Anayasa Mahkemesi Lideri Zühtü Arslan, Yüksek Mahkeme’nin kararlarında bilimsel özerklik ve idari, mali özerkliğin üniversite boyutuyla çok sık vurgulandığını belirterek, “Mahkemeye nazaran bu 3 kavram yani idari, mali ve bilimsel özerklik aslında üniversite özerkliğinin ayrılmaz kesimleridir, unsurlarıdır” dedi.
Arslan, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi (ESOGÜ) Kongre ve Kültür Merkezi’nde düzenlenen üniversitenin 2021-2022 Akademik Yıl Açılış Töreni’nde yaptığı konuşmada, bir akademisyen olarak tam 10 yıl sonra bir akademik yıl açılışında konuştuğunu bildirdi. Konuşmasının alt başlıklarını “akıl”, “özgürlük” ve “çeşitlilik” olarak belirlediğini aktaran Arslan, şu değerlendirmelerde bulundu:
“Aklını askıya almış yahut tatile göndermiş bir üniversite düşünülemez”
“Üniversite denildiğinde aklıma bu 3 kavram geliyor. Üniversite, üniversal bedeller temelinde bilimsel bilginin üretimi, öğretimi ve tahsiliyle uğraşan hocalar ve öğrenciler birliğidir. Akıl, özgürlük ve çeşitlilik, üniversiteyi tamamlayan, niteleyen temel kavramlar. Bilginin üretimi ve teknolojiye dönüşmesi lakin akılla ve aklın kullanılmasıyla mümkündür. Bu nedenle aklını askıya almış yahut tatile göndermiş bir üniversite yahut üniversite topluluğu düşünülemez. Akılsız üniversite olmaz. Aklı kullanmak zihinsel bir kimlik ve ergenlik sorunudur.
Burada Kant’ın ‘aydınlanma’ tarifi geliyor. Diyor ki ‘Aydınlanma, ergin olmama halinden çıkışı tabir eder.’ Yani reşit olmaktır aydınlanma. Zira reşit olmayanlar diğerlerinin kılavuzluğuna, rehberliğine muhtaçtır. Halbuki akıl sahibi beşerler, bir vasiliğe muhtaçlık duymadan kendi kararlarını kendileri alabilen, kendi ayakları üzerinde durabilen insanlardır. Kant’a nazaran bu her şeyden evvel cürete gerektiriyor. O yüzden aydınlanmanın mottosunu ‘Aklını kullanmaya yürek et’ formunda belirliyor. Aklımızı kullanmaya yürek edemediğimizde aklımızı ve bizi öbürleri kullanmaya başlıyor. Bu yüzden vesayetçilik ya da materyalizm insanı güdülmesi gereken bir sürü, bir sürünün mensubu olarak görür. Tam da bu nedenle Kant, yönetilenleri doğruyu yanlıştan, yararlıyı zararlıdan ayıramayan çocuklar olarak gören vesayetçiliği, tasavvur edilebilen en büyük despotizm olarak görür. Zira, sizin isminize daima öbürleri karar verecektir.”
“Özerkliğin ötesinde üniversiteye hakim olması gereken temel kıymet hiç kuşkusuz özgürlüktür”
Arslan, aklın kullanılmasının kurumsal manada üniversitenin özerkliğini, ferdi manada da özgürlüğü gerektirdiğine dikkati çekti.
Yüksek Mahkeme ile üniversiteler ortasındaki bağlantı ve benzerliklere değinen Arslan, şöyle devam etti:
“Anayasa Mahkemesi’nin kararlarında bilimsel özerklik ve idari, mali özerklik üniversite boyutuyla çok sık vurgulanıyor. Mahkemeye nazaran bu 3 kavram yani idari, mali ve bilimsel özerklik aslında üniversite özerkliğinin ayrılmaz kesimleridir, ögeleridir. Bunlardan birine yönelik müdahale başkalarını de etkileyecektir. Münasebetiyle üniversite özerkliğini önemli manada sakatlayacaktır. Mahkememiz sıklıkla akademik özgürlüklerden de bahsetmektedir, ilgili davalarda. Bunu da serbestçe bilimsel faaliyetlerde bulunma manasında kullanmaktadır. Üniversitenin özerkliği, akademik özerklik, akademik özgürlük üniversitelerinin olmazsa olmaz ögeleri olarak karşımıza çıkıyor. Kurumsal manada özerkliğin ötesinde üniversiteye hakim olması gereken temel bedel hiç kuşkusuz özgürlüktür. Zira aklın kullanılması üniversitelerin özgür olmasını, hocasıyla, öğrencisiyle, bilim adamıyla özgür olmasını gerektiriyor. Üniversite aklını kullanan yetişkin bireylerin eğitim, öğretim faaliyetlerine katıldıkları yerin ismidir. “
“Aklınızı ve beyninizi kimseye kiraya vermeyin”
Zühtü Arslan, öğrencilere seslenerek, aklını kullanan özgür bireyler olmalarının kıymetini vurguladı.
Bireyin özgürlüğündeki temel noktalarla ilgili görüşlerini paylaşan Arslan, şunları kaydetti:
“Aklınızı ve beyninizi kimseye kiraya vermeyin. Oburlarının iradenizi sınırlamasına, sıfırlamasına ve sizi araçsallaştırmasına asla razı olmayın. Cumhuriyet’imizin kurucusu Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün işaret ettiği üzere fikri, vicdanı ve irfanı hür olanlardan olun. Kuşkusuz özgürlüğün de bir bedeli var. Zira ‘özgürlük korkusu’ dediğimiz bir olgu var. Bunu da Erich Fromm çok güzel anlatır kitaplarında. Klâsik bağlarından kopan beşerler, aidiyet hislerini kaybettiklerinde bir endişeye kapılırlar. Bu dehşet beraberinde bir kaçışı getirir. Özgürlükten kaçış olarak nitelendirilen bu olgu, başka otoriter rejimlerin de payandalarından biridir. Zira birey o endişenin tesiriyle birtakım aidiyetler geliştirme muhtaçlığı duyar ve otoriter rejimlerin de bu manada meşrulaştırılmasında çok değerli bir katkı yapar, bu özgürlük korkusu ve özgürlükten kaçış.
“Zorluklara karşın özgürlükten korkmayın ve ondan kaçmayın”
Bedelli gençler, özgürlük başta beyin konforunuz olmak üzere rahatınızı bozabilir. Lakin tüm zorluklara karşın özgürlükten korkmayın ve ondan kaçmayın. Çünkü var oluşun manası fakat ve lakin özgürlükle kavranabilir. Özgürlük hayatınızı manalı ve kıymetli kılan bir şeydir. Elbet özgürlükten kaçışın çok sayıda nedeni vardır. Bunlardan biri de ekonomiktir. Ekonomik olarak daha müreffeh bir hayat yaşama derdi yahut bulunduğunuz pozisyonu sürdürme derdi özgürlükten kaçışı beraberinde getirebilir. Mevlana diyor ki ‘Yoksulluk beni mevtle tehdit etse bile hürriyeti kulluğa satmam ben.’ Bu harika bir kelam. Nitekim ucunda mevt de olsa hiçbir bireye kul, köle olmam zira ben özgür bir beşerim.”
“Üniversite tek tipçi bir anlayışın ve yasakların değil, özgürlüğün hakim olması gereken bir mekandır”
Arslan, akıl ve özgürlüğün kullanılmasının sınırsız olmadığını tabir ederek, bilhassa ahlak ve adaletle çevrelenmemiş bir akılın, en az vesayetçilik kadar tehlikeli olduğunu belirtti. Bilhassa öteki olarak görüleni sömürmeye ve yok etmeye yönelik bir araçsal aklın, dünyaya çok büyük bedeller ödettiğini lisana getiren Arslan, kelamlarına şöyle sürdürdü:
“Dün, İkinci Dünya Savaşı sırasında yaşanan soykırımın, bugün de ırkçılık, yabancı düşmanlığı, İslamofobinin araçsal bir akılla yasallaştırılmaya çalışıldığını biliyoruz. Bu nedenle insanlığın aklına mukayyet olması gerekiyor. Bunun yolu da hiç elbet ötekinin, öteki olarak gördüğümüz kişinin ontolojik statüsünü kabul etmekten geçiyor. Bu da sağlıklı bir çoğulculuktan, çeşitlilikten geçmektedir. Üniversite kavramındaki birlik, çoklukta ya da çeşitlilikteki birlik olarak kabul edilmelidir. Özgürlük de birlikte hayatın kurallarını koyan hukukla çevrelenmek zorundadır. Üniversite tek tipçi bir anlayışın ve yasakların değil, özgürlüğün hakim olması gereken bir yerdir. Fakat bu özgürlüğün oburlarının özgürlüğüne halel getirmeyecek formda, hukuk içinde kullanılması hayati derecede kıymetlidir. Bu nedenle bizim birinci anayasalarımızdan biri olan 1924 Anayasası’nın 68. unsurunda denir ki ‘Hürriyetin herkes için hududu, diğerlerinin hürriyeti sonudur.’ Münasebetiyle özgürlüklerin oburlarının da özgürlükleri olduğu şuuruyla kullanmak durumundayız.”
Arslan, aklın ve özgürlüğün üniversitenin sahip olması gereken üçüncü bir özelliği yani çoğulculuğu beraberinde getirdiğini aktardı. Üniversitenin toplumun ortaya çıkışından bu yana kadim bir problem olarak tartışılan birlikte yaşamanın teori ve pratiğinin de sınandığı bir topluluk olduğunu anlatan Arslan, “Üniversite tabiatı gereği çeşitliliğin yeridir. Toplumsal ve siyasal çoğulculuğun temelinde de bu çeşitlilik olgusu yatmaktadır. Anadolu irfanı ve tefekkürünün bize öğrettiği unsur şudur: ‘İnsanı farklılığıyla kabul edin ve onu ötekileştirmeyin.’ Bu prensibin benimsediği ve hayata geçirildiği bir yerde araçsal aklın ürettiği ırkçılık ve yabancı düşmanlığı üzere hastalıklara yer yoktur. Zira bu unsur birebir vakitte bu hastalıklara yönelik panzehri de ilacı da bünyesinde barındırmaktadır” değerlendirmesini yaptı.