AB Kurulu’nun aday ülkelerle ilgili 2021 raporunun Türkiye kısmına Doğu Akdeniz ve demokrasideki eksiklikler damgasını vurdu.
2016 yılına kadar “İlerleme Raporu” olarak isimlendirilen, sonradan aday ülkelerle ilgili “Ülke Raporu” olarak anılan evrakın Türkiye kısmında Türkiye’nin “göç, terörle gayret, iktisat, ticaret, güç ve ulaşım” üzere ortak çıkar alanlarında kilit rol oynayan bir partner olduğuna işaret edildi, Türkiye ile diyalog ve işbirliğinin 2021 yılında arttığı kaydedildi.
Türkiye ile Yunanistan’ın Doğu Akdeniz’de sıcak çatışmanın eşiğine geldiği 2020 yılı sonrasında tansiyonun düşürülmesi tarafında varılan mutabakata işaret edilen raporda bu yıl Mart ayında gerçekleştirilen AB önderler zirvesinde alınan karara da atıfta bulunuldu. Türkiye’ye yaptırımların da görüşüldüğü doruğun sonuç bildirgesinde Türkiye “yeni provokasyonlar ya da memleketler arası hukuka karşıt tek taraflı hareketlerde bulunmaktan kaçınmaya” çağrılmış, “Bu tıp aksiyonlar karşısında AB’nin kendi çıkarlarını ve üyelerinin çıkarlarını savunmak, bölgesel istikrarı korumak için elindeki araç ve seçenekleri kullanmaktaki kararlılığını bir defa daha teyit ediyoruz” tabirine yer verilmişti.
AB Kurulu’nun 2021 Türkiye raporunda ayrıyeten Ankara’dan “Kıbrıs meselesinde BM kararları çerçevesinde adil, kapsamlı ve uygulanabilir bir tahlil için etkin takviye beklendiği” lisana getirildi.
“Türkiye telaşları gideremedi”
AB’nin hukuk devleti, temel haklar ve yargı bağımsızlığındaki kötüleşmeye yönelik önemli kaygılarının Türkiye tarafından inandırıcı bir halde giderilemediğine işaret edilen raporda, hukukun üstünlüğü ve temel hakların AB-Türkiye bağlarının ayrılmaz bir modülü olduğu vurgulandı.
Türkiye’de demokratik kurumların işleyişinde “ciddi” eksiklikler bulunduğu, Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sisteminin yapısal eksikliklerinin sürdüğü, meclisin hükümeti denetleyecek gerekli araçlara sahip olmadığı, Anayasal yapının yasama, yürütme ve yargı ortasında güçlü ve faal bir kuvvetler ayrılığı sağlamadan gücü Cumhurbaşkanlığında merkezileştirdiği üzere tenkitler de raporda yer aldı.
AB raporunda Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sisteminin eksikliklerine de işaret edildi.
“Muhalefet partileri amaç alınıyor”
Faal bir istikrar ve kontrol düzeneğinin bulunmadığı sistemde demokratik hesap verilebilirliğin seçimlerle kısıtlı kaldığı, öteki yandan muhalefet partilerinin maksat alınmaya devam edildiği kaydedildi. Türkiye’nin ikinci büyük muhalefet partisi HDP’ye yönelik kapatma davası ve Cumhurbaşkanı’nın Merkez Bankası Liderlerini vazifeden alması örneklerine yer verildi.
OHAL’in 2018’de sona ermesine karşın hükümete harika yetkiler tanıyan düzenlemelerin kanunlardaki mevcudiyetinin sürdüğü, muhalefet partilerinden belediye liderlerinin idari ve hukuksal soruşturmalarla karşı karşıya kaldığı, yüzlerce seçilmiş lokal siyasetçinin terörizm temaslı hatalardan ötürü tutuklandığı da kaydedildi.
“Terörle gayret tedbirleri orantılı olmalı”
Güneydoğu’daki durumun çok kaygı verici olmaya devam ettiği, hudut bölgelerindeki güvenliğin PKK’nın terör hareketleri nedeniyle riskli olduğu belirtilen raporda, “Hükümetin terörle çaba hakkı yasal iken bunun hukuk devleti, insan hakları ve temel özgürlüklerle uyumlu olması hayati ehemmiyet taşımaktadır. Terörle gayret tedbirlerinin orantılı olması gerekir. Barışçı ve sürdürülebilir bir tahlile ulaşma yolunda inandırıcı siyasi bir sürece yine başlanması tarafında gelişmeler bulunmamaktadır. İnsan hakları kuruluşları ve muhalefet partileri güvenlik güçlerince ağır insan hakları ihlalleri bildirmektedir” tabirlerine yer verildi.
Türkiye ile 2016 yılında imzalanan mülteci mutabakatının işlerliğini sürdürdüğüne yer verilirken Türkiye’nin Paris İklim Muahedesini yürürlüğe sokmasından duyulan memnuniyet lisana getirildi ve AB’nin 2050 yılına kadar net sera gazı emisyonlarını sıfırlama hedefi taşıyan Yeşil Mutabakatında Türkiye ile işbirliğinden memnunluk duyulacağı kaydedildi.
Sivil toplum alanında da gerilemenin sürdüğüne işaret edilen Türkiye raporunda, sivil topluma yönelik baskının sürdüğü, tabir özgürlüğü ve toplanma özgürlüğüne yönelik kısıtlamalarla sivil toplumun özgürce faaliyet gösterme alanının giderek azaldığı uyarısı yapıldı.
Yargı bağımsızlığı ve yolsuzluklar
Yargı sisteminde 2016’daki darbe teşebbüsü sonrası gözlemlenen gerilemenin sürdüğüne işaret edilen raporda, bilhassa yargı bağımsızlığındaki sistematik eksikliklerin, hakim ve savcılar üzerindeki kanunsuz baskının tasa kaynağı olmayı sürdürdüğü kaydedildi.
Türkiye’nin rapora husus olan devirde yolsuzlukla gayret alanında da ilerleme kaydetmediği belirtilen raporda, Türkiye’nin milletlerarası yükümlülükleriyle uyumlu bir biçimde yolsuzlukla çaba kurumları oluşturmadığı kaydedildi. Yasal çerçevedeki eksiklikler ve kurumsal mimarinin, yolsuzluk olaylarındaki soruşturma ve kovuşturma evrelerinde yasa dışı siyasi nüfuz kullanımına imkan sağladığı kaydedildi. Her alanda yaygın yolsuzluğun telaş yaratmaya devam ettiği, hükümetin yolsuzlukla uğraş stratejisinin ve bu alanda bir aksiyon planının bulunmayışının yolsuzlukla kararlı çaba iradesinde eksikliğe işaret ettiği belirtildi.
Selahattin Demirtaş ve Osman Kavala vurgusu
İnsan hakları ve temel haklar alanında kötüleşmenin de devam ettiği, gazeteciler, müellifler, avukat, akademisyen, insan hakları savunucuları ve eleştirel seslerin faaliyetlerine yönelik kapsamlı kısıtlamaların özgürlüklerin kullanılmasında olumsuz tesir yaptığı ve otosansüre yol açtığı not edildi. Türkiye’nin başta Selahattin Demirtaş ve Osman Kavala kararları olmak üzere Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) kararlarını uygulamaya geçirmeyi reddeden tavrının, Türk yargısının Avrupa ve dünya standartlarına bağlılığı konusunda kaygıları artırmaya devam ettiği vurgulandı.
“Dış siyaset AB’nin öncelikleriyle uyumlu değil”
Türkiye’nin dış siyasetinin giderek daha savlı hale geldiği belirtilen raporda, başta Kafkaslar (Dağlık Karabağ), Suriye ve Irak’taki askeri faaliyetler olmak üzere Türk dış siyasetinin, AB’nin Ortak Dış Siyaset ve Savunma Siyasetleri çerçevesindeki öncelikleriyle uyuşmadığı belirtildi.
Libya konusundaki uyuşmazlıkla ilgili olarak da “Türkiye’nin cepheye yabancı savaşçıların sürülmesi dahil olmak üzere Libya’daki askeri takviyesi, (AB’nin Doğu Akdeniz’deki) IRINI misyonuna yönelik daima tenkitleri ve işbirliğine istekli olmaması AB’nin BM silah ambargosunun denetlenmesinde aktif katkı göstermesine ziyan vermiş ve Libya konusunda çatışan yaklaşımlara yol açmıştır” tabiri kullanıldı.
Kıbrıs konusunda Cumhurbaşkanı Erdoğan ve Kuzey Kıbrıs başkanı Ersin Tatar’ın Maraş bölgesinin açılması konusundaki “kabul edilemez” açıklamalarının AB tarafından sert bir biçimde kınandığı hatırlatılan açıklamada Türkiye’nin AB’ye üye devletlerin egemenlik haklarına hürmet duyması gerektiği vurgulandı, “Türkiye’nin güzel komşuluk alakaları ve uyuşmazlıkların BM Kuralı ile uyumlu bir formda barışçı tahlili için net bir taahhütte bulunması, gerekmesi durumunda Memleketler arası Adalet Divanına müracaat edilmesi gerekmektedir” denildi.
