Birleşmiş Milletler (BM) 26. İklim Değişikliği Konferansı (COP26) 31 Ekim’de Glasgow’da başlayacak.
Türkiye bu yıl konferansa birinci sefer Paris Mutabakatı’nı onaylamış bir ülke olarak katılacak.
Pekala konferansta hangi bahisler ele alınacak? Türkiye’den beklentiler neler olacak? Türkiye’nin konferanstaki gayeleri neler?
Bu soruları Etraf, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakan Yardımcısı ve İklim Değişikliği Başmüzakerecisi Mehmet Emin Birpınar ile Sabancı Üniversitesi İstanbul Siyasetler Merkezi İklim Değişikliği Çalışmaları Koordinatörü Ümit Şahin’e sorduk.
Konferanslar nasıl geçiyor?
2008 yılından beri BM’nin iklim değişikliği konferanslarına katılan Ümit Şahin, konferanslarda genel olarak ülkelerin kendi çıkarlarını müdafaayı hedeflediğini lakin bunun istisnalarının da bulunduğunu anlatıyor.
Konferanslarda her kararın tüm üyelerin ortak kararıyla alınması gerekiyor. Bu nedenle tek bir ülkenin bile vetosuyla bir teşebbüs tıkanabiliyor.
Ümit Şahin büyük fosil yakıt üreticileri olan Avustralya, Rusya yahut Körfez ülkelerinin evvelki konferanslarda birtakım kararları veto ettiğini hatırlatıyor.
Şahin, konferansları çok sayıda sivil toplum kuruluşunun da takip ettiğini ve bu çeşit ülkelerin çıkardıkları mahzurları ifşa ederek kamuoyu baskısı uyguladığını, bunun da işe yaradığını söylüyor:
“Etkilerinin en bariz ispatlarından biri 2015’teki Paris İklim Mutabakatı’nda görüldü.
“Karar çıkana kadar hiçbirimiz 1,5 derecelik amacın mutabakata girebileceğini düşünmüyorduk. Yani çok istiyorduk ancak engelleneceğini düşünüyorduk.
“Bu büsbütün iklim hareketi sayesinde oldu. Tuvalu üzere iklim alanında ilerici ülkelerle koalisyon kurarak konsensüsün üst çekilmesini sağladılar.
“Climate Action Network’ün müzakereleri tıkayan ülkelere verdiği Günün Fosili üzere mükafatlar, delegasyonlar tarafından da yakından takip ediliyor ve kamuoyu baskısı işe yarıyor.”
2015’te Paris’teki kamuoyu baskısı, 1,5 derece limitinin mutabakata girmesini sağladıBu ülkelerin bilakis daha fazla karbon azaltımı için çabalayan ülkeler de var. 70’ten fazla ülkenin üye olduğu High Ambition Coalition (Yüksek İstek Koalisyonu) ve bu yıl Danimarka ile Kosta Rika öncülüğünde oluşturulan Beyond Oil and Gas Alliance (Petrol ve Gazın Ötesi İttifakı) bu emele hizmet ediyor.
Bu yılki konferansta ana gündem unsurlarının Paris Anlaşması’ndaki 1,5 derecelik ısınma amacını tutturabilmek için ülkelerin vermesi gereken yeni vaatler, son beş yılın değerlendirmesi, Yeşil İklim Fonu ve iklim değişikliğinden en çok etkilenen ülkelerin ziyanlarının finansmanı olması bekleniyor.
Türkiye ne yapacak?
Pekala Türkiye, bu yıl birinci kez Paris İklim Mutabakatı’nı imzalamış bir ülke olarak katılacağı konferansta neler yapmayı hedefliyor?
BBC Türkçe‘ya konuşan Bakan Yardımcısı ve İklim Değişikliği Başmüzakerecisi Mehmet Emin Birpınar, Türkiye’nin de Glasgow’a giderken 2053’te karbon nötr olma maksadını açıkladığını söylüyor.
“Karbon nötr” olmak, atmosfere salınan karbon ile atmosferden çekilen karbon oranının birbirine denk olması manasına geliyor.
Birpınar, Türkiye’nin amaçlarını büyütmeyi planladığını da anlatıyor.
Türkiye, Paris İklim Muahedesi kapsamında öbür ülkeler üzere bir Ulusal Katkı Niyeti Beyanı vermişti.
Bu beyanda olağan kaideler altında 2030’a kadar ülkedeki karbon salınımının ne kadar artacağına dair bir senaryo hazırlanıyor (referans senaryosu) ve akabinde da bunun üzerinden ne kadar azaltım yapılacağı (Ulusal Katkı Niyeti) açıklanıyor.
Türkiye’ye tenkitler
Türkiye’nin açıkladığı niyet beyanında, referans senaryosunun gerçeğin çok üstünde olması yıllardır iklim hareketinin ve milletlerarası kuruluşların tenkitlerine yol açıyor.
Ülkelerin iklim siyasetlerini takip eden Climate Action Tracker (CAT), Türkiye’nin bu alanda “kritik derecede yetersiz” olduğunu söylüyor ve Ankara’nın daha argümanlı gayeler koymasını tavsiye ediyor.
CAT’e nazaran tüm ülkeler Türkiye üzere hareket ederse dünyanın dört dereceden fazla ısınması kaçınılmaz.
Ümit Şahin, Türkiye’nin referans senaryosunda 2020 için 675 milyon ton civarında emisyon öngörüldüğünü, Türkiye’nin bunu 600 milyona indirme vaadinde bulunduğunu lakin 2020’deki emisyon ölçüsünün, emisyon azaltımı için önemli yatırımlar yapılmamış olmasına karşın 500 milyon ton civarında kaldığını söylüyor.
Birpınar: Daha istekli bir beyan vermek için çalışacağız
Başmüzakereci Birpınar “Türkiye’den beklenti, bu niyet edilmiş ulusal katkılarını artırsın. ‘Yüzde 21 değil de yüzde 30’a çıkarsın’ diyorlar” dedi ve ekledi:
“Ama biz onlara şunu söyledik; net sayılar verebilmek için bizim üniversitelerle bir proje kapsamında bütün kurumların bilgilerini alarak çalışmamız lazım.
“O yüzde 21’lik azalmayı bir yıllık bir çalışma sonucunda bulmuştuk. Bu sefer de oturup çalışacağız. Daha istekli bir ulusal katkı beyanı vermek için çalışacağımızı söyleyebiliriz. Bunu Glasgow’a gelmeden yapmamızı talep edenler var ancak bu en az bir yıl gerektiren bir çalışma.”
Birpınar, bugüne kadar müzakereler için 350 uçuş yaptığını ve bütün ülkelerle ikili görüşmeler yürüttüklerini de ekledi.
Türkiye’nin son 10 yılda yaptığı kömür atılımı da iklim hareketi tarafından eleştirilen bir öbür bahisti.
Ümit Şahin, bugüne kadar yeşil dönüşüme direnç gösteren Güç ve Alışılmış Kaynaklar Bakanlığı’nın da yavaş yavaş dönüşüme ayak uydurmak zorunda kalacağını düşünüyor.
Güç ve Alışılmış Kaynaklar Bakanlığı’nın 2019-2023 Stratejik Planı’nda yerli kömürle güç üretiminin hissesinin artırılması, yerli kömüre dayalı elektrik konseyi gücünün 2021’de 10,6 MW’dan 2023’te 14,89 MW’a çıkarılması, yazılı ve görsel basında kömür algısının güzelleştirilmesi üzere unsurlar vardı.
Bakanlık Türkiye’de kamunun ürettiği yerli kömür ölçüsünü 2018’deki 62 milyon tondan 2023’teki 435 milyon tona çıkarmayı hedefliyordu.
Türkiye’nin Paris İklim Mutabakatı’nı imzalamasının akabinde bir davet yapan Greenpeace, kömürden çıkış takvimi belirlenmesi ve yeni fosil yakıt arama faaliyetlerinin sonlandırılması gerektiğini söylemişti.
Bu hususta eleştirilen tek ülke Türkiye değil.
BM’nin hazırladığı Üretim Açığı Raporu’na nazaran hükümetler 2030 yılına kadar global ısınmayı 1,5 derece ile sonlandırabilmek için gerekenin iki katından daha fazla fosil yakıt üretmeyi planladığını ortaya koymuştu.
Ümit Şahin, Norveç üzere kimi fosil yakıt üreticisi ülkelerin bir yandan karbon salımını azaltma amacı açıklarken öteki yandan da fosil yakıt üretimini artırmayı planlamasının bir ikiyüzlülük olduğuna dikkat çekiyor.
‘Türkiye yeni kömür santrali planlamıyor, rüzgar çok daha ucuz’
Türkiye’deki rüzgar ve güneş yatırımları son yıllarda arttıBakan Yardımcısı Birpınar bu tenkitlere, Türkiye’de yeni kömür santrali yapılmasının planlanmadığını söyleyerek cevap veriyor:
“Bizim elimizde yalnızca bir tane termik santral ÇED’i var. O da kapasite artışıyla ilgili. Yeni müracaat 2 yıldır hiç yok.
“Şu anda kömürden üretilen güç 3 lira, rüzgardan üretilen güç 1 liraya düştü. Niçin gitsin kömür yatırımı, termik santral yapsın? Yatırımcı parasını çöpe atar mı?”
Birpınar, halihazırda müsaade yahut onay almış santral projelerinin de gerçekleşmeyeceği görüşünde:
“Kömür fiyatları bu türlü arttığı vakit ürettiği güç 3 lira olacak, rüzgar 1 lira olacak onun malını kim alacak ki?
“Yatırım kararı alınmış olabilir lakin yatırımı yapacak mı, parayı bulacak mı? Yatırım yapmak için milletlerarası kredi lazım. O termik santrallere bir kuruş vermiyorlar. Çin de bu sene açıkladı, ben kendi ülkemin dışındaki hiçbir yere kömür termik santral yatırımı yapmayacağım dedi. Yatırımcıların özkaynakla yapması lazım ki onu da bulamazlar.”
Birpınar, yenilenebilir güç dalının bayan istihdamı açısından da avantajlar sağladığı görüşünde:
“Kömürde çalışan bayan sayısı 1’se, yenilenebilir güçte çalışan bayan sayısı 10.”
Paris İklim Mutabakatı’nda fikirler 5 yılda nasıl değişti?
Birpınar Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın, Türkiye’nin yeşil dönüşüm projeleri için memleketler arası kuruluşlardan edindiğinmesi için mutabakat zaptı imzalandığını açıkladığı 3,2 milyar dolarlık fonun çok yararlı olacağını söylüyor:
“Çok büyük yararı olur o işin. Biz âlâ niyetle şunu yaptık. Biz bu müzakereleri bitirmeden cumhurbaşkanımız bunu dünyaya deklare etti.
“Yani koşullu da deklare etmedi. Para verirseniz bunu yapacağız da demedi. Biz Türkiye’nin kalkınmasına ve 2053’e giden yolda, Türkiye’nin kalkınmasının yeşil kalkınma atılımı olduğunu düşünüyoruz.
“Türkiye oradan yürümek zorunda, yırtıcı bir kalkınma modeli ile yürüyemez.”
Bakan Yardımcısı Birpınar, Türkiye’nin Paris Mutabakatı’nı onaylamasının gerisinde da bu gerçeğin fark edilmesinin yattığını anlatıyor.
Türkiye’nin muahedeyi en başında imzalaması durumunda teknoloji transferi ve iklim finansmanından yararlanmasının imkansız olacağını belirten Birpınar, ortadan geçen 6 yılda yürütülen müzakereler ile bunun artık kısmen de olsa mümkün olduğunu söylüyor.
“Çünkü bu yalnızca bir etraf sıkıntısı değil iklim değişikliği, tıpkı vakitte bir kalkınma problemi. Turizminizi, endüstrinizi, ticaretinizi, güç siyasetlerinizi, tarımınızı etkiliyor. Ülkenin kalkınmasına mahzur olur mu sanki bu iş, olmaz mı?
“Sadece Türkiye değil, Rusya da, Polonya da birebir şeyi düşündü. Polonya’nın kömürü var. Baktık ki birtakım ülkeler bu türlü beyanlarla imzaladılar.
“Polonya dedi ki, sosyoekonomik gelişmeme pürüz olmayacak formda, kömürümü kullanacağım falan diye beyan yaparak girdi. Rusya da birebir halde tekrar beyan ile girince, biz de dedik ki bu türlü de bir şey olabiliyor. Hani ‘bekle-gör’ diye bir şey var.
“Dünyaya baktık, takip ettik ülkeleri. Dünya nereye gidiyor? Bütün dünya artık sürdürülebilir kalkınmaya gidiyor. Bütün paralar, kaynaklar oraya hakikat akıyor. Artık yaşadığımız bütün bu felaketler. Bizim artık risk yönetmemiz lazım, kriz yönetmememiz lazım. Şahsen yaşadık yani.
“Sadece dışarıda müzakere yapmıyorum ki, içeride de müzakere yapıyorum.
“Bütün kurumları ikna etmeniz lazım. Zira ülke ismine imzalanan, taraf olan bir şey. Bakanımız Murat Kurum hoş iş yaptı, çok hoş bilgilendirdi. Cumhurbaşkanı da ikna edildi, Bakanlar Heyeti’ne sunum yapıldı.”
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan Paris Muahedesi’nin imzalanması için ikna edildiCumhurbaşkanı Erdoğan nasıl ikna edildi?
Birpınar, Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın nasıl ikna edildiğini ise şöyle anlatıyor:
“Cumhurbaşkanımız da aslında durumu fark etti. Yani Paris Mutabakatı’na taraf olmazsak ülkemizin kalkınmasına ziyan verir noktasına geldi iş.
“Önceden kalkınmamıza ziyan vereceğini düşünüyorduk, lakin şu anda kalkınmamıza şayet taraf olmazsak ziyan vereceğini gördük.
“Birileri diyor ki, çabucak taraf olalım vs. Lakin o denli değil iş. İstiyoruz ki Etraf Bakanlığı çabucak taraf olsun. Lakin Bakanlık yalnızca işi koordine ediyor. Herkesi ikna etmemiz lazım. Meskende bile bir şey yaparken herkes birbirini ikna etmiyor mu yani?”
Şahin: Türkiye öbür ülkelere öncü olabilir
Ümit Şahin, Türkiye’nin bu noktadan sonra karbon salımını sıfırlama ve iklim değişikliği ile çabada öbür ülkelere öncü olabilecek bir potansiyeli olduğunu söylüyor.
Türkiye’nin tarihî karbon salımı sorumluluğunun tüm ülkelerin ortalamasına çok yakın olduğunu belirten Şahin, bu nedenle Türkiye’nin dünyada birçok ülkenin karbon nötr iktisada geçtiği periyotta birebirini yapmasının adil olacağını anlatıyor.
Türkiye neden gelişmekte olan ülkeler listesinde yer almıyordu?
Türkiye, 1992’de BM İklim Değişikliği Çerçeve Mukavelesi imzalanırken gelişmiş ülkeler ortasında yer almayı tercih etmişti.
Mukavele imzalandıktan sonra bunu değiştirmeye çalışan Türkiye, gelişmekte olan ülkelere yardımda bulunması gereken gelişmiş ülkeler listesinden çıkmayı başarsa da yardım alabilecek ülkeler listesine giremedi.
Pekala Türkiye o devirde neden bunu tercih etmişti?
Bakan Yardımcısı Birpınar bunu şöyle anlatıyor:
“1992’de yılında maalesef, herkes kendisini hakikat konumlandırırken, Türkiye masasındaki arkadaş Türkiye’yi gerçek konumlandıramamış.
“Yani ‘Biz AB’ye aday ülkeyiz, OECD kurucu ülkesiyiz, hasebiyle biz gelişmiş ülkelerle bir arada olmalıyız. Araplarla, Afrika ülkeleriyle olmayız, gelişmekte olan ülkelerle bir ortada olmayız’ diyor.
“1992’de bu türlü bir şeyi onaylıyor. Sonra fark ediliyor.
“Yani hem emisyon azaltımı yapacak, hem de öbür ülkelere finans yapacak güçte değil, hasebiyle emisyon ölçülerimiz noktasında kalkınmaya devam ediyoruz, emisyonumuz artıyor, gelişmiş ülkeler üzere olamayız, kusur yaptık diyerek düzeltmeye çalışıyor. Ancak düzeltmek kolay değil. Bozmak kolay da düzeltmek için 195 ülkenin onayı lazım. Siyasi olarak bile karşı çıkıyorlar elini kaldırıyor adam, bana ne, diyor.”
Birpınar, Türkiye’nin listeden çıkmak istediğinde “Kovanın içindeki yengeçlerden birisinin çıkmasına yardım ederseniz hepsi peşinden takip eder. O yüzden biz yengecin birini çıkarmayız” cevabı aldığını söylüyor.