Ankara Barosu İnsan Hakları Merkezi, “Cezaevlerinde açık görüş yasağı insan hakkı ihlalidir” açıklamasını yaptı.
Yapılan yazılı açıklamada, “Açık görüş, tutuklu ve mahkumlar ile ziyaretçilerinin fiziki temasına imkân verecek biçimde, ceza infaz kurumunun bu iş için tahsis edilmiş özel kısmında yapılan ziyaret ve görüşmelerdir. Yönetim tarafından 14 Mart 2020 tarihinden itibaren pandemi gerekçesiyle açık görüşlerin durdurulmasına karar verilmiştir. Bu süreçte yapılamayan kapalı ve açık görüşlerin yerine hükümlü ve tutukluların dış dünya ile olan bağlarının devamlılığının sağlanması ve rehabilite olmaları hedefiyle telefonla ek görüşme hakkı tanınmış olsa da bu hak mahkumların anayasada düzenlenen temel insan haklarının korunmasını sağlamamıştır.” denildi.
Açıklamada şu tabirlere yer verildi:
“Pandemi gerekçesiyle açık görüşlerin yasaklanması ile hükümlü ve tutukluların yaklaşık 20 aydır dış dünya ve yakınları ile irtibatı kesilmiş hasebiyle bu yasak adeta bir tecrite sebep olmuştur.” Bu durum yalnızca mahkumları ve tutukluları değil onların yakınlarını ve vekillerini de olumsuz etkilemiştir. Bakanlığın cezaevlerinde sürdürmeye devam ettiği haklı ve bilimsel bir sebebe dayanmayan pandemi tedbirleri; tutuklu ve mahkumların hak ettikleri insani ömür şartlarına erişmesine mahzur teşkil etmektedir. Avukatların bu periyotta tutuklu ve hükümlü olan müvekkilleri ile görüşmeleri bir paravanın gerisinden gerçekleştirilmiş, avukat-müvekkil kapalılığı içerisinde kalması gereken bilgi ve dokümanlar paylaşılamamış hasebiyle hükümlü ve tutukluların öncelikle hak arama hürriyeti ve adil yargılanma hakkı kapsamındaki savunma hakkı ihlal edilmiştir. Yeniden tutuklu ve mahkumların yakınları ile temas kurmasına imkân sağlanmadan görüşmeye zorlanmaları aile hayatına hürmet hakkının da ihlaline sebep olmuştur.
Bir mahkûmun aile fertleriyle bağlantı kurmaya ne derece gereksinimi varsa, aile fertlerinin de mahkûmla bağlantılarını devam ettirmeye birebir derecede hakkı vardır. Mahkûmlara konulan açık görüş yasağı yalnızca onlara yönelik bir cezalandırma içermeyip, aile fertlerini de mağdur pozisyonuna getirmektedir. Bu nedenle hangi sebeple olursa olsun mahkûmla ailesi ortasındaki bağlantının varlığını insan onuruna yarışmayan halde sonlandırmak hem mahkûmlar hem de onların aile fertleri açısından kabul edilebilir değildir.
Hapsedilmenin tabiatı gereği kişinin özel ve aile ömrüne bir sınırlama getirdiği kabul edilmektedir. Lakin Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin Ploski kararında da vurgulandığı üzere, mahkumun ailesi ve yakınlarıyla münasebetinin kısıtlanmasının neden olacağı ıstıraplara, yenileri eklenmemeli ve mahkumlar yalnızlığa mahkûm edilmemelidir. (AİHM, Ploski / Polonya Kararı, B. No: 26761/95, KT: 12.11.2002, par. 35). O denli ki AİHM Messina kararında bir adım öteye gitmiş ve mahkumun ailesiyle ilgini devam ettirmesinde devletin olumlu bir yükümlülüğünün olduğunu belirtmiştir. (AİHM, Messina / İtalya Kararı, B. No: 25498/94, KT: 28.09.2000, par. 61) Bu ilginin devamı mahkumun, bir yandan hapsedilmenin kendisi ve ailesi üzerindeki olumsuz tesiriyle başa çıkmasına yardım ederken öteki yandan dışarıdaki hayatla irtibatının kopmaması ve cezaevi sonrası yaşantıya hazırlanması bakımından büyük bir ehemmiyet arz etmektedir. Çünkü mahkumların topluma geri kazandırılması ve rehabilitasyonu için mahkumların aileleri ve yakınlarıyla fiziki temas kurmalarına imkân vermek birebir vakitte anayasal bir zorunluluktur.
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi bu hususta Kurkowski/Polonya kararında da, kimi ziyaretler sırasında ailesi ile ortasına fizikî bir pürüz konulan müracaatçıya ait bu manilerin neden gerekli olduğuna ait bir açıklama getirilmemesine dikkat çekerek kelam konusu manilerin keyfi olduğuna ve müracaatçının aile ömrüne hürmet hakkının ihlal edildiğine karar vermiştir. (AİHM, Kurkowski / Polonya Kararı, B. No. 36228/06, KT: 09.04.2013, par. 104-105)
AİHM dışında Avrupa İşkenceyi Tedbire Komitesi de mahkumların dış dünyayla temasının devam ettirilmesine ehemmiyet vermektedir. Avrupa Azabın Önlenmesi Komitesi, 20 Mart 2020 tarihinde on husustan oluşan Koronavirüs hastalığı salgını (COVID-19) bağlamında özgürlüklerinden mahrum bırakılan bireylere muamele edilmesine ait unsurlar beyanında COVID-19’un yayılmasını önlemek için özgürlüğünden mahrum bırakılan bireylere karşı alınan rastgele bir sınırlayıcı tedbirin yasal bir temeli olması, gerekli, orantılı, insan onuruna saygılı ve vakitle sınırlı olması gerektiğini belirtmiştir. Avrupa Azabın Önlenmesi Komitesi evvelki yıllarda gerçekleştirdiği bir ziyarette “insan irtibatı eksikliğinin” açıkça insanlık dışı ve onur kırıcı bir muamele olduğunu belirtmiştir. Bununla birlikte Anayasa Mahkemesi hükümlü ve tutukluların yakınları ile görüşme imkanının sağlanmaması ile Anayasa’nın 20. unsurunda garanti altına alınan aile hayatına hürmet hakkının ihlal edildiğine karar vermiştir.
Tüm bu kararlar ve unsurlar de gözetildiğinde gerekli önlem ve tedbirler alınarak ulaşılabilecek olan sonuca açık görüşlerin büsbütün yasaklanmasıyla erişmeye çalışmak insan hakkı ihlallerine sebep olmakla birlikte avukatların mesleğini gereği üzere ifa etmelerinin önünde de mahzur oluşturmaktadır.
Neredeyse toplumsal ömrün her alanında pandemi ile ilgili olağanlaşma düzenlemeleri yapılmışken cezaevlerinde pandemi tedbirlerine ait hiçbir düzenleme yapılmamış olması kabul edilebilir değildir. Olağanlaşma kapsamında aşı olmamış bireyler dahi alışveriş merkezleri dahil tüm yerlere HES kodunu göstererek girebiliyorken cezaevlerindeki hükümlü ve tutukluların yakınları ile açık görüş hakkının kısıtlanmasının pandemi tedbirleri ile gerekçelendirilmesi mümkün değildir. Pandemiye ait alınacak tedbirlerin insan onuruna yaraşır biçimde alınması Adalet Bakanlığı’nın önceliği olmalı ve cezaevlerindeki aşı çalışmalarının da neredeyse tamamlandığı bu periyotta önemli hak ihlallerine sebep olan açık görüş yasağına acilen son verilmesi gerekmektedir.
Tüm bu sebeplerle pandemi gerekçesiyle cezaevlerinde açık görüş yasağının geldiğimiz bu basamakta hala devam etmesiyle aile hayatına hürmet hakkı bakımından devletten beklenen olumlu yükümlülüklerin yerine getirilmediği açıktır. Hayat hakkının korunması için gerekli tedbirlerin alınması devletin olumlu yükümlülüğü olmasının yanı sıra bu önlemlerin hukuk çerçevesinde, orantılı ve insan onuruna yaraşır biçimde alınması kaidedir.
Cezaevlerinde uygulanan mevcut açık görüş yasağının kaldırılarak başka toplumsal alanlardaki pandemi kuralları ile uyumlu olacak biçimde (aşı kartı yahut son 48 saat içerisinde sıhhat kurumlarından alınmış COVİD-19 PCR testi negatif sonucu ile birlikte) tutuklu ve mahkumların yakınları ve avukatları ile açık görüşüne imkân sağlanmalıdır. Çünkü mevcut durum mahkumların yargı kararı olmaksızın, temel hak ve hürriyetlerinin kısıtlanmasına ve cezalandırılmalarına neden olmaktadır.
Ziyaret ve açık görüş yasağı, cezaevindeki mahkumların ek cezayla yaptırıma tabi tutulması manasına gelmektedir. Aile ziyareti hakkı (Messina/İtalya, Baş. No. 25498/94, 28.09.2000), eş görüşmesi hakkı, dış dünya ile temas kurmak bağlamında haberleşme hakkı, cezaevindeki mahkumların AİHM içtihadıyla korunan haklarındandır. Hükümet yetkililerinin, bir mahkumun yakın aile fertleriyle irtibatını sürdürmesini sağlaması ve gerektiğinde bu hususta yardımcı olmaları, bu mahkumun aile hayatına hürmet gösterilmesi hakkının değerli bir modülüdür. (Khoroshenko /Rusya) Yönetim tarafından bu hakkın, 14 Mart 2020’den beri kısıtlanmış ve özünün ortadan kaldırılmış olması, yönetimin tazminat sorumluluğunu doğurmaktadır. AİHM, cezaevindeki mahkumların kısıtlanan haklarına ait tazmin edici hukuk yolunun açık olduğunu içtihadıyla kabul etmiştir. (Neshkov ve Diğerleri/Bulgaristan 2015, Atanasov ve Apostolov/Bulgaristan) 14 Mart 2020’den beri süren açık görüş yasağına ait olarak ek ceza ile kendilerine yaptırım uygulanan hükümlü ve tutuklular için de tazminat yolunun açılması, hükümlü ve tutukluların sayısının çokluğu göz önüne alınarak ziyanlarının giderilmesi için bir komite oluşturulması, yönetim tarafından yaşatılan mağduriyetin giderilmesi için elzemdir.”
