“Tacize de uğruyorsun mobbinge de…Baskılara göğüs gersek de bayanlar olarak emeklerimizin karşılığını alamıyoruz.”
Betül Oral, ülke geneline yayılan personel hareketlerinin ön saflarında yer alan genç kadınlardan…Yaklaşık 1,5 yıldır çalıştığı Farplas Otomotiv Şirketi tarafından enflasyon oranında artırım alamadıkları için iş durdurmalarının akabinde işten atılan birden fazla bayan 138 personelden biri. İşsiz kalan arkadaşlarıyla birlikte günlerdir hakkını aramak için harekette. Farplas, sendikayla masaya oturup işten çıkarttığı emekçileri geri alana kadar da vazgeçmemekte kararlı…
Birleşik Metal-İş üyesi Oral, 18 yaşından beri çalışıyor. Marketten teknik servise birçok farklı iş yerinde çalışarak para kazanmış. Muhasebe mezunu 27 yaşındaki Oral, bayan olmanın her kesimde başka zorluğu olduğu kanaatinde.
“İş bulmak sıkıntı. Birtakım işlere ‘Sen yapamazsın’ diye alınmıyorsunuz.”
Bayanların istihdama iştiraki AB ve OECD ülkelerinin altında
Resmi bilgiler de bayanların iş gücünde erkeklerden daha az yer aldığını doğruluyor. Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) hanehalkı işgücü araştırması sonuçlarına nazaran, 2020 yılında istihdam edilenlerin yüzde 26,3’ü bayan, yüzde 59,8’i ise erkek oldu.
Türkiye’de bayanların istihdama iştiraki, Avrupa Birliği (AB) ve Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Teşkilatı (OECD) ülkelerinin de altında seyrediyor. DİSK/Genel-İş’in hazırladığı Bayan Emeği Raporu’na nazaran, OECD ülkelerinde bayan ve erkeklerin istihdama iştirak oranı ortasındaki açık yüzde 14,5, AB üyesi ülkelerde yüzde 10 iken birebir oran Türkiye’de 39,1.
Erkekler bayanlara nazaran yüzde 27,4 daha fazla kazanıyor
Fakat bayanlar için iş bulmakla da problemler bitmiyor. “İş buldun diyelim, erkeklerle eşit fiyat almıyorsunuz” diyen Betül Oral, Farplas Şirketi’nde brüt 5 bin 600 TL maaş alırken birebir işi yapan erkeklerin 6 bin TL maaş aldıklarını söylüyor. Oral’ın bahsettiği fiyat eşitsizliği, üniversal bir sorun olarak karşımıza çıkıyor. DİSK/Genel-İş Araştırma Dairesi’nin Bayan Emeği Raporu’na nazaran, Türkiye’de erkeklerin yıllık ortalama çıkarı bayanlara nazaran yüzde 27,4 daha fazla.
TÜİK bilgilerine nazaran ise 2020’de erkeklerin yıllık ortalama geliri 45 bin 648 TL iken bayanların 35 bin 828 TL oldu. Yevmiyeli çalışan erkekler de yevmiyeli çalışan bayanlara nazaran yüzde 83,8 daha fazla kazanıyor. 2020 yılında yevmiyeli çalışan erkekler 19 bin 434 TL kazanırken, yevmiyeli çalışan bayanlar 10 bin 572 TL kazandı.
Cinsiyete dayalı fiyat eşitsizliği, eğitim düzeyi arttığında da devam ediyor. TÜİK bilgileri, yükseköğrenim gören bayanların fiyat seviyesinin erkeklere nazaran yüzde 39 daha az olduğunu ortaya koyuyor. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi öğretim üyesi Doç. Dr. Emel Memiş “Kadın istihdamında toplumsal cinsiyet eşitsizlikleri sebebiyle bayan ve erkek ortasında iş gücü piyasasındaki uçurumlar hala devam ediyor. ‘Eşit işe eşit fiyat ‘en kıymetli sıkıntılardan bir tanesi” diyor.
Bayanlar fiyatsız bakım emeği nedeniyle çalışamıyor
Bayanların istihdamdan uzak düşmesindeki nedenlerin başında, bakım hizmetlerinin yetersizliği geliyor. TÜİK’in 2020 bilgileri, hanesinde 3 yaşın altında çocuğu olan 25-49 yaş kümesindeki bayanların istihdam oranının yüzde 25,2, erkeklerin ise yüzde 85,5 olduğunu gösteriyor. Emel Memiş, pandemide işsiz kalan erkeklerin iş gücü piyasasına daha kısa müddette geri döndüğünü ancak bu durumun bayanlar için geçerli olmadığını belirtiyor.
Memiş “Bakım hizmetlerindeki açık, en değerli sebeplerden biri. Bilhassa kreş hizmetlerinin geliştirilmesi konusunda hem mahallî idareler hem de merkezi idarenin amaçlarının hala gerçekleştirilmemiş olması çok değerli bir sorun” diyor. DİSK’in araştırmasına nazaran, Türkiye’de 13,5 milyon bayan fiyatsız bakım emeği verdiği için çalışma hayatına katılamıyor.
Genç bayan işsizliği artıyor
Farplas’ın işten çıkardığı Betül Oral, Ocak ayından bu yana geçinemiyor. Bir aydır yağmur çamur demeden harekette olduklarını belirterek, “Aramızda çocuğunu çocuğuna bırakıp gelenler var. Yoruluyoruz, hudutlarımız yıpranıyor. Şirket iş durdurduğumuz için ziyana uğradığını bildirdi. İşsizlik maaşı da alamıyoruz” diyor. Türkiye’de Oral üzere işsiz olan genç bayanların sayısı her geçen yıl artıyor. TÜİK bilgilerine nazaran, 2014 yılında yüzde 23 olan dar tarifli genç bayan işsizliği, 2021 yılında 27,2’ye yükseldi. Bayanlar ortasında geniş tarifli yani mevsimlik işsizler ile iş aramaktan vazgeçenlerin de eklenmesiyle ortaya çıkan işsizlik oranı ise 2014 yılında yüzde 35,8 iken 2021 yılında 42,7 oldu.
Pandemi bayan istihdamını vurdu
Bayan istihdam oranı gelişmiş ülkelerin ortalamasının altında olan Türkiye’de pandemi süreci de bayanların iş gücüne iştirakini olumsuz istikamette etkiledi. DİSK’in Bayan Emeği Raporu’na nazaran, son beş yılda bayan istihdamının en düşük olduğu yıl 2020 oldu. Raporda, “2018 yılında başlayan ekonomik kriz ile birlikte Covid-19 salgını sürecinde birçok fabrika ve işyerinin kapanması en çok bayan istihdamını etkilemiş ve 2018 yılından itibaren bayan istihdamı düşmüştür” deniliyor.
Rawest Araştırma tarafından hazırlanan “COVID-19’un Bayan Girişimciliğine Etkileri” raporu da, araştırmaya katılan işletmelerde pandemiden en çok olumsuz etkilenen bayan çalışanların oranının yüzde 63,5 iken bu oranın erkek çalışanlarda yüzde 45,5 olduğunu gösteriyor. Akademisyen Emel Memiş’e nazaran, bayan istihdamını artırabilmek için iş gücü piyasasında “kadın işi-erkek işi” ayrımını giderecek siyasetlerin hayata geçmesi gerekiyor.
Burcu Karakaş
© Deutsche Welle Türkçe
