Ankara iki hafta evvel göçmenler için süreksiz muhafaza kaydına kapatıldı ve öbür vilayetlerde kayıtlı olup fiilen başkentte ikamet eden Suriyelilerin, kayıtlı olduğu vilayetlere geri gönderileceği açıklandı. Bu kararın akabinde, Suriyelilerin ağır olarak yaşadığı kimi mahallelerdeki konutların yıkımına başlandı. BBC Türkçe’nin konuştuğu göçmenlerin kimisi konutunun 24 saat içerisinde yıkılacağına dair bildirim aldığını, kimisi ise kapısında bir anda yıkım takımlarını gördüğünü söylüyor.
2 Eylül’de Ankara Valiliği ve İçişleri Bakanlığı Göç Yönetimi Genel Müdürlüğü tarafından yapılan açıklamada, Ankara’da “göç, uyuşturucu ve asayiş olaylarına kaynaklık eden metruk binalar ve bu binalarda ikamet eden yabancıların tespit edilerek konutlarının yıkılacağı” ve “söz konusu yabancıların kayıtlı oldukları vilayetlere gönderileceği” belirtildi.
Bu karar, Altındağ ilçesindeki Battalgazi Mahallesi’nde bir küme Suriyeli göçmen ve Türkiyeli genç ortasında çıkan hengame sonucu 18 yaşındaki Emirhan Yalçın’ın bıçaklanarak hayatını kaybetmesinin akabinde mahallede yaşanan olayların bir sonucu olarak bedellendiriliyor.
İltica ve Göç Araştırmaları Merkezi’nin (İGAM) Keçiören’deki Mülteci Bilgilendirme ve Destekleme Merkezi’nde görüştüğümüz uzmanlar, Altındağ üzere belirli başlı mahallelerde ağırlaşan Suriyelilerin farklı vilayetlere ve ilçelere dağıtılmasının hedeflendiğini söylüyor.
Aslında Ankara, Türkiye’de göçmenlerin kentin nüfusuna oranla en ağır yaşadığı birinci 10 kent ortasında bile değil.
Ama Altındağ ilçesi özelinde baktığımızda durum epey farklı. Ankara’da kayıtlı 102 bin 175 Suriyeli göçmenin yaklaşık yüzde 80’i Altındağ’da yaşıyor.
Suriyelilerin kayıtlı oldukları kentte kalması kuralı, AB ile yapılan göç mutabakatı çerçevesinde 2016 yılında getirildi
‘Polisten saklanarak yaşamamız gerekiyor’
Keçiören’de yaşayan Koula ve ailesi de Adana’da kayıtlı olmalarına karşın, iş bulabilmek emeliyle Ankara’ya taşındıklarını söylüyor.
Sekiz kişilik ailenin yaşadığı konutun önünde bizi çok sayıda üst üste koyulan kâğıt ve plastik atık çuvalları karşılıyor. Ailenin konuta para getiren tek bireyi olan baba, sokaklarda atık toplayıcılığı yapıyor:
“Adana’da göçmenlerden mesken kiralarını aylık değil, bir yıllık istedikleri için mesken bulamıyorduk. Orada iş imkanları kısıtlı olduğu için Ankara’ya geldik. Burada da bize iş yok fakat en azından kiramızı aylık olarak ödüyoruz.
“Mahallemize birkaç defa polis geldi lakin şimdi bizim konutumuza uğramadılar. Her an kapımızı çalacakları ve bizi Adana’ya gönderecekleri kaygısıyla yaşıyoruz. Ankara’dan taşınmak istemediğimiz için polisten saklanarak yaşamamız gerekiyor.”
Ankara’da kayıtsız oldukları için devletin sağladığı toplumsal yardımlardan da faydalanamadıklarını anlatan Koula, en büyüğü 12 yaşında olan dört çocuğunun, kayıtsız oldukları için 2 yıldır okula gidemediğini söylüyor.
Kocasının atık toplayıcılığı ile ayda en fazla 2 bin TL kazanabildiğini, 430 TL kira verdiklerini ancak “en azından aylık olarak” ödediklerini söyleyen Koula, bu sebeple Ankara’dan ayrılamayacaklarını düşünüyor.
Koula’nın tek korkusu ise kayıtsız yaşadıklarının tespit edilmesi değil.
Tıpkı Altındağ’da olduğu üzere bu mahallede de konutların çok eski gecekondulardan oluştuğunu ve konutlarının yıkılmasından korktuğunu söylüyor.
Suriyeliler, Altındağ olaylarından sonra mahallede maruz kaldıkları ayrımcılık ve nefretin önemli düzeyde arttığını söylüyor
‘Kendimi mahpusta üzere hissediyorum’
Tıpkı mahallede “kaçak” yaşayan bir diğer Suriyeli ailenin meskenine gidiyoruz.
Beş çocuklu aile, Ankara’da kayıtlı olmadıkları için çocuklarını okula gönderemediklerini, hasta olduklarında ise hastaneye gidemediklerini söylüyor.
Kayıtlı oldukları kent Adana’dan sekiz ay evvel Ankara’ya taşınan aile, o günden beri kendilerine verilen Kızılay maddi yardımının da kesildiğini anlatıyor.
“Neden Ankara’ya taşındınız?” diye sorduğum baba Jamal, başının sağ tarafındaki derin yara izini göstererek anlatıyor:
“Rakka’da patlayan bir bombadan saçılan şarapnel başıma saplandı ve önemli halde yaralandım. Adana’daki tabipler yüksek sıcak havanın başıma âlâ gelmediğini, güneşin altıda çalışmamam gerektiğini söyledi. Kâğıt toplamak için sokağa çıktığımda güneş yüzünden hasta oluyordum.”
“12 yaşındaki oğlum da okulu bıraktı ve benimle birlikte sokaklardan atık toplamaya başladı. Onları ne burada ne de Adana’da okula gönderecek imkânımız vardı. Adana’da kayıtlıyken devlet müsaade verse bile biz beş çocuğumuzun eğitim masraflarını karşılayamıyorduk.”
Oğluyla birlikte kâğıt toplayarak ayda en fazla 700 TL ila bin 500 TL kazanabildiklerini söyleyen Jamal, Keçiören’de yaşamalarına karşın Altındağ olaylarından bu yana rahatça sokağa çıkamadıklarını anlatıyor:
“Bu sabah okula giden başka çocukları görünce karımla birlikte ağladık. Oğlum, ‘Baba biz de okula gitmek istiyoruz’ dedi lakin imkânımız yok. Benim hayatım esasen yok oldu fakat tek umudum çocuklarımın tekrar okula gidebilmesi.
“Polisin sokakta bizi durdurup kimlik sorabileceğinden korktuğumuz için şu anda kendimi güya hapisteymişim üzere hissediyorum. Bazen çocuklarımı alıp Avrupa’ya yürüyerek geçmeyi düşünüyorum.”
Altındağ’da konutu yıkılan Samirah ve ailesi meskenlerinden yalnızca birkaç yorgan, battaniye ve giysi alabildiklerini söylüyor
‘Suriye’deki meskenim de tıpkı bu türlü başımıza yıkılmıştı’
İçişleri Bakanlığı ve Valiliğin, “Göç, uyuşturucu ve asayiş olaylarına kaynaklık eden metruk binalar ve bu binalarda ikamet eden yabancılar tespit edilerek yıkılacak” kararından sonra, göçmenlerin ağır yaşadığı mahallelerdeki çeşitli binaların yıkımına başlandı.
İGAM Lideri Metin Çorabatır’a nazaran bu kararın akabinde 200 Suriyeli aile tespit edilerek, yaşadıkları konutların yıkılmasına karar verildi.
Ulubey, Lider ve Battalgazi mahallelerinde yaptığımız saha araştırmasından edindiğimiz bilgilere nazaran, konutu yıkılan Suriyeliler ortasında ikametgahı Ankara’da kayıtlı olan göçmenler de bulunuyor.
Altındağ’da meskeni yıkılan Samirah ve ailesi de o göçmenlerden biri.
Samirah, birinci evvel molozların önünde durup yıkılmış konutundan geride kalan molozları, akabinde konutundan son anda çıkarabildiği birkaç yorgan ve battaniyeyi gösteriyor.
Bir gece evvel binadaki elektrik ve suyu kesmek için gelen belediye gruplarının, meskeni terk etmeleri için 24 saat verdiğini söyleyen Samirah, şimdi 12 saat olmamışken meskeninin yerle bir olduğunu anlatıyor:
“En azından bir hafta müddet verin diye yalvardık ancak olmadı. Dört yıl evvel buraya birinci geldiğimizde Türk yardımseverlerin verdiği eşyalarımızın hepsi binanın altında kaldı. Bir gecede her şey yok oldu.”
Samirah ve konutu yıkılan tüm ailesinin Ankara’da kayıtlı süreksiz müdafaa kimliği bulunuyor. Münasebetiyle konutlarının yıkılma münasebeti, Ankara’da kayıtsız bir halde yaşamaları değil.
Samirah bina hakkında hali hazırda üç yıldır yıkım kararı bulunduğunu, o gece belediye takımları geldiğinde öğrendiğini söylüyor:
“Yaşadığımız binada yıkım kararı varmış ancak mesken sahibi bizden kira almaya devam etmiş. Hatta meskenimiz yıkılmadan iki gün evvel gelip, önümüzdeki ayın kirasını bile almıştı. Bina yıkıldıktan sonra bize, ‘Yapacak hiçbir şey yok, bu devletin kararı’ dedi.”
“Evimizin yıkılmasını izlerken Suriye’deki savaşı ve yaşadıklarımızı hatırladım. Suriye’de de meskenim tıpkı bu türlü başımıza yıkılmıştı. Türkiye’ye birinci geldiğimizde her şey çok hoştu, güya cennette üzereydik lakin artık durum bizler için giderek kötüleşiyor.”
Jamal’ın eşi Fatim, Ankara’da kayıtlı olmadığı için hasta olmasına karşın doktora gidemediğini söylüyor
‘Altındağ’dan diğer bir ilçeye gitmek zorundasın’
Şimdi Suriye savaşı başlamadan evvel eşini kaybeden Samirah, yalnızca 500 TL’lik Kızılay yardımı ve büyük oğlunun kazandığı parayla geçindiklerini söylüyor.
Samirah ve ailesinin Kızılay’dan para yardımı almaya devam edebilmesi için, taşınacakları yeni konutun adresini Göç Yönetimi ve Kızılay’a bildirerek yeni bir ikametgâh edinmesi gerekiyor.
Samirah’ın durumundaki Suriyelilere koyulan koşul ise, “Altındağ’dan diğer bir ilçeye taşınmak”.
BBC Türkçe‘nin emsal halde meskeni yıkılan başka göçmenlerden dinlediği kıssalarda, göçmenlerin Altındağ dışına çıkmalarının istendiği anlatımları öne çıkıyor.
Samirah ise konutlarının yıkılması sırasında yanlarına gelen hem Kızılay hem de belediye gruplarının kendisine şunu söylediğini aktarıyor:
“Yanlarında bir tercümanla birlikte konutumun yıkımına gelen Kızılay grupları, Kızılay’dan yardım almaya devam etmek istiyorsak yeni bir ikametgâhta kayıtlı olmamız gerektiğini lakin yeni konutumuzun Altındağ’da olamayacağını söyledi. Hatta Altındağ Belediyesi dışında bir yere taşınırsak bize verdikleri yardımda sembolik bir artış yapacaklarmış. Ne kadar artış yapacaklarını söylemediler.”
“Belediye takımları de ‘Başka bir kente gitmek zorunda değilsin, esasen Ankara’da kayıtlısın lakin öbür bir ilçeye taşınmak zorundasın’ dedi.”
Yıkılan meskeninde 300 TL kira verdiğini söyleyen Samirah, Altındağ dışındaki öbür ilçelerde Suriyelilerin istenmediğini düşünüyor:
“Mamak’ta bir konut kiralamak istemiştik, Suriyeli olduğumuz için 1200 TL kira istediler. Bu parayı ödeyemezdik. Artık Keçiören’e taşımayı deneyeceğiz.”
Saha araştırmacılarına nazaran, Türkiye’nin Suriye operasyonu sırasında Türk askerlerinin ölmesinin akabinde mahalledeki göçmen aykırılığında artış gözlendi
‘Başka mahalleler bizi esasen kabul etmiyor’
Pekala, bu metot göçmenlerin belirli mahallelerde ağırlaşmasının önüne geçmek için ne kadar tesirli?
Uzmanlar, göçmenleri aşikâr bölgelerde ağırlaşmasının ‘ideal’ olmadığını lakin göçmenlerin yaşayabileceği bölgelerin de epey hudutlu olduğunu savunuyor.
Çorabatır’a nazaran, sorunun temel tahlili Suriyelilerin tam entegrasyonunu sağlayacak siyasetler üretmekten geçiyor:
“Türkiye bilhassa 2016-2017 yılları itibariyle göçmenlere ait tesirli bir kayıt sistemi tutmaya başladı. Bu sistemle, göçmenlerin kayıtlı oldukları vilayetlerde kalmaları ve aşikâr bölgelerde yoğunlaşmamaları amaçlanıyordu. Lakin küçük kentlerde göçmenler için iş imkanı yok ve esasen küçük kentler, göçmenleri istemiyor.”
Öbür bir ilçeye taşınmaları gerektiği söylenen göçmenler ise Altındağ dışındaki ilçelerde ‘hoş karşılanmadıklarını’ söz ediyor.
En fazla 20’lerinin ortasında ve Ankara’da kayıtlı olan Sara, iki gün evvel Keçiören’de öteki bir konuta taşınabilmek için Göç Yönetimi’ne başvurduklarını fakat bu talebin reddedildiğini anlatıyor:
“Şu an Keçiören’de bir meskenden çıkıp, öbür bir konuta girmemize bile müsaade vermiyorlar. Yalnızca Keçiören ya da Altındağ dışında bir ilçeye gidebilirmişiz. Bu ilçelerde artık Ankara’da kayıtlı Suriyeliler bile yeni ikametgâh alamazmış.”
“Eğer bu konuttan çıkıp öbür bir konuta yerleşirsek ve bunu resmi olarak Göç Yönetimi’ne bildirmezsek, Kızılay kartımız iptal olur. O yüzden bu eski konuttan çıkamayız.”
“Hem nereye gideceğiz? Öteki mahalleler ya da çağdaş meskenler bizi zati kabul etmiyorlar ki. Bu eski konutlarda yaşamak zorundayız.”
Suriyelilere ilişkin yıkılan binalardan arta kalan pimapen ve demirleri toplayan mahalleliler olduğu görülüyor
Öte yandan, Valiliğin kararından yalnızca Suriyelilerin değil, Afganların da etkilendiği anlaşılıyor.
Dışkapı’da bir apartmanın bodrum dairesinde yaşayan dokuz kişilik Afgan ailenin meskenine gidiyoruz.
Kırşehir’de kayıtlı olmaları sebebiyle onlar da tıpkı Suriyeliler üzere Ankara’da çocuklarını okula gönderemiyor, kamu hastanelerinden ya Kızılay yardımından yararlanamıyor.
21 yaşındaki Süheyla, yakın vakitte yaşadığı olayı şöyle anlatıyor:
“Gelişim sorunu olan 11 yaşındaki kız kardeşimin durumu çok önemli olduğundan, Kırşehir’de kayıtlı olmamıza karşın Ankara’daki çocuk hastanesi kız kardeşimi kabul edip nizamlı tedavi ediyordu.”
“Ama bu sabah kız kardeşimi denetime götürdüğümde, ‘Siz hala burada mısınız, sizin Kırşehir’e gidip orada tedavi olmanız gerekiyor, bu seferlik kabul ediyoruz lakin bir daha gelmeyin’ dediler. Kız kardeşimin ilacını olağanda alabiliyorduk lakin bu defa üç eczaneye gittim, hiçbiri vermedi.”
Her şeye karşın kayıtlı bulundukları kentlere dönmek istemediklerini söyleyen göçmenler, Ankara’da yaşamaya devam etmenin yollarını arıyor.