CHP Genel Lider Yardımcısı Bülent Kuşoğlu, Türkiye üzere “çift paralı ekonomilerde” öncelikle döviz krizi yaşandığını belirterek, “Bu devirde güçlü edilenler, iktidar tarafından bilhassa kayırılanlar, bizim ‘beşli çete’ dediklerimiz de dahil olmak üzere bu devirde varlıklı olanlar o dövizleri aldı yurtdışına götürdüler. Şu anda yapılan hesaplara nazaran yurtdışında en az 200 milyar dolarları var. 100 milyar dolar gelsin Türkiye’yi abat ederiz, en azından krizden çıkabilmemiz için bu türlü bir meblağ gerekir. Yurtdışına götürüldü, bir taraftan da bu para kaçırıldı. Türklere ilişkin en az 200 milyar dolar var yurt dışında. Bunun sebebi şu Türk yatırımcı bunu yurtdışına götürmüş demek ki çok büyük bir inanç krizi var her şeyden evvel. Siz bu inanç krizini çözmeden bu ekonomik krizi çözebilir misiniz, mümkün mü?” diye konuştu.
CHP Genel Lider Yardımcısı, Ankara Milletvekili Bülent Kuşoğlu ve HDP İstanbul Milletvekili Erol Katırcıoğlu, Ankara’da Mülkiyeliler Birliği’nin düzenlediği “Ekonomik Kriz Konferansı’nda” konuştu.
Konferansın üçüncü oturumu olan “Krizin Siyaseti: Nedenler ve Çıkış Yolları” başlıklı oturumda konuşan Kuşoğlu, şunları söyledi:
“İnanın bilmiyorlar”
“Biz CHP olarak öbür siyasi partilere nazaran daha fazla sorumluluk hissediyoruz zira CHP ana muhalefet partisi, önümüzdeki devirde bu problemleri, sorunları çözmesi gereken parti. Hem kaygılıyız hem de herkesten daha fazla düşünceliyiz ciddiye alıyoruz krizi, tekliflerimiz var yapılması gerekenler olarak. Neden telaşlıyız, kimi hususları toplumunun anlamamasından ötürü telaşlıyız. Plan Bütçe Kurulu, Meclis’in maddelerinin yüzde 80’nin geçtiği yer ve iktisatla ilgili yasalar oradan geçiyor. Orada iktidara mensup milletvekilleri de bu mevzuyu bilen şahısların olması gerekiyor, inanın bilmiyorlar. Geçen yılki kamuoyu yoklamalarına bakar mısınız? AKP’nin Erdoğan’ın oyları yeni iktisat siyasetlerini açıkladıkları vakit oy oranındaki düşüş durdu. Onun için kaygılıyız. Başka taraftan dünyada da bir kriz var istikrarlar değişiyor, bu türlü bir devirde Türkiye’nin tarafının çok âlâ tespit edilmesi lazım Türkiye’nin bu Çin-Amerika çekişmesi içerisinde çok gerçek bir yere oturtulması lazım, çok planlı hareket etmesi lazım, öncelikli kesimlerin çok hakikat tespit edilmesi lazım.
“Döviz borçlarını ödemekte zorlanıyorlar”
Korkut hocanın baştan söz ettiği üzere kolay bir kriz değil bu bir buhran, yalnızca iktisatta de kriz yok, basında da devlette de toplumda da parlamentoda da kriz var. Bunu bir buhran olarak tanımlıyoruz, işin enteresan tarafı bu krizin tahlili ekonomik değil öncelik siyaset kurumunda. Demokrasiyle, itimatla irtibatlı. Bu devirle ilgili olarak bir tanımlama yapmak istersem; dünyada en fazla likitin olduğu borçlanma yapılabilecek olan bir devirde borçlandılar, bu borcu gelir getirmeyecek bilhassa döviz getirmeyecek alanlarda kullandılar. Döviz borçlarını ödemekte artık zorlanıyorlar.
“Yurt dışında en az 200 milyar dolarları var”
Türkiye üzere iki paralı, çift paralı ekonomilerde kriz öncelikle döviz krizidir. Maalesef döviz biterse onu kriz olarak tanımlıyoruz. Bunlar bu periyotta borçlandılar ancak yüklü olarak inşaat dalında o parayı kullandılar, döviz getirecek üreteceğimiz bir alanda kullanmadılar… Türkiye borç aldı aldı ödeyemez duruma geldi. Bir de buna ek olarak bu devirde varlıklı edilenler, iktidar tarafından bilhassa kayırılanlar, bizim ‘beşli çete’ dediklerimiz de dahil olmak üzere bu periyotta güçlü olanlar o dövizleri aldı yurtdışına götürdüler. Şu anda yapılan hesaplara nazaran yurtdışında en az 200 milyar dolarları var. 100 milyar dolar gelsin Türkiye’yi abat ederiz, en azından krizden çıkabilmemiz için bu türlü bir meblağ gerekir. Yurtdışına götürüldü bir taraftan da bu para, kaçırıldı. Türklere ilişkin en az 200 milyar dolar var yurt dışında. Bunun sebebi şu Türk yatırımcı bunu yurtdışına götürmüş demek ki çok büyük bir inanç krizi var her şeyden evvel. Siz bu itimat krizini çözmeden bu ekonomik krizi çözebilir misiniz, mümkün mü?
“Adaleti can ve mal güvenliği, demokrasiyi, halkça paylaşımı sağlamak lazım”
Pekala ne yapacağız bu bahislerle ilgili olarak, tahlili daima bir arada bulmamız gerekiyor. Bir defa biraz evvel söylediğim üzere ekonomik krizle ilgili olarak tahlil öncelikle siyasi, itimat ortamının yaratılması gerekiyor. Evvel demokrasinin tesis edilmesi gerekiyor. Dört ayaklı bir tahlil teklifimiz var; adaleti, can ve mal güvenliğini, demokrasiyi, hakça paylaşımı sağlamak lazım. Sonra üreten ve zenginleşen bir Türkiye oluşturmak lazım. Üretmeyi, döviz kazanmayı ön plana alan bir Türkiye. Hakça paylaşımı, toplumsal adaleti ön plana almak lazım üçüncü ayak o, sonra da bunun sürdürülebilir olması lazım.
“Kur farkından doğan karlar nedeniyle 40 milyar küsür beyan edilmiş kurumlar tarafından”
Cuma günü genel heyet kapalıydı lakin sabahtan itibaren Plan Bütçe Komisyonu’na getirilen bir torba kanunu görüştük. Bilmece çözer üzere buradaki hinlik nedir diye onları bulmaya çalışıyorsunuz. Bu türlü bir parlamento sistemi olmaz. Olağanda yönetmelikle çıkması gereken kanunlar var, bürokrasi kendisini garantiye alabilmesi için onları kanun olarak düzenletiyor ve Meclis’te buna kimse itiraz etmiyor. Bir defa tahlil olabilmesi için nitekim parlamenter nizama muhtaçlık var. Parlamento çalışmıyor en azından çalışır hale getirmemiz lazım. Kur muhafazalı mevduat hesabı çıktı, yalnızca yıl sonu itibariyle kambiyo karları yani kur farkından doğan karlar nedeniyle 40 milyar küsur beyan edilmiş kurumlar tarafından, 10 milyar 165 milyon lira ödenmesi gereken vergi alınmıyor, ödenmiyor yalnızca kur farkından kaynaklı. 10 bin küsur şirket döviz tercih etmiş onların dediği üzere Türk lirasını tercih etmemişler ondan sonra da onlara muafiyet çıkarılmış onlar teşvik edilmiş. Biz bunu Meclis’te tartışamıyoruz, o denli bir ortam yok. Kendi yatırımcımızın yatırım yapabileceği bir iklim oluşturmamız lazım, hukuk sistemi oluşturmamız lazım. Hukuk sisteminiz yoksa, teminatınız yoksa nasıl yatırım yaparsınız. Yeni kurumlara, kurallara, kanunlara gereksinim var. İhale kanunu 200’e yakın defa değiştirilmiş. Varlık Fonu 2016’da çıkarıldı 20’ye yakın değişiklik yapılmış.
“Teknoloji, bu alanda riski hiçbir biçimde özel dal almaz”
Bu periyot neoliberalizmin bittiği bir devir, ezaları olan bir periyot fakat ek olarak bizler ne yapacağız. Eğitim, tarım, güç, yüksek teknoloji ve sıhhatle ilgili olarak muhakkak kamunun devreye girmesi lazım. Yatırımcı olması gerekiyorsa yatırımcı ya da pazarlamacı olması gerekiyorsa pazarlamacı, kamu devreye girmeden çözmemiz mümkün değil. Kamu güya bundan evvelki devirde bir yanlışlıkmış üzere anlatıldı. Gelişen birçok ülke Güney Kore dahil ardında devlet yoksa pazarlama da yapamıyor, üretim de yapamıyor. Teknoloji, bu alanda riski hiçbir formda özel dal almaz. Teknolojide riski kamunun alması gerekiyor, yol göstermesi gerekiyor. Bu tarım, eğitim, sıhhat üzere alanlar için de geçerli.”
HDP’li Katırcıoğlu: Paranın geçmeyeceği hizmetler yaratmamız lazım
HDP’li Erol Katırcıoğlu da Türkiye’de iktisadın geldiği noktaya ait şunları belirtti:
“Neoliberalizmin de değiştiğini görmek gerekiyor. Bilhassa bu ideolojiyi benimsemiş olan çeşitli kurumlardan gelen tabirlerden anladığımız, bizim üzere daha solda duran bireylerin söylediğine misal şeyler geliyor. ‘Kamunun bir biçimde işin içinde olması gerek’ diyorlar. Onlar da gelir dağılımın kıymetli olduğunu söylüyorlar. Bu kadar bozuk olmasının, kapitalizmin survive etmesini engelleyeceğini söylüyorlar.
Kamunun rolünü konuşmamız kâfi değil. Bizim daha ileri bir şey söyleyebilmemiz lazım. Kamunun iktisatta katkısı olması lazım, lakin hangi kamunun? Kamudan devlet anlaşılıyorsa ben kendimi oraya yakın hissetmiyorum. Gelir dağılımın düzeltilmesi sıkıntısında daha ileri şeyler söylememiz lazım. Paranın geçmeyeceği hizmetler yaratmamız lazım.
“Siyasetin daha cesaretli adımlar atmasını bekliyorum”
Bu hükümetin neoliberal olduğunu söylemek hakikat gelmiyor bana. Büsbütün iradi kararlar alıyor. Türkiye bu türlü bir yere geldi. Lakin geldiğimiz yerden baktığımızda bu hükümetin pandemiyle birlikte başlayan meseleleri hakikat değerlendirmediğini görüyoruz. 2008 itibariyle haklıydı tahminen lakin 2009’da yanlıştı. 2009’dan sonra AKP büsbütün iradi kararlarla yönetilir bir anlayışa geldi. Erdoğan, kararları merkezileştirmeye başladı. Aslında başındaki modelde buydu.
“Talebi artırmakla ilgili olarak bir perspektif benimsemek mümkündür”
Erdoğan bütün ipleri eline aldı ve gördüğümüz süreç yaşandı. 2019’da pandemiyle birlikte birtakım önlemler almak zorunda kaldılar. Ama bu tercihler, bu iktidarın niteliğini gösteren tercihlerdi. Asıl değerlisi şuydu kriz yalnızca arzla ilgili değil taleple de ilgiliydi. Ürettiğiniz malı satın alacak beşerler yoksa iktisat yürümez. Bizim görüşümüz, talebin daha çok önemsenmesi gerektiği. Bankacılık kesimi yüzde 22 oranda kar etti. Borsa, yüzde 29 üzere gerçek getiri sağladı. Bunlar şunu gördüler, faiz artırmak biçimindeki siyasetin kendisine faydası olmayacağını gördü. Zira bu çabayı verebilmesi için gerekli dövize de sahip değildi. Hasebiyle tercihini tam zıddı bir yere çevirdi. Düşük TL yüksek dolar yada döviz siyasetine yöneldi. Bu cari açığın kapatılmasına yardımcı olacağı söylendi. Bu türlü olursa döviz problemi ve enflasyon çözülecek üzere bir perspektif sundular bize. İthal ikamesi manasına gelebilecek bir siyasete dönmek istediler. Bu becerilebilecek bir şey değil. Cari açık artmış bir vaziyette. Buradan onlar umduğu üzere bir gelişme sağlanması mümkün değil.
Talep taraflı bakmamız lazım. Talebi artırmakla ilgili olarak bir perspektif benimsemek mümkündür. Biz diyoruz ki talebin artması farklı bölümlerde farklı sonuçlar üretir. Sermaye ağır ve sabit sermaye yatırımlarıyla oluşmuş bölümlerde tam tersine talep artışı üretimi artırabilir. Fiyatların maaşların artmasıyla talebin artması, enflasyonu artırmaz. Bugüne kadar Türkiye’de bunu tek seslendiren biziz üzere geliyor bana.”