bitirmekle görevlendirildiğini belirterek, heyetin davadan çekilmesini istedi. Lakin bu talep reddedildi. Kavala’nın tahliye talebi de tekrar teğe karşı iki oyla geri çevrildi. Mahkeme, temel hakkındaki görüşünü hazırlaması için belgeyi savcılığa verdi
43) Savcı, temel hakkındaki görüşünde suçlamalarını sürdürdü mü?
Savcı Edip Şahiner, temel hakkındaki görüşünde, 2013’ten bu yana tekraren davalara mevzu edilen savları tekrar tekrarladı.
Lakin bu defa Kavala ile birlikte 15 Temmuz darbe teşebbüsüne taban hazırladığı argüman edilen Henry Barkey’in de Seyahat aksiyonları sürerken hükûmeti yıkmayı amaçladığını öne sürdü ve delil olarak 2013’te de Türkiye’de temaslarda bulunmasını gösterdi. Savcılık, Barkey dahil yurt dışındaki sanıkların evraklarının ayrılmasını, Kavala ile sanıklardan Mücella Yapıcı’nın ağırlaştırılmış müebbet mahpusla, başka 7 sanığın ise 20 yıl mahpusla cezalandırılmasını talep etti. Savcılık, Kavala’nın tutukluluğunun da devamını istedi.
Savcılık, casusluk kabahatinden da ayrıyeten yargılanan Kavala’nın, 15 Temmuz darbesine taban hazırlamak ve Seyahat aksiyonlarını organize etmek hatalarının, “hükûmeti devirmeye kalkışmak” unsuru üzerinden tek hatada birleştirerek, tek ağırlaştırılmış müebbet mahpus talebinde bulundu.
Savcılık, temel hakkındaki görüşünde, daha evvel olduğu üzere Seyahat aksiyonlarının Açık Toplum Vakfı ve kurucusu George Soros tarafından örgütlendiği, Otpor ve Canvas üzere yurt dışındaki oluşumların Türkiye’de harekete geçtiği, bu temasların bir kısmının oyuncu Mehmet Ali Alabora tarafından kurulduğu, Kavala’nın ise hem Seyahat hem de 15 Temmuz sürecinde hükûmeti devirmeyi amaçladığı tezlerini tekrarladı.
44) Bu suçlamaların evvelkilerden farkı var mı?
Hayır. Ne Kavala ne de Seyahat davası açısından ortada yeni bir argüman yok. Fakat daha evvel olduğu üzere yine kabahat vasfı değiştirilerek dava tamamlanmaya çalışılacak. Yaşanan çok gelişmeden sonra tekrar Seyahat davasında daha evvel beraat eden lakin istinaf mahkemesince haklarındaki karar bozulan 9 sanık hakkında karar verilecek.
45) Bugünkü duruşma ve sonrasında neler yaşanacak?
Mahkeme, sanıklardan temel hakkındaki mütalaaya karşı savunmalarını isteyecek. Kararı çabuk vermek için de sanıkların başka taleplerini heyetin reddetmesi bekleniyor. Savunmaların tamamlanmasından sonra sanıklara bu kere son kelamları sorulacak. Daha sonra karar açıklanacak. Bu karara karşı sanıkların ve savcılığın istinaf mahkemesine başvurma hakkı bulunuyor.
