Aile ve Toplumsal Siyasetler Bakanı Derya Yanık, Türkiye’nin imzasını çektiği İstanbul Sözleşmesi’ne ait olarak, “İstanbul Mukavelesi yürürlükten kalktı, şu hakkı bayanlar kullanamıyor diyeceğimiz bir şey yok” görüşünü savundu. Yanık, “İstanbul Sözleşmesi’nden çıkmanın bayana yönelik şiddeti arttırdığına dair iddiayı ortaya koyamayız” iddiasını lisana getirdi.
Taksim’deki 20. Feminist Gece Yürüyüşü’nün engellenmesine ait olarak da “Kadınların toplantı yapmasıyla değil Taksim’le ilgili toplanmalarında bir durum var” yorumunu yaptı.
Habertürk TV’de Mehmet Akif Ersoy’un canlı yayın konuğu olan Yanık sorulara yanıtladı.
“Kadınların toplantı yapmasıyla değil Taksim’le ilgili toplanmalarında bir durum var”
Taksim’de konusu çok tartışılır evvelce beri bütün aksiyonlarda tartışılır. Olağan kurallarda şov ve toplantı için müsaade almaya gerek yoktur. Beşerler rastgele bir mevzuyla alakalı kanaatlerini topluca söz etmek istediklerinde bunu yapabilirler. Fakat aşikâr yerler ve yerler vardır, oralarda toplantı yapmaları yasaklanmıştır. Taksim Meydanı bunlardan bir tanesi. Bayanların toplantı yapmasıyla değil Taksim’le ilgili toplanmalarında bir durum var. Bütün toplumsal toplanmalarda bu türlü bir sorun karşımıza çıkar. Oradaki bahis 8 Mart’ta insanların bir ortaya gelip, kanaatlerini varsa yansılarını koymaları değil Taksim’in toplanma alanı olarak kullanılmaması ilgili bir karar bu.
“Kadın problemi bir tek gününe sığdırılacak bir sıkıntı değil”
8 Mart bütün bayanlarımıza kutlu olsun. Bugün Ankara’da programlarımız vardı. Aslında sembolik günlerin her birisi o probleme dikkat çekmek için ihdas edilen vakitlerdir. Aslolan bizim, 8 Mart özelinde konuşacak olursak bayan hakları, işçi bayan hakları başlığı altında bayanların eşit biçimde fırsatlardan, imkânlardan yararlanabilmeli ve imkânları onlara sunabilmemiz gerekiyor. 8 Mart ne yapmışız, ne yapmamız gerekiyor, öbür ne yapmamız gerekiyor bunları konuşmak için fırsat olarak değerlendireceğimiz bir gün. Bayan sıkıntısı bir tek gününe sığdırılacak bir sorun değil. Toplumsal karşılığı olan bir şeyden bahsediyoruz. Bunun toplumsal, toplumsal, ekonomik birçok tarafı olan problemden bahsediyoruz.
“İstanbul Sözleşmesi’nden çıkmanın bayana yönelik şiddeti arttırdığına dair iddiayı ortaya koyamayız”
İstanbul Sözleşmesi’nden çıkmanın bayana yönelik şiddeti arttırdığına dair iddiayı ortaya koyamayız. Türkiye’nin bayan hakları çabası yeni bir uğraş değil. AK Parti’nin bayan hakları, bayana yönelik şiddetle uğraşı İstanbul Sözleşmesi’yle başlayan süreç değil. İstanbul Mukavelesi bayan haklarının korunması, her türlü şiddet biçiminden korunması, toplumsal, siyasal, ekonomik hayata katılmasıyla alakalı gayretinin bir modülü olarak ortaya çıktı. 2002’de iktidara gelen siyasi partinin 2014’de onaylayıp, yürürlüğe giren bir mukaveleden bahsediyoruz. Ne Türkiye’nin ne AK Parti’nin bayana yönelik şiddette gayretini İstanbul Sözleşmesi’yle başlatmak olmaz. İstanbul Mukavelesi’nin daha öncesini aktivist, hukukçu kimliğimle bakan olduktan sonra bakanlık kimliğiyle konuştum. Söylediğim şey daima birebir; İstanbul Kontratı Avrupa Kurulu üyesi ve taraf devletlerin iradeyi ortaya koyan bir çerçeve metin. Oluşturulan bütün müktesebat kıymetli. Bu çerçeve metnin içerisinde pek çok farklı kümeler tartışma noktaları çıkardılar.
İki çok yorumun ortasında sıkışan metinden bahsediyoruz. Türkiye’nin bayana yönelik şiddetle çaba ile bayanların toplumsal hayata katılma eforu pek çok uygulama metnine zati mevzu oldu. Bizim 6284 sayılı kanunumuz var. 2012’de yürürlüğe girdi. İstanbul Sözleşmesi’ne imza koyduğumuz için atıf olarak İstanbul Kontratı der, 14 yıl bizim iç hukuk olarak uyguladığımız ömürüz var. 6284 sayılı kanunun uygulamadı ki karşılıklarını konuşuyoruz.
Eksik kalan bir tarafı var mı, bunlar deneyim ile pratize ettiğimiz şey. İstanbul Sözleşmesi’nden bağımsız olarak biz TCK’yı tekrar yazdığımızda bayan şiddetiyle alakalı parametreyi tepetaklak değiştirdik. 2004’e kadar töre saikiyle namus cinayeti işlemek indirim sebebi iken, biz bunu tam karşıtı ağırlaştırıcı sebep haline getirdik ve apansızın töre cinayetleri bitti.
“Kadına yönelik şiddet dediğimizde aklımıza yalnızca bayan cinayetleri gelmemeli”
Niçin? Parametreyi değiştirdiniz zira. Taammüden adam öldürmenin en ağır kısmına dahil edildiğinde töre cinayeti kavramı hayatımızdan çıktı. Bayana yönelik şiddet dediğimizde aklımıza yalnızca bayan cinayetleri gelmemeli. Cinayetle sonuçlanmayan, ağır şiddet hadiseleri da ayrıyeten var. Şiddet konusu çok boyutlu bir sorun. Yalnızca yasa yaparak önleyebileceğiniz, ortadan kaldırabileceğiniz, eğitimle önleyebileceğiniz bir sorun değil. Bunların hepsiyle bir ortada önleyici ve kollayıcı önlemlerin eşgüdümlü bir biçimde tıpkı ciddiyetle ihdas edilmesi gereken bir süreç.
“Aktivist kimliğimi hâlâ taşıyorum.”
Bizim iç serencamımıza baktığımızda Türkiye’de bayana yönelik şiddetle çaba noktasında ortaya koyduğumuz gayret bunu yalnızca siyaset manasında söylemiyorum. Ben sivil toplumdan gelen beşerim. Aktivist kimliğimi hala taşıyorum. Bu bir ortak efordur. Siyasetin, sivil toplumun sahip çıkmasıyla, yargının sahip çıkmasıyla, iş dünyasının sahip çıkmasıyla, bakanlık olarak bütün paydaşlarımızla çalışmalar yapıyoruz. Eğitim, sıhhat, kolluk güçlerinin ortak sahip çıkmasıyla yol alınmıştır. Hepimizin bildiği kelam vardır; insanın acısının kendisine ne kadar yakıcı olduğunu söz eder; ateş düştüğü yeri yakar.
Biz insan hayatıyla alakalı lakin insan onuruyla alakalı sorunlarda hiçbir vakit istatiksel bakamayız. Sayılar üzerinde ferahlatıcı tesirden bahsedemeyiz. Bir kişi de olsa bu bu türlü. O bir kişinin ailesi, çocukları var. Biz bu manada şiddete karşı sıfır tolerans prensibiyle hareket ediyoruz. Bütün paydaş bakanlıklarımızın hepsiyle birebir şeyin altını çiziyoruz. Bir kıyaslama manasında bir şeyi ölçümlemeniz lazım. Türkiye’nin bayana yönelik şiddetle çabası sonuç veren bir uğraş.
Dünya ölçeğinde baktığımızda, dünyanın bu gayrete bizden yıllar evvel başladığını düşündüğümüz ülkelerle kıyasladığımızda hem hadiseler hem cinayetler konusunda Türkiye’nin karnesi, kıyaslama manasında söylüyorum çok makus değil ancak bizim için kâfi değil. Avrupa ile kıyasladığımızda güzel olduğumuz yahut gibisi olduğumuz ülkeler var. ABD’de yüzde 25-30 civarında aile içi şiddet ve cinayet var. Fransa’da oranlar yüksek, 4 bayandan birisi eşi ya da sevgili tarafından öldürülüyor.
Şiddet problemi maalesef global ve beşere dair bir problem. Burada biz çalışmalarımızı yaparken hem kendi iç deneyimlerimizi hem dünyadaki düzgün uygulama örneklerini, gibisi çabayı veren ülkelerdeki yeterli uygulama örneklerini takip ediyoruz. Bu ortak bir tecrübeyi de gerektiriyor. Tahlili nerelerde buluyorsak bunun takibini yapıyoruz. Sıkıntıyı bölgelerarası terazi olmaktan çıkarıp bütün toplum, kültür ve eğitim, toplumsal katmanlarda, ekonomik katmanlarda karşılaşılabilen bir sorun olarak görmemiz. Maalesef her yerde oluyor ve her katmanda bayanın karşılaşabileceği bir meseleden bahsediyoruz, o vakit birlikte çaba etmeliyiz diye bunu ortaya koyuyoruz.
Bayana yönelik şiddetle çaba, bayana yönelik bir hata olduğu tarifi bile Türkiye’de şimdi çok yeni bir tarif. Bundan 30 yıl evvel tahminen çok az sayılardan bahsedebiliriz lakin görünürlüğü olmadığı, mağdurların ortaya çıkmadığı, kendilerine korunma sistem olduğunu düşünmediği sürece. Ülkemizin hiçbir bölgesini incitmek üzere niyetim yok lakin; bayana yönelik şiddet datalarının toplandığı istatistiklerde daima İzmir birinci çıkar. En çok şiddetin olduğu yer olarak çıkar. İzmir’de bayanlar şiddete maruz kaldığında daha kolay kolluğa sarfiyatlar. Hiç kestirim etmeyeceğiniz yerler İzmir’in yanında hiç şiddetin olmadığı yerlermiş görünür.
Şiddet istatistiğinin bu manada bayanların kendi haklarının daha ağır biçimde kolay aradıkları biçiminde de kıymetlendirmemiz lazım. Bayan cinayetleri, bayan olduğu için yalnızca cinsiyetinden ötürü bir cinayete maruz kalan, hayatını kaybeden bayanların sayısı 2021’de 307 olmuş. Muhakkak vakitlerde değişkenlik gösteren sayılar bunlar. Özetle bir kişi bile olsa bizim için gayret edilmesi gereken bir alan.
“İstanbul Mukavelesi’nin yerini ikame etmeye gerek yok”
İstanbul Mukavelesi’nin yerini ikame etmeye gerek yok. İstanbul Kontratı düzenleyici kararları olan mukavele değildi; bir irade beyanı, bir çerçeve metniydi. Taraf devlete bir bayan şiddete uğradığında yasal olarak eksikliğin varsa mevzuatını değiştir, ekonomik olarak takviyeyle, korunmaları gerekiyorsa bunu yap diye bir tavsiye metniydi. Her bir taraf devlet, kendi eksiğini kendisi tespit ederek onunla ilgili düzenlemelerini kendisi esasen yapıyor ya da yapmıyor. Bu manada İstanbul Kontratı yürürlükten kalktı, şu hakkı bayanlar kullanamıyor diyeceğimiz bir şey yok. Bunun altını bilhassa çiziyorum.
Yasal düzenlemeler
TCK’da yeni yapılacak düzenlemelerle bir arada, bayana yönelik akınlarda somut pişmanlık emaresi içermeyen hiçbir davranış indirime tabi olmayacak. Ekip elbise kravat indiriminden bahsediyoruz. Taammüden yaralama, öldürme, azap üzere hataların cezası arttırılacak. Bayan yahut erkek ayrımı yok idi. Artık bayana karşı işlenen hataların sonuçlarının ağırlaştırılması sebebiyle bayana yönelik işlenen hatalar tarifini zımnen yapmış olacak TCK.
Nikâhlı ya da boşanmış olan işlenen kabahatlerin alt sonu 9 aya çıkarılıyor. Israrlı takip cürüm kapsamına alınıyor, gerekli takdirde tutuklama kararı verilecek. Israrlı takip bilhassa kıymetli. Hukukçu meslektaşlarımızın ısrarlı takibin nasıl bir cehennem azabına dönüştüğünü mağdurlar için, bunun cürüm olması bir müddettir konuşulan sıkıntıydı. Hasebiyle bunun hata olması hem mağdurların hayat kalitesini düşürüyordu. Eş yahut boşanan eşlere karşı işlenen kabahatler katalog hata düzenlemesine dahil edilecek. Katalog cürümler TCK’da tutuklamanın kuralları bir kesim daha netleştirilir, öne çıkarılır. Katalog kabahatlerde tutuklama mümkün, salıverilme zorlaştırılır. Israrlı takip eş ya da boşanan eşe değil her halükârda kabahat. Talep halinde Baro tarafından bayanlara fiyatsız avukat temin edilmesi kelam konusu olacaktır.
Bizim bakanlık olarak yaptığımız çalışmaları iki ana başlıkta toplamak mümkün.Birisi önleyici hizmetler oburu gözetici hizmetlerimiz. Önleyici hizmetler kapsamında, şiddete karşı farkındalık, eğitim ve farkındalık, adalete eğişim, kamuda topyekün seferberlik. Bayanların bir şiddet tehdidi ile karşılaştığında kullanacakları muhafaza düzeneklerinin oluşturulmasından bizim Alo 183 çizgisi, İçişleri Bakanlığının KADES uygulaması, 6284 kanun kapsamında önlemlerin uygulanması, direkt doğruya şiddeti önleyici çalışmalar. Öbür tarafta bayanların ekonomik olarak güçlendirilmesi, bayan istihdamının arttırılması, mesken eksenli üretimlerini teşvik edecek çalışmalarına kadar pekçok başlık. Esirgeyici tedbirlerde bayan muhafaza merkezleri, şiddet tedbire merkezleri. Şiddet tehdidi altında olan şiddet tedbire ve izleme merkezine müracaat ettikten itibaren biz hizmeti sunuyoruz.
“Mağdurun korunması şayet mümkünse failin güzelleştirilmesi eforlarımız var”
Örnek türel dayanağa gereksinimi var, çabucak sağlıyoruz. Muhafazaya gereksinimi var, çabucak bayan konukevlerimize alıyoruz. Ağır tehdit altında kapalılık kararı alıyoruz. Can güvenliğini tesis edecek mekanizmayı oluşturuyoruz. Diyelim ki şiddet tehdidi altında bayan konukevine sığınan bayana nakit takviyeler sağlıyoruz. Çocuğu varsa çocuğuyla birlikte. 12 yaşın üzerindeki erkek çocuğu olan bayanların çocukları ile kendilerini birlikte kabul edeceğimiz konukevleri uygulamasını başlattık.
Yasal olarak yapılması gerekenler noktasında bugüne kadar daha çok mağdur odaklı çalışmalar yürütürken artık faillerin rehabilitasyonu, elektronik kelepçe uygulaması, artık artık sıhhat önlemlerinin uygulanması üzere bütün başlıkları farklı başka mağdurun korunması şayet mümkünse failin uygunlaştırılması eforlarımız var. Alo 183 sınırından daima bize ulaşmaları mümkün vatandaşlarımız. Hizmetlerimiz çerçevesinde daha nasıl genişletebilirizin çalışmalarını yapıyor ve yürütüyoruz.
Biz olumlu iletilerin hepsine hürmet duyarız; lakin şunu görmek lazım.Bugün yapılan eğitim hakkının önünde manilerin kaldırılması. Bugün kız çocuklarının eğitim hakkının önündeki bütün manileri tek tek kaldırmış ve hiçbir mahzur bırakmamış bir siyasi iktidar var. Bu çeşit kurgusal vaatler lakin siyaset etme aracı olabilir. İnsan hakları dersi konulması, içerik olarak bugün aslında müfredatımızda insan hakları dersi olarak değil de eşitlik çalışmaları var. Ulusal Eğitim zati bunu yapıyor. Eğitim, fırsat eşitliği, toplumsal farkındalık dediğimiz şey.
Eğitim yalnızca aşikâr yaş kümesine ilişkin değil. Ana okullarından başlayarak. Son çalışmamızla birlikte Ulusal Eğitim Bakanlığı’na bağlı anaokullarında bütün çocuklarımızın aylık ödemelerini toplumsal yardımlar kapsamına aldık. Çocukların eğitim hayatına ne kadar erken başlarsa okulda kalma mühletinin o kadar uzadığını biliyoruz. Münasebetiyle bu çeşit tavsiye ve tespitleri yadırgamam fakat bizim yıllardır yapılan uygulamalarımızı muhalefet vaat olarak ortaya koyuyor.
Bu koşulları dahil olurken kabul edip, işe başlayıp çabucak sonrasında çok geniş kapsamlı birtakım taleplerde bulunmayı doğrusu çok hakkaniyetli bulmuyorum. Biz arkadaşlarımızın fedakarlığını gözeterek iş barışı çerçevesinde bu yükü onlar için olabilecek en âlâ biçimde hafifleterek bir tahlil bulmaya çalışıyoruz. Fakat bu onların bütün isteklerinin haklı olduğu manasına gelmiyor.
Paralar kasada duruyor, bir yere gittiği yok. Niçin bu türlü manipule ediyor beşerler? 15 Temmuz üzere, şehitlerimiz üzere hassas başlıkları manipule etmeyi çok hakikat bulmuyorum. Hem benim şahsî hem de vakfın internet hesabından açıklıyoruz. Esasen para aşikâr. Burası çok hassas nokta. 15 Temmuz Dayanışma Kampanyasında 310 milyon lira toplanmış. İstanbul Beşiktaş terör saldırısı sonrası düzenlenen kampanyada 52 milyon lira toplanmış. Vakıf bu bağışla kuruldu. Mart 2022 itibariyle hak sahiplerine 104 milyon 145 bin lira ödeme gerçekleştirilmiş. Şehit yakınları ve gazilerimiz için her ay 1500 lira ayrıyeten bayramlarda ek takviye veriyoruz.
Bugün itibariyle 387 milyon lira bulunuyor. Vakfa yapılmış bağışlar. Kaideli bağış olduğu için vakıf hukuku kapsamında da bizim manevi hukukumuz kapsamında da kaideli bağış lakin bağışlandığı bahse harcanabilir. Bunların neması şehit yakınları ve gazilerin dışında bir şeye kullanılmıyor. Toplumsal medya hesaplarında çay, kahve masrafları soruluyor. Onların hiçbirisi, gelen konuklara ikramlar bu hesaptan karşılanmıyor.
Vakfın işçisi bir kısmı görevlendirmeyle bir kısmı cari masraflarından karşılanıyor. Bir bardak çayın hesabını sorsanız karşılığını çok rahat verebileceğimiz bir hesap var ortada.