Anayasa Mahkemesi (AYM) Lideri Zühtü Arslan, AYM’ye yapılan kişisel müracaat sayısının 90 bine dayandığını belirterek “Bu nitekim çok tasa verici bir sayı. Dünyanın hiçbir yerinde bu kadar çok kişisel müracaata muhatap olan bizim dışımızda rastgele bir anayasa mahkemesi de yok, insan hakları mahkemesi de yok” dedi.
AB ve Avrupa Kurulu iş birliğiyle yürütülen “AYM’nin Temel Haklar Alanındaki Kararlarının Tesirli Halde Uygulanmasının Desteklenmesi Projesi” kapsamında, Gaziantep’teki bir otelde “Adli Yargıda Ferdî Müracaat İhlal Kararları ve İhlalin Sonuçlarının Ortadan Kaldırılması Bölge Toplantısı” düzenlendi.
Anayasa Mahkemesi 2012’den bu yana 10 yıllık müddet içerisinde iş yükünü eritmek için, tesirli bir formda iş yüküyle gayret etmek için çok farklı teknikler, enstrümanlar geliştirdiğini ve geliştirmeye devam ettiğini tabir eden Arslan, “Pilot karardan, liste yolu karar usulüne kadar bir çok sistemle Anayasa Mahkemesi çok verimli bir halde müracaatları makul bir mühlet içerisinde karara bağlamaya çalışıyor. Gece gündüz bu tarafta çaba gösteriyor fakat takdir edersiniz ki bu iş yüküyle gayrette Anayasa Mahkemesinin tek başına başarılı olması mümkün değildir.” tabirlerini kullandı.
Müracaatın azalması için, Anayasa Mahkemesi dışındaki aktörlerin harekete geçmesini gerektiren 3 temel konu olduğuna işaret eden Arslan, şöyle konuştu:
“Birincisi maalesef ferdî müracaat ülkemizde hâlâ bir temyiz yolu olarak algılanıyor. Bunu bize yapılan müracaatlardan biliyoruz. Müracaatların yaklaşık yüzde 75’i adil yargılanma hakkına ait müracaatlar ve bu müracaatların da yaklaşık yüzde 90’ı ya uzun yargılama şikayeti ya da kanun yolu şikayeti dediğimiz mevzulara ait. Uzun yargılamalarla ilgili yapısal meselemiz olduğu aşikâr. Bunu çözmek zorundayız. Çok önemli oranda müracaatlar uzun yargılama şikayetiyle önümüze geliyor. Öteki taraftan kanun yolu şikayeti dediğimiz müracaatlar aslında temyiz başvurusu mahiyetindeki müracaatlar. Daima söylüyoruz, bir kere daha söylemek istiyorum. Anayasa Mahkemesi kişisel müracaattan sonra istinaf kararlarının temyiz edildiği merci haline gelmemiştir. Yahut Yargıtay ve Danıştayın kararlarından sonra başvurulacak üstün bir temyiz merci de değildir. Ferdi müracaatta Anayasa Mahkemesi yalnızca süreçte ortaya çıkan hak ihlalleri şikayetlerini inceleyen bir mahkemedir. Tıpkı Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin yaptığı üzere. Hasebiyle bilhassa avukatların temyiz başvurusu mahiyetindeki müracaatları Anayasa Mahkemesine getirmemesi gerekir. Aksi taktirde bu iş yüküyle uğraş etmemiz mümkün olmayacaktır.”
İkinci konunun ihlallerin kaynağını kurutmak olduğunu aktaran Arslan, şöyle devam etti:
“Anayasa Mahkemesi sıkça vurguluyor, devletin temel hakları korumak bakımından negatif ve olumlu yükümlülükleri var. Negatif yükümlülük, yapmama eksenli yükümlülükler. Devletin yapmaması gereken şeyler vardır. Mesela çok güç kullanılır, orantısız güç kullanarak hak ihlaline yol açması üzere. Bunlar devletin negatif yükümlülükleri ihlal edildiği manasına geliyor. Başka taraftan olumlu yükümlülükleri var, kamu gücü kullananların. Bu da kelam gelimi bir vefat olayı yahut bir yaralanma olayı gerçekleştiğinde çok süratli tesirli bir soruşturma yürütmesi gerekiyor. Yapması gerekeni yapmadığı taktirde de olumlu yükümlülük ihlal ediliyor ve bu bize bir müracaat olarak ve nihayetinde bir ihlal olarak geliyor. Anayasa Mahkemesi bunlarla uğraş etmek zorunda kalıyor. Kısa kamu gücü kullananların negatif ve olumlu yükümlülüklerini yerine getirmeleri müracaat sayısını da, bu sayılar sonucunda ortaya çıkacak ihlal sayısını da önemli biçimde azaltacaktır.”
“Anayasa Mahkemesinin ihlal bulduğu kararların harfiyen uygulanması gerekir”
Arslan, son olarak kişisel müracaatın objektif tesirinin hayata geçirilmesi gerektiğini belirterek, şunları kaydetti:
“Başka bir sözle Anayasa Mahkemesinin ihlal bulduğu kararların harfiyen uygulanması gerekir. Bununla subjektif etkiyi kastetmiyorum. Subjektif tesir bildiğiniz üzere somut, münferit müracaatta, müracaatçının uğradığı zararın karşılanması, giderilmesidir. Bu zati müracaatın doğal sonucudur, olması gerekendir. Bunu konuşmaya, tartışmaya bile gerek yok. Dünyanın her yerinde mahkemelerin verdiği kararlar bağlayıcıdır ve o somut olayda kesinlikle uygulanması gerekir. Ancak asıl konuşmamız gereken sorun ferdî sıkıntının objektif tesiri. Yani yeni ihlallerin ortaya çıkmasını engelleyecek halde Anayasa Mahkemesinin kararlarında vurgulanan belirtilen unsur ve temellerin yönetim makamları tarafından yargı makamları tarafından yasama organı tarafından dikkate alınması ve uygulanması problemi. Bunu yaptığımız takdirde ferdi müracaatın objektif tesirini hayata geçirdiğimiz takdirde ben inanıyorum ki Anayasa Mahkemesinin önündeki müracaat sayıları da önemli biçimde azalacaktır. Şayet ihlal yönetimin yahut yargının kararından kaynaklanıyorsa yönetim makamlarının ve yargı organlarının yalnızca o somut ihlali ortadan kaldırması yetmiyor. Birebir vakitte misal ihlallerin ortaya çıkmasını engelleyecek biçimde hareket etmesi gerekiyor. Yasama organı da şayet ihlal kanundan kaynaklanıyorsa yahut Anayasa Mahkemesinin norm kontrolünde kanun kararının Anayasa’ya ters olduğunu söylüyor ve iptal ediyorsa bir an evvel o kanunun ihlal üretmeyecek hale getirilmesi gerekiyor. Bunu yaptığı takdirde yasa organımız o kanundan, kanun kararından kaynaklanan ihlaller de ortadan kalkacaktır ve yeni müracaatlar Anayasa Mahkemesinin önüne gelmeyecektir. Umarım önümüzdeki süreçte ferdi müracaatın objektif tesiri çok daha düzgün anlaşılır ve hayata geçirilir.”
“Bireysel müracaat çok büyük bir kazanım”
2012 yılında hayata geçirilen kişisel müracaat hakkının ehemmiyetine değinen Arslan, kelamlarını şöyle sürdürdü:
“Bireysel müracaat Türk hukuk tarihinin en büyük ıslahatlarından biridir. Bunda hiç kuşku yok ve Türk hukuk sistemi bakımından çok büyük bir kazanımdır. Bizim görevimiz bu kurumu tesirli bir halde gelecek kuşaklara taşımaktır. Bu büyük bir sorumluluk, büyük bir misyon. Bu vazife bir yandan Divan-ı Mezalim ve Divan-ı Hümayun üzere kurumları ihdas eden ve başarılı bir halde yüzyıllar boyunca uygulayan ecdadımıza karşı başka yandan da gelecek kuşaklara karşı bizim sorumluluğumuzdur. Umarım bu sorumluluğumuzu başarılı bir halde yerine getirir ve ferdi başvuruyu gelecek jenerasyonlara aktarabiliriz.”
Gaziantep Cumhuriyet Başsavcısı Lider Kemal Sekücü ise hukuk sisteminde son periyotta değerli ıslahatlar yapıldığını tabir ederek, bu reformlardan birinin de 23 Eylül 2012’den itibaren uygulamaya geçen ferdi müracaat hakkı olduğunu kaydetti.
Gaziantep Bölge Adliye Mahkemesi Lideri Yusuf Kaya da 2016 yılında faaliyetlerine başlayan Bölge Adliye Mahkemesinde 17 ceza, 17 hukuk dairesinin bulunduğunu hatırlatarak, yaklaşık 450 bin belgenin yüzde 81’inin sonuçlandığını aktardı.
Çeşitli oturumlarla devam eden toplantıya Gaziantep Valisi Davut Gül, Anayasa Mahkemesi başkanvekilleri, üyeleri, Yargıtay ve Danıştay üyeleri ile bölgede misyon yapan hakim ve savcılar katıldı. (AA)