Afganistan’da birçok ili ele geçiren Taliban’ın, başşehir Kabil’e girmesiyle ülkede tam bir kaos hali hakim. Hal bu türlü olunca, Taliban hakkında birçok şey merak edilmeye başlandı. Taliban örgütü nedir, nasıl ortaya çıktı, hedefi nedir, önderi kimdir gelin daima birlikte bakalım…
Uzun bir müddettir kaosun bir türlü bitmediği Afganistan’da birçok ili ele geçiren Taliban, başşehir Kabil’e de girdi.
Hal bu türlü olunca, Taliban hakkında birçok şey -ne vakit ortaya çıktığı, maksadı, lideri- merak edilmeye başlandı. Gelin, merak edilen ayrıntılara daima birlikte bakalım…
Çin, İran ve Orta Asya üzere birçok güçlü devletin bulunduğu bir coğrafyanın tam ortasında yer alan Afganistan, on yıllardır işgallere maruz kaldı.
Fakat hiçbir devlet güçlü bir merkezi idare oluşturmakta başarılı olamadı.
Göç ve ticaret yollarının ortasında kalan bu ülke, çok sayıda farklı aşiret, etnik küme ve farklı lisanların konuşulduğu kültürel bir yapıya sahip.
Kanunsuz bir devlet yapısına sahip olan Afganistan’da çoğunlukla birbirine rakip hatta düşman olan her aşiret ya da etnik küme, kimliğini korumak için savaş verir hale gelmiş.
Münasebetiyle her etnik küme ve aşiret, kendi bölgesinde sağlam yapılar, konutlar, fizikî manada kale üzere korunan köyler inşa etmiş ya da dağları siper almış durumda.
Bu yapıdaki bir ülkede merkezi idare oluşturmak ve bunu sürdürmek hiç de kolay olmamış hasebiyle.
1979’da başlayan Sovyet Rusya işgali de güçlü bir merkezi idare kurmaya yetmemiş. Üstelik bu kere, ülkenin bu durumundan faydalanan bir de küme ortaya çıktı: Taliban.
Kendilerini ‘Afganistan İslam Emirliği’ olarak tanımlayan Taliban, Peştunlar’dan oluşan sünni İslamcı bir küme.
Temellerini Pakistan’daki medreselerde eğitim gören ve savaştan kaçan Peştun mülteciler oluşturan bu silahlı örgüt, 1989 yılında ortaya çıktı ve Afganistan’da merkezi hükümetin zafiyet gösterdiği yerlerde hakimiyet kurdu.
Kurulduktan birkaç ay sonra çoğunluğu medrese ve şeriat okulu öğrencileri olmak üzere savaşçı sayısı 20 bini buldu.
Kısa müddet sonra Pakistanlı Peştun etnik kökenden Mevlana Samiul Hak liderliğindeki Darul Ulum Hakkaniye medresesi öğrencilerinin kıymetli bir kısmı de tekrar örgüte dahil oldu.
Taliban, Sovyetler Birliği’nin Afganistan’a müdahalesinin akabinde Sovyet güçlerinin 1989’da geri çekilmesinden sonra Afganistan’daki merkezi hükümetlerin zayıflıklarından da yararlanarak iktidara geldi.
Böylelikle ülkenin büyük kısmını denetimi altında tuttu.
Gelenekçi bir yapıya sahip Afgan toplumu içerisinde süratle taraftar toplayan ve yükselen kümenin hedefi, Sovyet savaşı sırasında ortaya çıkan savaş ağalarından kurtulmak ve Afganistan’da İslam’a dayalı bir idare getirmekti.
Taliban, 1995 yılında ülke genelinde 12 kentte denetimi sağladı. Yolsuzluklara ve rüşvete savaş açan kümenin popülaritesi günden güne arttı.
Ele geçirdiği kentlerde kanunsuzluklar ortadan kaldırılmaya ve emniyet tesis edilmeye başlandı.
Ülkenin güneyindeki Peştun nüfusun yoğunlukta yaşadığı kentleri önemli bir direniş görmeden bünyesine katan Taliban, 1995’te Kabil’e dayandı.
Başşehrin denetimini ele geçirebilmek için Kabil’i 3 başka koldan bombaladı lakin Sovyetler Birliği’ne karşı verdiği direnişle ismini duyuran Ahmet Şah Mesut liderliğindeki güçler Taliban’ı burada ağır bir mağlubiyete uğrattı.
Otorite boşluğundan faydalanan Taliban savaşçıları 27 Eylül 1996’da Kabil’e girdi.
Birinci olarak BM binasına sığınan eski Devlet Lideri Muhammed Necibullah Ahmedzay ile kardeşi Şahpur Ahmedzay idam edildi.
Başşehrin ele geçirilmesi vaktine kadar milis bir yapı olan Taliban, bu tarihten itibaren kendi hükümetini kurduğunu açıkladı.
İsmini Afganistan İslam Buyrukluğu, kurucu önder Molla Ömer’i de Emirel Müminin (Müminlerin emiri) olarak ilan etti.
Akabinde bayrak değiştirildi. Molla Ömer ismine mescitlerde hutbe okundu.
Günümüzde ise, ABD’nin bölgeden çekilmesi ile ilerlemesi sürat kazanan Taliban, ülkenin kilit eyaletlerini birer birer ele geçiriyor.
Reuters’ta yer alan son dakika gelişmesine nazaran, Taliban ülkenin başşehri Kabildeki yağmalama olaylarını engellemek için ‘kente girin’ buyruğu verdi.
Reuters’a konuşan üst seviye bir Afgan yetkili, Cumhurbaşkanı Eşref Gani’nin ülkeden ayrıldığını ve Tacikistan’a gittiğini belirtti
Taliban şu an 34 vilayetin 28’ini denetim ediyor, 6 vilayet hükümet denetiminde.
Şu an ülkede tam bir kaos hali hakim. On binlerce kişi meskenlerini terk etmek zorunda kalıyor…
