Bayanlara ve sıhhat çalışanlarına yönelik şiddetin önlenmesini öngören kanunun teklifi Meclis Adalet Komitesi’nde kabul edildi. Teklif önümüzdeki hafta Meclis Genel Konseyi’nin gündeminde olacak. Düzenleme, kismine karşı işlenen birtakım kabahatlerde cezai yaptırımın artırılmasını öngörüyor. Kismin örgütleri ve hukukçular, düzenlemeyi bayana karşı şiddetle uğraşta yetersiz kalacağı gerekçesiyle eleştiriliyor.
Bayan Cinayetlerini Durduracağız Platformu dün yaptığı yazılı açıklamada, kanun teklifinin bayana yönelik şiddet karşısında tahlil olmadığını vurguladı:
“Kadına yönelik şiddetle çaba etmenin tek yolu, bu sorunun sebebi olan toplumsal cinsiyet eşitsizliği ile gayrettir. Bu uğraşın en net ve kapsamlı sözü İstanbul Sözleşmesi’ndedir.
“Sözleşmeden imza çekenlerin, gözünü 6284 sayılı Kanun’a dikenlerin bu göstermelik kanun teklifi ile bayana yönelik şiddetle gayret etmesi mümkün değildir…
“Teklif, cezaların artırılması ekseninde oluşturulmuştur. Bayana yönelik şiddetle çabada tahlil, sırf cezalandırma değildir. Cezalandırma lakin tedbire ve takviye siyasetleri, faal soruşturma ve kovuşturma süreçleri ile birlikte mana kazanır.”
- Türkiye’nin çekildiği İstanbul Mukavelesi nedir?
- Memleketler arası Af Örgütü: Türkiye’nin İstanbul Kontratı kararı, milyonlarca bayanı şiddet tehlikesiyle karşı karşıya bırakacak
- Toplumsal cinsiyet ve bayan algısı araştırması: Bayanların toplumda karşılaştığı en büyük sorun şiddet
Bayan Cinayetlerini Durduracağız Platformu, bilhassa kanun teklifi içerisinde “kadına yönelik şiddet” tarifinin yer almamasını eleştirdi.
Platformdan yapılan açıklamada, “Kadına yönelik şiddetle uğraş edeceği sav edilen teklifte, ‘toplumsal cinsiyet eşitliği” tarifinin ismi dahi anılmamıştır. Bu tarifin kanun teklifinde yer almaması; bayana yönelik şiddetin temelindeki toplumsal cinsiyet eşitsizliğinin, devletin sorumluluğunun, şiddet faillerinin ve saiklerinin üzerini örtmektir” denildi.
Platformun öbür birtakım tenkitleri de kanun teklifinde; farklı cinsiyet kimliklerine, cinsel yönelimlere yer verilmemesi; kuşkulu bayan vefatlarına ait rastgele bir düzenlemenin bulunmaması, güzel hal indirimi ile ilgili düzenlemenin rastgele bir yenilik içermemesi, yasa teklifinin hazırlanma sürecine bayan ve LGBTİQ+ örgütlerinin dahil edilmemesi ve bayana yönelik her türlü hatanın uzlaşma kapsamı dışında tutulmaması.
Yasa teklifine nazaran kamuoyunda “iyi hal indirimi” olarak bilinen “hâkimin takdir yetkisi” için makul şartlar getiriliyor.
Pek çok olayda indirim nedenlerinin belirlenmeden indirim uygulandığı belirtiliyor ve “failin duruşmada mahkemeyi etkilemeye yönelik formu tavır ve davranışlarının” takdiri indirim kapsamına alınamayacağı kaydediliyor.
Failin yargılama sürecindeki davranışları yerine, “pişmanlığını gösteren davranışlarına göre” takdiri indirim hakkının kullanılabileceği karara bağlanıyor.
BBC Türkçe‘ye konuşan hukukçulara nazaran bu unsur, “pişmanlık” tabiri sebebiyle hala muğlak ve yoruma açık.
Avukat Ezgi Koç, “Çok pişman olduğunu söylemesi kâfi olacak mı? Bu unsurda her şey yoruma dayalı. Hâkim hala fail faydasına cezayı hafifletmek için bu maddeyi kullanabilir” diyor.
Avukatlar pek çok bayana şiddet davasında faile uygulanan düzgün hal indirimlerinin yasa eksikliğinden değil, yargıçların cinsiyetçi bakış açısından kaynaklandığını belirtiyor.
Ankara Barosu Bayan Hakları Merkezi Lideri Avukat Ceren Kalay Eken, bu değişiklikle birlikte âlâ hal uygulamasının önüne geçilemeyeceğini zira sorunun zati uygulayıcılarda olduğunu kaydediyor.
Öte yandan Koç, yasa teklifine nazaran yargıçların artık âlâ hal indirimi uyguladığında bunun münasebetini yazılı olarak sunması gerektiğini ve bu düzenlemenin yararlı olacağını belirtiyor.
Bayan Cinayetlerini Durduracağız Platformu’na nazaran teklifte yer alan düzgün hal indirimi ile ilgili düzenleme rastgele bir yenilik içermiyor ve bu haliyle “toplumu manipüle etmek” amaçlanıyor.
‘Israrlı takip şikâyete bağlı bir cürüm olarak düzenleniyor’
Bayanın öldürülmesiyle sonuçlanan pek çok bayana karşı şiddet olayında, bayanların öncesinde failler tarafından ısrarlı takibe maruz kaldığı görülüyor.
Bu yasa teklifi ise “ısrarlı takip” fiili birinci sefer Türk Ceza Kanunu’nda (TCK) müstakil bir cürüm olarak düzenleniyor ve 6 aydan 2 yıla kadar mahpus cezası öngörülüyor.
“Israrlı takip” fiilinin TCK’da başka bir hata olarak belirlenmesi olumlu bir gelişme olarak görülürken, bir fiilin ısrarlı takip sayılabilmesi için “çok fazla kuralın arandığı” ve bu açıdan caydırıcı olmadığı söz ediliyor.
Teklife nazaran bir fiilin ısrarlı takip hatası sayılabilmesi için “ısrarlı formda fiziken takip etmek, haberleşme ve irtibat araçlarını, bilişim sistemlerini yahut üçüncü şahısları kullanarak temas kurmaya çalışmak” fiillerinin, “mağdurda önemli bir huzursuzluk oluşmasına ya da mağdurun kendisinin yahut yakınlarından birinin güvenliğinden tasa duymasına neden olması” gerekiyor.
Bayan Cinayetlerini Durduracağız Platformu ise ısrarlı takip cürmünün teklifte nitelikli halleri ile birlikte şikâyete bağlı bir hata olarak düzenlendiğini ve bu haliyle öngörülen ceza bakımında da TCK’nın 96. hususunda düzenlenen eziyet hatasının gerisinde kaldığını belirtiyor.
Ayrıyeten, teklifte bayana yönelik her türlü cürmü, uzlaşma kapsamı dışında tutmak yerine, sırf ısrarlı takip cürmünün bu kapsama eklendiği eleştiriliyor.
‘Yasaların faal uygulanması gerekiyor’
Yasa teklifi olumlu düzenlemeler içerse de temel işin yasa uygulayıcılarında biteceğini söyleyen hukukçular, Türkiye’nin bu bahisteki karnesinin yeterli olmadığını kıymetlendiriyor.
Hukukçular, toplumsal cinsiyet eşitliğinin benimsenmediği toplumlarda “en yeterli yasanın” bile berbat uygulanabileceğini belirtiyor.
Platform da açıklamasında, “Kadına yönelik şiddetin önlenmesinde en değerli yasal destek olan 6284 sayılı Kanun’un faal uygulanmadığı, uygulamayanların yargılanmadığı bu düzlemde bayana yönelik şiddet hatalarının işlenmesi kaçınılmazdır” değerlendirmesine yer veriyor.
Platform son bir yılda İstanbul Sözleşmesi’nden imza geri çekildiğini, bayanın nafaka hakkına saldırıldığını, aile arabuluculuğu gündem edildiğini, boşanma davalarının yönteminin tartışmaya açıldığını ve Uygar Kanun’un aşındırılmaya çalışıldığını belirtiyor.
Yasa teklifi ayrıyeten, farklı cinsiyet kimliklerin ve cinsel yönelimlere yer verilmemesi açısından ayrımcı bir yaklaşıma sahip olmakla eleştiriliyor.
Teklif, İstanbul Sözleşmesi’ne alternatif olabilir mi?
Pekala, bu düzenleme İstanbul Sözleşmesi’ne “alternatif” olabilir mi? Hukukçulara nazaran bu sorunun karşılığı çok kesin bir halde ‘hayır’.
Bu düzenlemenin yalnızca bayana karşı şiddetin cezalandırılmasında değişiklik öngördüğü, lakin İstanbul Mukavelesi’nin tüm kamu kurumlarında ve toplumsal siyasetlerde toplumsal cinsiyet eşitliğinin sağlanmasını hedeflediği belirtiliyor.
“Dünyanın hiçbir yerinde yalnızca cezayı ağırlaştırarak sorunu çözemezsin” diyen Avukat Ezgi Koç, İstanbul Mukavelesi’nin ise birinci basamaktan itibaren toplumsal cinsiyet eşitliğine dayalı bir toplum inşası için kamu otoritelerine misyonlar verdiğini belirtiyor.
Bayan Cinayetlerini Durduracağız Platformu Genel Sekreteri Fidan Ataselim de İstanbul Sözleşmesi’nden çekilmenin toplumda ve yasa uygulayıcılarda derin boşluklara yol açtığını söylüyor.
Ataselim’e nazaran, bayana yönelik şiddetle çaba edebilmek için tahlilin odağına toplumsal cinsiyet eşitsizliğini koymak gerekiyor:
“Toplumsal cinsiyet eşitliği kavramı ve bu bahisteki eğitim modülleri müfredattan, yargı mensuplarına yapılan eğitimlerden ve tüm mevzuattan çıkarıldı.
“Siyasi iktidarın attığı her adımda, toplumsal cinsiyet eşitliği tersi atılımlar yaptığını görüyoruz. Toplumsal cinsiyet eşitliği denilemediği her durumda, sorunun temel tahlilinden uzaklaşılıyor demektir.
“Sorunun sonuçlarının yarattığı ceza kısmını konuşmaktan evvel, önleyici siyasetlere tartı verilmesi gerekirken bunun yapılmadığını görüyoruz.”
Ataselim ayrıyeten 6284 sayılı maddeyi uygulamayan kamu vazifelileri ilgili faal yaptırımlar olmadıkça, hiçbir yasal düzenlemenin tesirli olamayacağını belirtiyor.
6284 sayılı Kanun ne öngörüyor?
Ailenin Korunması ve Bayana Karşı Şiddetin Önlenmesine Dair 6284 sayılı kanun, bayan hareketinin yıllarca süren çalışmaları ve baskısı sonucu 20 Mart 2012’de yürürlüğe girdi.
Eski haliyle 4320 sayılı Ailenin Korunmasına Dair Kanun yalnızca aileyi müdafaaya ve aile içi şiddeti önlemeye yönelikti. 6284’ün, ailenin değil bayanların hayatının korunmasına vurgu yapan ve bayan örgütlerince ısrar edilen taslak ismi “Kadın ve Aile Bireylerinin Şiddetten Korunması”yken kanun Meclis’e bu isimle sunulmadı.
Tekrar de 237 bayan örgütünden oluşan Şiddete Son Platformu kanuna “Kadına Yönelik Şiddetin Önlenmesi” sözünün eklenmesini sağlayabildi.
6284 sayılı Kanun’un, şiddet mağdurunun beyanı temelinde alınacak birtakım hami ve önleyici önlemleri şu formda:
- Şiddet gören bayan ve çocuğuna barınma dayanağı ve kreş imkânı sağlanmalı,
- Süreksiz maddi yardım yapılmalı,
- Ruhsal, mesleksel ve tüzel rehberlik ve danışmanlık sunulmalı,
- Hayatî tehlike olması durumunda bayan süreksiz muhafaza altına alınmalı ve isterse kimliği değiştirilmeli,
- Şiddet uygulayan için uzaklaştırma cezası; önlem kararlarına karşıtlık halinde zorlama mahpusu kararı verilmeli,
- Kollayıcı önlem kararı için, şiddet uygulandığı konusunda kanıt yahut evrak aranmamalı, önleyici önlem kararı geciktirilmeksizin verilmeli.