Bugün, milyonlarca kişinin hayatını sarsan, kimilerininse doğrudan hayatına bedel olan 12 Eylül Darbesi’nin yıl dönümü. Bir darbenin henüz girişim aşamasında dahi nelere mal olduğunu görenler için, o günlerde yaşanan trajedinin boyutunu kötü bir tecrübeyle de olsa anlaması kolaylaşıyor.
Peki, üzerine onlarca kitap ve makale yazılmış bu kırılma noktası çizerlerin penceresinden nasıl görünüyordu?
Not: Liste hazırlanırken, karikatür tarihçisi Turgut Çeviker’in KarikaTürkiye adlı eserinden faydalanılmıştır.
1. Türk Silahlı Kuvvetleri’nin yönetime el koyarak, parlamentoyu kapatması ve dokunulmazlıkları kaldırmasının ardından GırGır dergisinin kapağı
Çizer: Şevket Yıldız | 21.9.1980
2. Tan Oral | Cumhuriyet | 30.11.1980
3. Darbenin üzerinden 7 yıl geçtikten sonra Tan Oral’ın Cumhuriyet gazetesinde yayımlanan çizgileri
Çizer:Tan Oral | Cumhuriyet | 16.01.1987 | Sayfa 14
4. Serdar Günbilen | Zemin | Kasım 1986
5. GırGır o yıllarda en çok okunan mizah dergilerinin başında geliyordu, dünyada ise en çok okunan karikatür dergileri sıralamasında üçüncü sıradaydı. Fakat 1981 yılında yayımladıkları sayının kapağı gerekçe gösterilerek dergi 1 ay süre ile kapatıldı
Müşerref Tezcan, ‘Türkiyem’ adlı şarkıyı TRT ekranında seslendirdiği sırada üzerinde bulunan Türk bayraklı kıyafet GırGır dergisinin kapağına konu oldu. Ve gördüğünüz kapak gerekçe gösterilerek dergi bir ay süre ile kapatıldı.
Çizer: Ergün Gündüz | Espri: Hasan Kaçan | 19.07.1981
“Direnmeye çalışan işçilere karşı bu şarkı kullanılıyor, işte ‘yurduma düşman girmiş’ falan diye. Kim ulan düşman?”
GırGır dergisinin kurucusu ve yöneticisi olan Oğuz Aral, NTV MAG dergisinin 2000 Eylül sayısında Gırgır’ın kapatılmasıyla ilgili Halil Nebiler’e şunları söylemişti:
‘Ulan bir baktım, İzmir’de birazcık direnmeye çalışan işçilere karşı bu kadının şarkısı kullanılıyor, işte ‘yurduma düşman girmiş’ falan diye. Kim ulan düşman?
Düşman bizim İzmir’de direnmeye çalışan işçiler. Kapağa koyduk karikatürü. Onun için ilk kapatılan yayın organı olduk elhamdülillah.
Önce dergiyi kapattılar, sonra kapatma gerekçesi aradılar. Kim kapatacak dergiyi, nöbetçi hakim. Sabahın köründe nöbetçi hakime gitmişler, derginin kapağını dayamışlar burnuna, bunu kapat demişler. Adamcağız da bir şey bilmeden, bakmış kapağa, kapatma gerekçesini yazmış. GırGır’ın kapatma gerekçesinde aynen, ‘Yaşlı, çirkin, menhus bir kadının üzerine bayrak çizerek Türk bayrağına hakaret’ ettiğimiz yazıldı. Bu sebeple Türk adliyesi benim 2.5 yıl hapsime talip oldu. Ulan bre!…’
6. Bir ironi: “Yaşasın, 1 Mayıs ve 27 Mayıs bayramları kaldırıldı”
MGK’nın ulusal bayram ve tatil günleri düzenlemesiyle 1 Mayıs ve 27 Mayıs bayram olmaktan çıkarıldı.
Çizer: Tan Oral | Cumhuriyet | 22.03.1981
7. Çağdaş Gazeteciler Derneği Ödülü’ne layık görülen karikatürü nedeniyle Dünya gazetesinden Seydali Gönel bir gece gözaltında tutuldu ve gazete para cezasına çarptırıldı
8. Tan Oral | Cumhuriyet | 14.06.1981
9. Darbe sonrasında ‘yasak yayın’ bulundurduğu gerekçesiyle tutuklandıktan sonra, cezaevine götürülürken ve cezaevinde askerler tarafından darp edilerek öldürülen İlhan Erdost
Çizer: Atila Kanbir | Yarın | Kasım 1981
10. Güngör Kabakçıoğlu | Tercüman | 27.04.1982
11. 1982 Anayasası’nın mimarı… Profesör Doktor Orhan Aldıkaçtı’nın başkanlığında yeni anayasa çalışmaları başladı
Çizer: Semih Poroy | Gösteri | Eylül 1982
12. 1982 Anayasası, halk oylamasında yüzde 91,37 oranında kabul oyu alarak, 7 Kasım’da yürürlüğe girdi
Oylamada ‘mavi’ hayır oyunu temsil ediyordu
Çizer: Behiç Ak | Cumhuriyet | 6.10.1982
13. Tan Oral | Cumhuriyet | 14.04.1982
14. “Demokrasiye geçiş”
Çizer: Ercan Akyol | Güneş | 11.0.8.1983
15. Kenan Evren, 12 Eylül Darbesi’nin demokrasiyi kurtarmak için yapıldığını söyledi ve ekledi “aynı ortam oluşursa ülkeyi yine TSK kurtaracak”
Çizer: Anonim | Limon | 05.05.1988
16. Bir dönemin ruhunu öldüren darbenin sonrasında: “Ne welcome diyen var, ne de go home”
6. Filo’ya bağlı bir uçak gemisi İstanbul’a geldi.
Çizer: Tan Oral | Cumhuriyet | 16.12.1985
17. Daha sonrasında
Çizer: Tan Oral | Cumhuriyet | 10.01.1986
18. Ve çok daha sonrasında…
Çizer: Kemal Gökhan Gürses | Cumhuriyet | 02.09.1986
Onedio IQ’yu Facebook’tan takip etmeyi unutmayın!