Anayasa Mahkemesi, Osman Baydemir‘in müracaatında Anayasa’nın 34. hususunda teminat altına alınan toplantı ve şov yürüyüşü düzenleme hakkının ve Anayasa’nın 36. hususunda teminat altına alınan makul müddette yargılanma hakkının ihlal edildiğine karar verdi. Mahkeme, Baydemir’e 30 bin TL manevi tazminat ödenmesine de hükmetti.
Anayasa Mahkemesi kararında Anayasa’nın “Herkes, evvelden müsaade almadan, silahsız ve hücumsuz toplantı ve şov yürüyüşü düzenleme hakkına sahiptir. Toplantı ve şov yürüyüşü hakkı lakin, ulusal güvenlik, kamu nizamı, cürüm işlenmesinin önlenmesi, genel sıhhatin ve genel ahlakın yahut diğerlerinin hak ve özgürlüklerinin korunması gayesiyle ve kanunla sınırlanabilir. Toplantı ve şov yürüyüşü düzenleme hakkının kullanılmasında uygulanacak hal, kaide ve tarzlar kanunda gösterilir.” Unsuru hatırlatıldı.
Evrensel’in haberine nazaran, Anayasa Mahkemesi içtihadına nazaran şimdi mahkûm edilmemiş olsa bile ertelenen kovuşturmanın gelecekte yine başlayabilme mümkünlüğünün başvurucularda gerilim ve cezalandırma kaygısını devam ettireceği kanaatine varıldığına dikkat çekilen AYM evvelki hararlarına atıfla, kelam konusu kararlarda müracaatçıların söz ve basın özgürlüklerine müdahalede bulunulduğunun kabul edildiğini hatırlattı.
“Toplantı ve şov yürüyüşü düzenleme hakkına müdahale”
AYM kararında “Temyiz öncesinde mahpus cezasına hükmedilerek erteleme kararı verilen ve bozma kararı sonrasında hakkındaki kovuşturma ertelenerek üç yıl müddetle kontrol altına alınan müracaatçı hakkında şimdi mutlaklaşmış bir mahkûmiyet kararı olmamasına karşın o periyot milletvekili olan müracaatçının ilerde kovuşturmaya maruz kalma ve cezalandırılma riskinin bulunduğunun dikkate alınması gerekir. Bu sebeplerle müracaatçı hakkında kovuşturmanın ertelenmesi kararı verilerek kontrol altına alınmasının müracaatçının toplantı ve şov yürüyüşü düzenleme hakkına yönelik bir müdahale olduğunun kabul edilmesi gerekir” tabirleri yer aldı.
Anayasa Mahkemesinin daha evvel pek çok kere demokratik toplum tertibinin gerekleri sözünden ne anlaşılması gerektiğini açıkladığına vurgu yapılan kararda, “Buna nazaran temel hak ve özgürlükleri sınırlayan önlem, bir toplumsal gereksinimi karşılamalı ve başvurulabilecek en son deva niteliğinde olmalıdır. Derece mahkemelerinin bu türlü bir muhtaçlığın bulunup bulunmadığını değerlendirmede belli bir takdir yetkisi bulunmaktadır lakin bu takdir hissesi, Anayasa Mahkemesinin denetimindedir” denildi.
“Siyasi ve kamu faydasını ilgilendiren sıkıntılar kelam konusu”
Anayasa’nın 34. hususunda, fikirlerin silahsız ve akinsız, öteki bir tabir ile barışçıl bir formda ortaya konabilmesi için toplantı ve şov yürüyüşü düzenleme hakkının garanti altına alındığına vurgu yapılan kararda “Kolektif bir formda kullanılan ve fikirlerini söz etmek isteyen bireylere şiddeti dışlayan metotlarla kanılarını açıklama imkânı veren bu hak, çoğulcu demokrasilerin gelişmesinde mecburî olan farklı fikirlerin ortaya çıkması, korunması ve yayılmasını garanti altına almaktadır. Hasebiyle kendine mahsus özerk fonksiyonuna ve uygulama alanına karşın -ifade özgürlüğünde olduğu gibi- siyasi ve kamu faydasını ilgilendiren sorunlar kelam konusu olduğunda toplantı hakkına yapılan müdahaleler daha dar yorumlanmalıdır” sözleri yer aldı.
“Bireyin korunması gerekir”
“Toplantı ve şov yürüyüşü düzenleme hakkı demokratik toplumun en temel bedelleri ortasında yer almakta olup demokratik bir toplumda, mevcut sisteme itiraz eden ve barışçıl prosedürlerle gerçekleştirilmesi savunulan siyasi fikirlerin toplanma özgürlüğü ve başka yasal araçlarla söz edebilmesi imkânı sunulmalıdır” denilen kararda, garanti altına alınan toplantı hakkını kullanırken kamu otoritelerinin keyfî müdahalelerine karşı da bireyin korunması gereğine işaret edildi. Barışçıl hedeflerle bir ortaya gelmiş şahısların toplantı hakkını kullanırken kamu nizamı açısından tehlike oluşturmayan ve şiddet içermeyen davranışlarına devletin sabır ve müsamaha göstermesinin çoğulcu demokrasinin gereği olduğuna dikkat çekilen kararda, toplantı barışçıl ise yahut rastgele bir şiddet tehlikesi bulunmuyorsa sadece bildirim yükümlülüğüne uyulmadığı gerekçesiyle dağıtılamayacağı belirtildi. Toplantıyı organize edenlere ya da yönetenlere yaptırım uygulanabilmesi için bu bireylerin bildirim prosedürüne başvurma imkânlarının bulunması ve buna karşın başvurmamış olmalarının gerektiğinin belirtildiği AYM kararında cezanın da, izlenen yasal maksatlarla orantılı olması gerektiği vurgulandı. “Barışçıl bir şov yahut basın açıklaması nedeniyle prensip olarak bu şov ya da toplantıya katılan şahıslara kınanabilir bir olaya karışmadıkları sürece en hafif kabul edilecek cezai bir yaptırım da uygulanmaması gerekir” denilen kararda barışçıl şova katılanlar hakkında şov sonrasında idari para cezaları verilmesi üzere yaptırımların şahısların haklarını kullanmalarında caydırıcı tesire neden olabileceği belirtildi.
Kararda “Keyfî uygulamalardan ve adapsız sonlandırmalardan kaçınılması için derece mahkemelerince barışçıl bir toplantıya, önlem almak yahut alınan önlemlere muhalif davrananlara ceza vermek suretiyle yapılan müdahalenin demokratik bir toplumda gerekli olduğunun ilgili ve kâfi münasebet ile ortaya konması, kamu nizamı ve oburlarının haklarının korunması ile toplantı ve şov yürüyüşü düzenleme hakkının kullanılması ortasında adil bir istikrar kurulması gerekmektedir” dendi
“İddianamede belirtilen hareketlere ait rastgele bir isnat bulunmamaktadır”
“Başvurucunun kümeye hitaben konuşması sırasında terör örgütü ve terör örgütü önderini övücü nitelikte sloganlar atıldığı belirtilmekle birlikte iddianamede belirtilen aksiyonlara ait rastgele bir isnat bulunmamaktadır”
“Toplanma özgürlüğünün kullanımından kaynaklanan kamu nizamına yönelik tehditlerin gerçeklik kıymeti taşıması hâlinde yetkili makamlar bu tehditleri bertaraf etmek emeliyle önlemler alabilirler. Bu önlemlere alışılmamış toplantılar düzenlenmesi, bu çeşit toplantılara katılınması yahut bu cins toplantılarda kabahatler işlenmesi hâlinde de ceza verilebilir. Bu önlem ve cezalar barışçıl toplantı hakkına dolaylı sınırlamalara dönüşmemelidir. Toplantı hakkını kullanırken kamu otoritelerinin keyfî müdahalelerine karşı da bireyin korunması gerekir” denilen kararda, müracaata husus iddianame ve mahkeme kararlarında, bahse bahis toplantının bütünüyle barışçıl olmayan bir toplantıya dönüştüğü de kabul edilmediği belirtildi.
“Belediye lideri olan ve etkin olarak siyasetin içinde yer alan müracaatçının -PKK’nın sebep olduğu silahlı şiddetin sona erdirilmesi için yapılan davetlerin bir kesimi olarak başlatılan, Diyarbakır’dan Ankara’ya kadar devam edecek bir yürüyüşün Gaziantep durağında- niyetlerini açıklamak için katıldığı bir toplantıya daha fazla müsamaha gösterilmesi beklenir” denilen AYM kararında bu hakkın kullanımı sırasında öbür hukuk normlarının ihlal edilmesi durumunda ise somut olayın özelliklerinin dikkate alınmasının gereğine işaret edildi.
“Yargıtayın münasebeti yetersiz”
Derece mahkemelerinin kararlarında trafiğin aksadığı müddet içinde kamu tertibi ile diğerlerinin hak ve özgürlüklerinin korunması çerçevesinde katlanılması sıkıntı yahut imkânsız bir ziyan ya da ziyan tehlikesi ile karşılaşıldığına ait rastgele bir tespitin yer almadığına vurgu yapılan kararda Yargıtayın bozma kararının ve bu karara uymak suretiyle birinci derece mahkemesi tarafından verilen kovuşturmanın ertelenmesi kararının münasebetinin müdahale için ilgili ve kâfi olduğunun söylenemeyeceği belirtildi.
Kararda, “Başvurucu kovuşturmanın ertelenmesi kararı verilmesi nedeniyle üç yıl kontrol altına alınmıştır. Barışçıl bir şov nedeniyle cezai yaptırım tehdidi altında bulunma sonucunu doğuran erteleme kararının kural olarak legal gayeleri gerçekleştirmek için gerekli görülen tedbirler ile barışçıl toplanma hakkı ortasındaki dengeyi sağladığı söylenemez. Hakkında kovuşturmanın ertelenmesi kararı verilen tarihte milletvekili olan ve faal olarak siyasetin içinde yer alan, bu nedenle tekrar bir toplantı yahut şov yürüyüşüne katılması kendisinden beklenebilecek olan müracaatçının, tekrar bir toplantı ve şov yürüyüşüne katılıp mahkûm olması durumunda ceza yargılamasının devam etmesi ve yargılama sonucunda müracaatçının ceza alması ihtimali bulunmaktadır. Münasebetiyle müracaatçı katıldığı bir barışçıl şov nedeniyle üç yıl boyunca bir ceza tehdidine maruz kalacak ve bundan sonra rastgele bir toplantı ve şov yürüyüşüne katılıp katılmama istikametinde kovuşturmanın ertelenmesi kararının caydırıcı bir tesiri olacaktır.” denildi ve müracaatçının üç yıl kontrollü özgürlük altına alınmasının Anayasa’nın 34. hususunun ikinci fıkrasında yer alan kamu tertibi legal emelinin sağlanması için gerekli olmadığı sonucuna ulaşıldığı kaydedildi.
AYM, müracaatçının Anayasa’nın 34. hususunda teminat altına alınan toplantı ve şov yürüyüşü düzenleme hakkının ihlal edildiği sonucuna vardı.
“Makul müddette yargılanma hakkı da ihlal edildi”
AYM, makul müddette yargılanma hakkının da ihlal edildiğine karar verdi.
“Ceza yargılamasının müddeti tespit edilirken mühletin başlangıç tarihi olarak bir şahsa kabahat işlediği tezinin yetkili makamlar tarafından bildirildiği yahut isnattan birinci olarak etkilendiği arama ve gözaltı üzere birtakım önlemlerin uygulandığı tarih; müddetin sona erdiği tarih olarak ise kabahat isnadına ait son kararın verildiği, yargılaması devam eden davalar istikametinden ise Anayasa Mahkemesinin makul müddette yargılanma hakkının ihlal edildiğine ait şikâyetle ilgili kararını verdiği tarih temel alınır” hatırlatmasının yapıldığı AYM kararında ceza yargılamasının müddetinin makul olup olmadığı değerlendirilirken yargılamanın karmaşıklığı ve kaç dereceli olduğu, tarafların ve ilgili makamların yargılama sürecindeki tavrı ve müracaatçının yargılamanın hızla sonuçlandırılmasındaki menfaatinin niteliği üzere konuların da dikkate alınması gerektiği belirtildi. AYM bu nedenlerle Anayasa’nın 36. hususunda garanti altına alınan makul müddette yargılanma hakkının ihlal edildiğine karar verdi.
Ne olmuştu?
Osman Baydemir Diyarbakır Büyükşehir Belediye Lideriyken DTP Genel Merkezinin aldığı karar doğrultusunda ateşkesin kalıcılaştırılması ve operasyonların durdurulması emeliyle 2006 yılında Diyarbakır’da başlayan ve Ankara’da sona ermesi planlanan barış yürüyüşü ismiyle şovlar düzenlenmişti. Bu kapsamda 16 Aralık 2006 tarihinde DTP’li belediye liderleri ve parti mensuplarının iştirakiyle Şanlıurfa’dan Gaziantep’e hareket edilmişti.
17 Aralık 2006 tarihinde Gaziantep’te bir protesto hareketi yapılmıştı.
Gaziantep Cumhuriyet Başsavcılığı Baydemir ve öbür on altı kişi hakkında kanuna alışılmamış toplantı ve şov yürüyüşü düzenleme, yönetme ve bunların hareketlerine katılma hatasından cezalandırılmaları talebiyle iddianame düzenlemişti. Yargılamanın sonunda Gaziantep 4. Asliye Ceza Mahkemesi Baydemir ve öteki on dört sanık hakkında 1 yıl 3 ay mahpus cezasına hükmetmiş ve kararın açıklanmasının geri bırakılmasına (HAGB) karar vermişti.
Baydemir’in itirazı sonrasında yine görülen davada da karar değişmemişti. Yargıtay’a yapılan müracaatta ise kovuşturmanın ertelenmesine karar verilmesi gerektiği belirtilerek karar bozulmuştu.