Türkiye’nin ABD’nin Afganistan’dan çekilme sürecinde planlamaya başladığı Kabil Hamid Karzai Milletlerarası Havalimanı’nın güvenliğini sağlama misyonu, Taliban’ın kentin denetimini ele geçirmesiyle askıya alındı. Pekala Ankara’nın hangi atması bekleniyor?
Ankara bu süreçte ABD ve Afgan hükümetinin yanı sıra alanda tesirli olan Taliban’la da görüşmelerini sürdürerek vazifesi devralmaya hazırlanıyordu.
ABD’nin 31 Ağustos prestijiyle ülkeden büsbütün çekilmesi beklendiği için Türkiye de, bu tarihten evvel tüm milletlerarası yasal zorunlulukları yerine getirmeyi, TBMM’yi harikulâde toplantıya çağırarak Afganistan tezkeresi çıkarmayı ve askerleri göndererek zaman teslimi sağlamayı planlıyordu.
Kabil Havalimanı’nın askeri kısmının işletmesi ve iç güvenliğinden sorumlu olan Türk askeri, havalimanının muhafazasını devralırken, burada halihazırda vazife yapan ABD askerinin “yerinde değiştirme” denilen evre teslim için bir mühlet daha misyon yapması planlanıyordu.
Yerinde değiştirme tamamlandıktan sonra da 150 ile 200 ortasında Amerikan askerinin Türk askeriyle birlikte kalıcı olması talebi ABD’ye iletilmişti.
Fakat tüm bu planlar, Taliban şimdi ABD’nin çekilmesi tamamlanmadan Kabil’e girdiğinde askıya alındı. Türk askerinin havalimanı misyonuna milletlerarası yasal tabanı oluşturan Afgan hükümetinin gönderdiği nota da, geçiş periyoduyla birlikte geçersiz olacak.
Taliban’la irtibat çizgisi nasıl kuruldu?
BBC Türkçe’den Ece Göksedef’in haberine nazaran, ABD, aslında aylar öncesinde Türkiye’nin Afganistan’da uzun vadede kalıcı olma isteğinden yola çıkarak muharip güç olarak vazife yapması fikrini masaya yatırmıştı. Türkiye buna karşı çıktı. Akabinde Washington Ankara’ya, aslında bir müddettir iç güvenlik ve işletmesinden sorumlu olduğu havalimanı misyonunu genişletmesini teklif etti.
Ankara da, güvenliği ABD’nin yıllardır sağladığını, ABD Büyükelçiliği’ni korumak için ülkede kalacak olan Amerikan istihbarat ve güvenlik yapılanmasının havalimanıyla entegre edilmesini, fakat bu koşullar altında ve bu dayanakla Türk askerinin bu vazifesi üstlenebileceğini Washington’a bildirdi.
Prensipte muahede sağlanınca ABD, Türkiye’den, Afgan hükümetiyle Taliban ortasındaki görüşmeleri de organize etmesini ve görüşmelerin İstanbul’da yürütülmesini talep etti. Bu süreçte Türk yetkililerle Taliban ortasında bir bağlantı sınırı da kurulmuş oldu.
Taliban’la muhakkak bir tabana oturtulan görüşmeler, ABD’nin ne kaideyle olursa olsun Afganistan’dan çıkacağının belirli olmasıyla birlikte kesintiye uğradı. Evvel İstanbul’da masaya oturmayı reddeden Taliban, akabinde Türkiye’nin mümkün havalimanı vazifesiyle ilgili sert açıklamalar yaptı.
Hem Dışişleri Bakanlığı hem de güvenlik üniteleri, Taliban’ın olumsuz açıklamalarında; Katar, Pakistan, Rusya, İran ve Çin üzere ülkelerin de tesiri olduğu görüşünde.
Yaptırımların hafifletilmesi beklentisi
BBC Türkçe’nin edindiği bilgilere nazaran, bu süreçte Dışişleri Bakanlığı’ndan Cumhurbaşkanlığı’na, Kabil Havalimanı vazifesini üstlenmeme tarafında görüş bildirildi. Stratejik çıkarlar ve diplomatik alandaki getirileri göz önünde bulundurulduğunda bu riskin alınmaması gerektiği Cumhurbaşkanlığı’na iletildi.
Lakin ABD Lideri Joe Biden’la Haziran ayındaki NATO Tepesi’nde görüşen Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, danışmanlarıyla, istihbarat ve güvenlik kurumlarıyla görüşerek vazifesi üstlenme kararı aldı.
Bu kararın ardında, milletlerarası alanda kazanılacak saygınlığın ve diplomatik alanda daha fazla kazanım elde etme mümkünlüğünün olduğu belirtiliyor. Çünkü birçok ülkenin Kabil’deki diplomatik misyonu, Türkiye’nin Kabil Havalimanı’nın güvenliğini sağlaması sayesinde çalışmalarına devam edebilecekti. Beklenti, böylelikle bölgeyle ilgili gelişmelerde Türkiye’nin de masada bir yeri olması.
ABD ile Ukrayna ve Suriye’nin İdlib bölgesi üzere birçok alanda olumlu gündem olsa da hiçbirinde ortak bir somut adım atılmamıştı. Ankara, Kabil Havalimanı konusunda yapılacak işbirliğinin somut bir çalışma doğuran, sonuç odaklı bir olumlu gündem yaratmış olacağı; vakit içinde bu ortak çalışma alanlarının kapsamının genişleyeceği görüşünde.
Fakat bugüne kadar Türkiye’nin misyonu üstlenmesi durumunda direkt somut bir karşılık kelamı verilmedi. Ankara’nın beklentisi, S-400’lerle ilgili probleme ABD’nin daha yapan bir halde yaklaşması, kısıtlı da olsa gelen yaptırımların hafifletilmesi istikametinde.
Bunun için de kimi formüller üzerine çalışılmaya başladı. Örneğin F-35’lerin Türkiye’ye konuşlanması, rastgele bir tehdit durumunda birinci kademede NATO müttefiki de olan ABD ile irtibat kurularak F-35’lerin devreye girmesi ve böylelikle S-400’lerin devreye sokulmaması…
Taliban’la irtibat sürecek
Dışişleri Bakanlığı ile Cumhurbaşkanlığı ortasındaki görüş alışverişinin akabinde Kabil Havalimanı vazifesini üstlenme istikametinde irade kullanılmış olsa da, şimdi bu plan gerçekleşmeden Taliban Kabil’i ele geçirdi.
Böylelikle Afganistan hükümetiyle sürdürülen nota diplomasisi de bir nevi geçersiz kalmış oldu.
Yeniden BBC Türkçe’nin görüşmelere yakın kaynaklardan edindiği bilgilere nazaran, Dışişleri Bakanlığı bu evrede da, birçok ülke üzere Taliban’la bağlantı sürse de, Kabil Havalimanı misyonu için direkt Taliban’la uzlaşma yoluna gidilmemesi tarafında görüş bildirdi.
Memleketler arası alanda Taliban’a karşı alınacak konum ve ne kadar meşruiyet sağlayabileceği şimdi belirsizliğini korurken Taliban’la bu türlü bir misyon için direkt uzlaşma sağlamak, birtakım diplomatlara nazaran memleketler arası hukuk açısından soru işaretleriyle dolu.
Bir yandan da Kabil’deki büyükelçiliğinin kapasitesini küçültse de büsbütün kapatmayan ABD ve İngiltere’nin Türkiye’den beklentisi devam ediyor.
Fakat şimdi Kabil’deki idarenin nasıl şekilleneceği belgisiz. Taliban’ın havalimanı etrafında konuşlandığı bir durumda -geçiş devrinde idarede kim olursa olsun- Kabil Havalimanı’nı korumak demek, Taliban’a karşı muharip misyonda bulunmak demek. Bu da hem Taliban’ın “İşgalci güç sayarız” diyerek açıkça karşı çıktığı hem de Ankara’nın olumlu yaklaşmadığı bir vazife.
Bu durumda misyonu devralarak sürdürmek için tek seçenek, milletlerarası toplumun yaklaşımını da gözeterek Taliban’la masaya oturmak. Cumhurbaşkanlığı ve güvenlik üniteleri de bu seçenekten yana ve Taliban’la görüşmeler sürdürülüyor.
Taliban’a hangi bildiriler veriliyor?
Görüşmeler esnasında Taliban’la ilgili, milletlerarası alanda göstermek istediği imajı destekleyen bildiriler veriliyor. Masada da Taliban temsilcilerine, havalimanındaki misyonun devralınması halinde bu dayanağın alanda da olacağı direkt iletiliyor.
Reuters haber ajansı da iki Türk güvenlik kaynağına dayandırdığı haberinde, Türkiye’nin Kabil Havalimanı planlarını durdurduğunu lakin “Taliban’dan talep gelirse havalimanında teknik dayanak ve güvenlik dayanağı sunmaya hazır olduğunu” duyurdu.
BBC Türkçe’ye konuşan bir Türk güvenlik yetkilisi, bu mevzuda Rusya, İngiltere, Çin üzere ülkelerin de Taliban’ı muhatap alma konusundaki olumlu bildirilerini hatırlattı:
“Taliban memleketler arası sisteme entegre olmaya çalışıyor. Bunun için olumlu adımlar atması halinde biz de hem yabancı misyonların sürdürülebilirliği, hem Afgan halkına insani yardımların sürmesi için havalimanı vazifesi konusunda uzlaşabiliriz.”
Birebir yetkili ayrıyeten Afganistan’da “Taliban’a karşın hiçbir adımın atılamayacağını” söyledi.
Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu da, Salı günü Ürdün’de düzenlediği basın toplantısında bahisle ilgili bir soruya cevap verirken Taliban’ın “Afganistan’ın de facto olarak denetimini ele geçirdiğini” söyledi.
Havalimanı konusunda ABD ile görüşmelerin sürdüğünü belirten Çavuşoğlu, Afganistan’a muharip güç gönderilmediğinin de bir sefer daha altını çizdi:
“Biz tüm taraflarla diyaloğumuzu sürdürüyoruz, Taliban dahil. Havalimanının askeri tarafının idaresini ve güvenliğini üstlenmiş durumdayız. O ortada ABD; İngiltere üzere birtakım kardeş ülkelerin de askeri güçleri var. Bir iki gün içinde güvenlik büsbütün tesis edildikten sonra tahliyeler devam edecek ve biz Türkiye olarak başka ülkelerin vatandaşlarının da tahliyesine yardımcı oluyoruz. ABD ile de bu mevzuda görüşüyoruz, dün akşam Antony Blinken’la da görüştük.”
Çavuşoğlu, geçiş devrinde Taliban’ın diplomatik misyonlara dokunulmaması, meskenlere girilmemesi, memurlara genel af ilan etmesi üzere açıklamaları kastederek şunları söyledi:
“Bu hususları artık kendi ortalarında müzakere edecekler, geçiş periyodunda kimler olacak, nasıl bir idare olacak… Bunların hepsini görüşeceğiz. Şu ana kadar Taliban’ın verdiği iletileri da olumlu karşıladığımızı söylemek isteriz. Gerek yabancılara gerek diplomatik misyonlara gerekse kendi halkına yönelik, umarım hareketlerde de bunu görürüz.”
Taliban milletlerarası alanda 2001 öncesine nazaran daha ölçülü olduğunu sav ederek bu açıklamaları yayımlasa da, denetimi ele geçirdiği bölgelerden bilhassa bayanlara yönelik baskılar, gözaltılar ve öldürme haberleri geliyor. Sokaklarda bayanların görülmediği ve müzik sesinin duyulmadığı, Taliban savaşçılarının sokaklarda silahlı olarak devriye gezdiği manzaraları de paylaşılıyor.