Avrupa Kurulu’nun icra organı olan Bakanlar Komitesi, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin (AİHM) 22 Aralık 2020 tarihli Demirtaş kararındaki “derhal hür bırakılmalı” kararını hatırlatarak, o günden bu yana Türk makamlarına yapılan davetlerin sonuçsuz kaldığına işaret etti. Bakanlar Komitesi, Demirtaş’ın derhal hür bırakılması talebine yer verilen bir orta karar aldı.
Kararda, Demirtaş’ın mevcut tutukluluk halinin AİHM kararı kapsamına girmediğine dair Türk hükümeti tarafından savunulan tezin AİHM’nin kendisi ve AİHM kararlarının infazını denetleyen Bakanlar Komitesi tarafından incelenip reddedildiği bildirildi. Anayasa Mahkemesi’nin Demirtaş’ın ferdi başvurusunu en kısa müddette ve AİHM kararları çerçevesinde sonuca bağlaması istendi. Türk makamlarından “Demirtaş’ın derhal özgür bırakılmasını sağlamaları” talep edildi.
Bakanlar Komitesi bu orta karar sonrası Demirtaş belgesini Mart 2022’deki AİHM gündemli toplantıda yine ele alacak. Komite bu yıl mart ve eylül aylarında mevzuyu görüşmüş, fakat Demirtaş’ın özgür bırakılması için Ankara’ya yaptığı davetler sonuçsuz kalmıştı.
AİHM Demirtaş kararı ne diyor?
AİHM’nin 17 yargıçlı Büyük Dairesi, HDP’nin eski genel lideri Demirtaş’ın, Anayasa değişikliği ile dokunulmazlığının kaldırılması sonrasında tabir özgürlüğü kapsamında kalan açıklamaları nedeniyle tutuklanmasını, tutukluluk sürecinin kâfi münasebet olmaksızın uzatılmasını ve bu sürecin referandum ve Cumhurbaşkanı seçimi sırasında da devam etmiş olmasını Avrupa İnsan Hakları Mukavelesi’nin (AİHS) “özgürlük ve güvenlik,” “ifade özgürlüğü” ve “serbest seçim” haklarıyla ilgili unsurlarına muhalif buldu.
Demirtaş’ın tutuklu olmasının “çoğulculuğu bastırma ve demokratik toplum kavramının özünde yer alan siyasi tartışma özgürlüğünü sınırlama tarafında ağır basan bir emel izlediğinin her türlü makul kuşkunun ötesinde tespit edildiği” sonucuna varan AİHM, Sözleşme’nin “haklara getirilen kısıtlamaların sınırlandırılması”yla ilgili 18’inci unsurunun ihlaline de hükmetti. Demirtaş’ın tutukluluk halinin devamının, uğradığı hak ihlalini sürdüreceğini, bunun da Türkiye’nin AİHM kararlarına uyma yükümlülüğünü ihlal edeceğini belirtip, “derhal özgür bırakılmasını” kararlaştırdı.
Kavala evrakı örnek olacak
Kavala ve Demirtaş evrakları Türkiye’nin genel olarak Avrupa ile, bilhassa de 1949’dan bu yana üyesi olduğu Avrupa Kurulu ile siyasi ilgilerinde öncelikli gündem haline gelmeye başladı. Osman Kavala belgesinde bugün Bakanlar Komitesi önünde yaşananların önümüzdeki aylarda Selahattin Demirtaş için yaşanma mümkünlüğü yüksek.
AİHM kararlarının infazını denetleyen Bakanlar Komitesi, 2 Aralık Perşembe günü Strasbourg’da oyladığı bir orta kararla, AİHM’nin Osman Kavala kararı uygulanmadığı için Ankara’ya karşı ihlal süreci başlatma niyetinde olduğu konusunda resmi bildirimde bulundu. Komite, Kavala özgür bırakılmazsa 2 Şubat 2022 günü yapacağı toplantıda bu tarafta resmi bir karar açıklayacak. İhlal sürecinin kilit aktörü pozisyonundaki AİHM, daha evvel kendisi tarafından alınan Osman Kavala kararının yerine getirilmediği tespitinde bulunursa, Bakanlar Komitesi Ankara’ya karşı yaptırım kararları alabilecek.
Kavala oylaması
Kavala kararı Komiteyi oluşturan 47 ülkeden 35’inin oyuyla alındı. Türkiye, Azerbaycan ve Macaristan karar aleyhinde oy kullanırken, Rusya, Ukrayna, Romanya, Moldova, Sırbistan, Arnavutluk ve Gürcistan “çekimser” kaldı. Polonya ve Bosna-Hersek ise oylamaya katılmadı. Tüm üyeleri tıpkı vakitte Avrupa Kurulu üyesi olan Avrupa Birliği’nin üç fire (Macaristan, Polonya, Romanya) vermesi gözlerden kaçmazken, Almanya’nın Kavala belgesinde etkin rol oynadığı gözlemlendi.
“Liberal ve liberal olmayan demokrasiler”
Kavala belgesinin Türkiye ötesi boyutları da var. Kimi gözlemciler bu durumu, büyük Avrupa ailesini oluşturan Avrupa Kurulu içinde “liberal demokrasiler” ve “liberal olmayan demokrasiler” bölünmesi olarak pahalandırıyor. Kavala belgesiyle ilgili oylamada aleyhte oy kullanan, çekimser kalan ve oylamaya katılmayan ülkelerin ortak paydası AİHM önünde haklarında en fazla dava başvurusu bulunan devletler olmaları. AİHM gündeminde şu anda 70 binden fazla dava başvurusu bulunuyor. Rusya, Türkiye, Ukrayna, Romanya, Polonya, Sırbistan ve Azerbaycan’dan gelen başvurular AİHM’nin toplam iş yükünün yaklaşık yüzde 80’ini oluşturuyor. Tıpkı ülkelerin birçok Avrupa Kurulu Parlamenter Meclisi’nin kontrol sürecine de tabiler.
Avrupa Kurulu üyesi devletler, taraf oldukları AİHS gereği AİHM kararlarına uymakla yükümlüler. Bağlayıcı olan bu kararların yerine getirilmemesi durumda tüm AİHS ve AİHM sisteminin çökme riski bulunuyor.
Kayhan Karaca / Strasbourg
© Deutsche Welle Türkçe