Türkiye’de hükümetin hazırladığı İnsan Hakları Hareket Planı’nda ‘acil reform’ yapılacak adreslerden biri olarak gösterdiği cezaevlerinde, anneleriyle birlikte kalan çocukların maruz kaldığı hak ihlali tablosu ağırlaşıyor. Ömür Hakları Derneği, 15-16 Mayıs 2021’de Kocaeli, Trabzon, İzmir, Bolu, Osmaniye, Kayseri, Van ve Ankara’daki cezaevlerinde kalan toplam 14 bayan mahkûmla derinlemesine görüşmeler yaparak “Anneleriyle Birlikte Mahpus Olan Çocuklar” raporunu yayımladı.
Raporda, Adalet Bakanlığı’nın cezaevlerine ait sistemli ve detaylı data yansıtmadığına dikkat çekilirken, “2020 yılı sonu prestijiyle 800’den fazla çocuk, Mart 2021’de yayınlanan resmi sayılara nazaran ise 345 çocuk ruhsal ve fizikî gelişimlerinin en kritik devrinde demir parmaklıklar gerisinde büyümeye mahkûm ediliyor” tespiti yapıldı. Raporda, Birleşmiş Milletler (BM) kurallarına karşıt olduğu halde cezaevlerinde çocuklara “mahkûm muamelesi yapılıyor” tespiti vurgulandı.
“Çıplak aramalar çocuklarda travma yaratıyor”
Annelerin gözaltı sürecinde bebeklerinden uzak tutulduğunu, bu nedenle bebeklerin açlığa terkedildiklerini anne mahkûmların anlatımıyla ortaya koyan raporda, 6 aylık bebeği olmasına karşın annenin cezasının ya da tutukluluğunun ertelenmediği belirtildi.
Raporda; cezaevlerindeki çıplak arama ve sabah sayımlarının anneler kadar çocuklarda da büyük travmalar yarattığı, çocukların cezaevinde sağlıklı beslenemediği, çocuk tabibi olmadığı için tedavi imkânı olmadığı, çocukların oyun oynama hakkından bile uzak kaldığına dikkat çekildi.
Raporda, 14 Nisan 2020’de pandemi nedeniyle Ceza İnfaz Maddesi’nde hapis cezasının ötelenmesi ya da doğum yapan bayanın infazının lakin bir buçuk yıl sonra gerçekleştirebileceğine dair değişiklikler yapıldığı fakat bu değişikliklerin de hak ihlallerini gideremediği anlatıldı.
Raporda bu hususta yaşanan düşünce, “Ceza indirimleri ve infaz ertelemelerinde örgüt üyeliği kapsamında işlenen hatalardan tutuklu ya da mahkûm olanlar kapsam dışı bırakılmaktadır. Bilhassa 15 Temmuz 2016’dan sonra ilan edilen OHAL periyodunda ve sonrasında birden fazla soruşturmanın, örgüt faaliyetleri kapsamına girdiği düşünüldüğünde, pek çok bayan tutuklunun, mahkumun ve çocuklarının bu yeni düzenlemelerden yararlanamadığı açıktır” sözüyle lisana getirildi.
“Çocuklar korunabilir”
Ankara Barosu Bayan Hakları Merkezi Lideri Avukat Ceren Kalay, cezaevlerine ait müşahede yapmalarının Adalet Bakanlığı tarafından engellendiğini belirtse de cezaevlerinde BM Çocuk Hakları Mukavelesi’nin temel kuralı olan “her çocuğun hayat hakkı” prensibinin ihlal edildiğini söyledi. Kalay, “Çocukların gün ışığına çıkıp çıkmadıklarını bile bilmiyoruz ancak biliyoruz ki bu çocukların yeri cezaevleri değil. Annelere mesken mahpusu ya da elektronik kelepçe uygulamasıyla çocuklar korunabilir” değerlendirmesini yaptı. Kalay, “Dolayısıyla mümkünse çocukların aslında cezaevlerine konulmaması asıl öncelik olmalı diye düşünüyorum” dedi.
Türkiye İnsan Hakları Vakfı (TİHV) Genel Sekreteri Coşkun Üsterci de Adalet Bakanlığı’na “acil reform” daveti yaparak, hükümetin cezaevi şartlarını düzeltmesi gerektiğini söyledi. Üsterci, “Mahkemeler karar verirken 0-6 yaş çocuğu olan annelerin ekonomik ve toplumsal durumlarını dikkate alarak kararlar vermeli. Kesinlikle cezanın infazı gerektiği şartlarda ise çocuklu bayanların daha özel ve geniş imkanlara sahip, çocuklarını rahat yetiştirebilecekleri, çocukların sıkıntılardan uzak kalabilecekleri uygun cezaevi ortamları ya da yerleri oluşturulması gerekmekte” biçiminde konuştu.
“Hak ihlallerini önlemeye kararlıyız”
Cezaevlerinde şartların anne ve çocuklar için düzeltilmesi, annelerin infazına ait yasal düzenlemelerin çocukları koruyacak formda yapılması için TBMM İnsan Hakları İnceleme Kurulu da harekete geçiyor. DW Türkçe‘ye açıklama yapan komite lideri AKP’li Hakan Çavuşoğlu “Yasal süreçler devam ediyor. Uygulamadaki eksiklikleri takip ediyoruz. Hak ihlallerini önlemeye kararlıyız. Çocukların haklarının takipçisiyiz. Komitemiz çalışıyor. Kamuoyundan gelen davetleri dikkate alırız, gereğini yaparız” dedi. Çavuşoğlu, komitenin bu hususta önümüzdeki süreçte cezaevlerine özel ziyaretler de yaparak eksikleri yerinde tespit edeceği bilgisini verdi.
Hilal Köylü / Ankara
© Deutsche Welle Türkçe
