AKP bünyesinde hazırlanan yeni anayasa taslağında Meclis’in güçlendirilmesi hedefleniyor. Fakat Meclis’te iktidar partilerinin çoğunlukta olduğuna işaret eden hukukçular, “Değişen bir şey olmayacak” diyor.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın beş ay önce “Yeni anayasayı tartışmanın vakti gelmiştir” açıklamasından sonra AKP bünyesinde oluşturulan Yeni Anayasa Bilim Heyeti birinci çalışmasını tamamladı. Geçtiğimiz günlerde yeni anayasa taslağıyla ilgili Cumhurbaşkanı Erdoğan’a sunum yapan Bilim Konseyi Lideri Prof. Dr. Yavuz Atar, detayları kamuoyuyla da paylaşmaya başladı. Taslakta hükümet sistemini “Türk tipi başkanlık sistemi” olarak kurgulayan heyet, cumhurbaşkanlığı hükümet sisteminin getirdiği yasama, yürütme ve yargının tek elde toplanmasının yarattığı düşünceleri aşmak için de parlamenter sistemdeki “kuvvetler ayrılığı” prensibine de yer vermeyi planlıyor.
Taslakta “denge ve denetleme sistemi”nin tekrar kurgulandığını belirten Atar, Meclis’i güçlendiren ve sistemdeki yükünü arttıran bir yaklaşım benimsendiğini söylüyor.
Yeni anayasa düzenlemesinde lider için güvenoyu alma gerekliliği yer almasa da liderin atadığı lider yardımcıları ve bakanların meclis tarafından vazifeden alınabilmesinin de önü açılıyor. Hasebiyle lider yardımcıları ve bakanlar hem lidere hem de meclise karşı sorumlu olacak. Lider yardımcıları ve bakanların vazifeden alınabilmesi için mecliste salt çoğunlukla önerge verilebilecek, fakat bu önergelerin kabulü için beşte üç oy çoğunluğu aranacak.
DW Türkçe’nin görüşünü aldığı AKP’liler ise “Biz daima güçlü meclis vurgusu yaptık lakin daima meclisi zayıflattığımız tenkidine maruz kaldık. Meclisi güçlendirmekten yanayız. Yasama, yürütme ve yargı çatışmadan çalışacak” diyor.
“Tek adamlıktan farkı yok”
Fakat anayasa hukukçusu Prof. Ergun Özbudun, bu türlü bir sistemin pratikte işlemeyeceği kanısında. Özbudun bunun nedenini “Başkan yardımcılarını ve bakanları tekrar lider atıyor. Muhalefetin onları misyondan alacak meclis çoğunluğu sağlamaları da daima güç oluyor. Demek ki yalnızca liderin dediği olacak. Lider kendi parti kümesini nasıl yönlendirirse o denli olacak. Bunun tek adam rejimi diye eleştirilen cumhurbaşkanlığı hükümet sisteminden farkı yok” biçiminde açıklıyor.
Başkanlık sistemlerinin yasama ve yürütmenin “sert ve kesin” biçimde birbirinden ayrıldığı, yargının da bağımsız olduğu sistemler olduğunu hatırlatan anayasa hukukçusu Prof. Serap Yazıcı da “Siz artık hem yasamanın hem yargının bir figürandan ibaret olduğu Türkiye’de gerçek bir kuvvetler ayrılığı prensibinin benimsenebileceğine inanıyor musunuz? AKP’nin tek hedefi kuvvetler birliği sistemini daha faal kılmak. Bunu yaparken de hukuku ciddiye almamak, algı idaresi ile hareket etmek” değerlendirmesini yapıyor.
Siyaset bilimci ve hukukçu Prof. Levent Köker
Siyaset bilimci ve hukukçu Prof. Levent Köker’e nazaran de AKP’nin yeni anayasa taslağında kelam edilen “denge ve denetleme mekanizması” aslında bir “itiraf” niteliğini taşıyor. Köker, “Demek ki, kuvvetler ayrılığı şu anda yok, yargı bağımsızlığı yok. İstikrar ve denetleme yok. ‘Denge ve denetleme getireceğiz’ demek bugünkü sistem açısından acı bir itiraf” yorumu yapıyor.
Yeni anayasa taslağında bakanlara yazılı soruya ek olarak kelamlı soru sorulması imkanının da olması isteniyor. AKP’liler, “Muhalefet istediğini sorsun. Bakanlar meclise gelip karşılık versin. Meclis; yürütmeyi bu türlü de denetleyebilecek” derken, anayasa hukukçusu Prof. Ergun Özbudun bunu “isabetli bir adım” olarak tanımlıyor. Lakin Özbudun’a nazaran AKP hükümetinin bu sistemi pratikte işletmesi de mümkün görünmüyor.
Özbudun, “Anayasaya alışılmamış o kadar çok uygulaması var ki AKP’nin. Cumhurbaşkanlığı hükümet sisteminin dört yılında da bu açıkça gözlendi. Artık AKP’nin fevkalade bir itimat sorunu varken bakanların kelamlı sorulara cevap vereceğine inanmak da hayal” yorumunu yapıyor.
“Ciddiye alınacak bir tarafı yok”
Pekala AKP neden böylesi bir değişikliğe gidiyor? Özbudun bu soruya da şu karşılığı veriyor:
“MHP’nin onayını almadan hiçbir değişikliğe gidemeyecekleri ortada. Dahası AKP ile MHP’nin ortak bir anayasa metni üzerinde anlaşamadıklarını görüyoruz. Tek adam rejimine birtakım rötuşlar yapılmak isteniyor. Dostlar alışverişte görsün misali. Taslakta hukuksal desteği olan, ciddiye alınabilecek bir şey yok.”
Eski başbakanlardan Ahmet Davutoğlu liderliğindeki Gelecek Partisi’nin güçlendirilmiş parlamenter sistem teklifini de kaleme alan Prof. Dr. Serap Yazıcı’ya nazaran AKP’nin yeni bir anayasa taslağı hazırlamasının gerisindeki en kıymetli neden Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’nin ülkeye verdiği ziyanların halk tarafından anlaşılmış olması.
Yazıcı neden bu türlü düşündüğünü “Halk, ne olduğunu bilmeden Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’ne onay verdi. Devletin tüm yetkilerini cumhurbaşkanının elinde toplayan bu sistem, Türkiye’yi bataklığa sürükledi. Seçmene artık ‘sizin için sistemi daha kabul edilebilir hale getiriyoruz’ demeye çalışılıyor. Muhalefet de güçlendirilmiş parlamenter sistemde mutabık olduğundan, seçmen nezdinde prestij kazanmaya çalışıyorlar” kelamlarıyla açıklıyor.
Yargı bağımsız değil mi?
Prof. Dr. Levent Köker, yeni anayasa taslağında Anayasa Mahkemesi (AYM) üyelerinin seçiminde meclise daha fazla kelam verileceği bilgisinden yola çıkarak “AYM üyelerinin seçiminde meclise daha fazla kelam verileceği ne demek? Neden o vakit daha evvel verilmedi? Yargı bağımsızlığından kelam ediyorsunuz, ‘yargı bağımsız değil’ mi demek istiyorsunuz? Ortada dayanılmaz bir karmaşa var. ‘Kafalar net değil’ diyeceğiz lakin onun ötesinde bir şey var. Samimiyet yok” eleştirisini getiriyor.
Türkiye’de merkeziyetçi zihniyetten lokal idarenin güçlendirileceği bir sisteme geçileceğini şahsen Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın söylediğini anımsatan Köker, “Şimdiki duruma bakın. Neredeyse tüm muhalif belediyeler kayyumla yönetiliyor. Bu kadar merkeziyetçi bir devlet olabilir mi? AKP’nin gözden kaçırdığı şey; ulusal kimlik tarifini nasıl yapacağıdır. Kürtleri anayasaya nasıl koyacağıdır. Türkiye’nin temel sorularına karşılık vermeden yeni anayasa yapılması mümkün değil” diyor.
MHP önderi Devlet Bahçeli partisinin 100 unsurluk yeni anayasa taslağını AKP’den evvel açıklayıp “Artık uzlaşmak ve yeni bir anayasa hazırlamak ulusal bir vecibedir” davetinde bulunmuştu.
AKP, MHP’nin taslağını incelemiş olsa da iki partinin ortak bir metin üzerinde çalışma yapma imkanı şimdi olmadı. MHP’nin de meclisi güçlendirmekten yana olduğunu lakin AYM’yi yüksek mahkeme olmaktan çok “özel statüde” pahalandırmak istediğini anlatan AKP’li yetkililer, bilhassa bu bahiste nasıl bir orta yol bulunacağı üzerine karşılıklı baş yorduklarını, ancak şimdi sonuç alamadıklarını söylüyor.
“Demokratik anayasa yapma şartları yok”
Pekala iki partinin nitekim uzlaşı sağlaması mümkün mü? Bu uzlaşı, Türkiye’yi yeni bir anayasaya götürür mü?
Koç Üniversitesi’nden siyaset bilimci Prof. Murat Somer
Koç Üniversitesi’nden siyaset bilimci Prof. Murat Somer, bu soruya cevap verirken referandumla yapılan anayasa değişikliğini hatırlatıyor ve “Bugün Türkiye, seçilmiş iktidarın demokrasiyi ve kanun devletini kendi isteğiyle askıya aldığı bir dönemdedir. Yani demokratik anayasa yapma şartları yoktur. Mevcut 2018 anayasası OHAL şartlarında yani 2017’de demokratik standartlarda yasal olmayan bir referandum ile kabul edilmiştir. Zira aleyhte olanların eşit kaidelerde kendini anlatma imkânı yoktu” yorumunu yapıyor.
Türkiye’de 12 Eylül anayasasının da “aleyhte propagandaya müsaade verilmeyen antidemokratik koşullarda” geçtiğini söyleyen Somer, bu tıp anayasaların meşruiyet sorunu yaşadığının bilinmesini istiyor. “Türkiye yeni, demokratik ve sivil bir anayasaya kavuşacaksa bu, çok taraflı bir sistemle yapılmalıdır” diyen Somer, bunun nasıl olacağını şöyle açıklıyor:
Hilal Köylü / Ankara
© Deutsche Welle Türkçe