Kayıplarının akıbetini soran Cumartesi Anneleri/İnsanları 890’ncı hafta açıklamalarında adalet taleplerini bir kere daha lisana getirdi. Bu haftaki açıklamalarında Ermeni aydınlarını anan Cumartesi Anneleri/İnsanları 1915 Ermeni soykırımında hayatını kaybedenleri andı.
Cumartesi Anneleri/İnsanları, gözaltında kaybetmelerin başlangıcı olarak gördükleri 24 Nisan 1915 tarihinde konutlarından, işyerlerinden gözaltına alınan ve sonrasında bir mezar taşları bile olmadan yok edilen İstanbullu Ermeni aydınları için “Unutturmaya karşı hatırlamayı, inkara karşı hakikati savunmayı sürdüreceğiz” tabirlerini kullandı.
Haftanın açıklamasını Cumartesi İnsanlarından Lori Demirci yaptı.
Demirci, İttihat ve Terakki hükümetinin İçişleri Bakanı Talat Bey’in 24 Nisan 1915’te İstanbul Emniyeti’ne Ermenilere karşı operasyon başlatması buyruğu verdiği söyledi:
“Operasyonu İstanbul Emniyet Müdürü Bedri Beyefendi yönetti. Siyasi Şube Müdürü Mustafa Reşat Beyefendi idaresinde evvelden hazırlanan ‘tutuklanacak Ermeniler Listesi’ne nazaran polisler, gece yarısından sonra insanları meskenlerinden ‘ifadeniz var bir saat içinde geri döneceksiniz’ diyerek götürdü.
“Gözaltına alınanlar evvel semt karakollarına oradan da Sultanahmet’teki Merkez Cezaevi’ ne nakledildiler. İstanbul’un çeşitli semtlerinde gözaltına alınan ve içlerinde milletvekili, muharrir, şair, avukat, tabip, gazeteci, eczacı, müzikolog, yayıncı, akademisyen ve siyasetçi olan bu aydınlar Ermeni toplumunun en saygın isimleri, kanaat liderleriydi.
“Mezar taşları bile olmadı”
“25 Nisan 1915 tarihinde Cezaevi Müdürü İbrahim Beyefendi nezaretinde ve güvenlik güçleri eşliğinde özel bir trenle yola çıkarıldılar. Tutuklular evvel tren sonra at otomobilleriyle Ayaş ve Çankırı’ya sevk edildiler.
“Daha sonraki günlerde İstanbul’da devam eden tutuklamalarla Çankırı’ya getirilenlerin sayısı 158 şahsa, Ayaş’a getirilenlerin sayısı 92 şahsa çıktı.
“Gözaltına alındıkları andan itibaren devletin himayesinde olan bu insanlardan 174’ü bir mezar taşları bile olmadan yok edildiler. Devletin nezareti altındayken yok olan bu insanların akıbetleri resmi kayıtlara firar ettikleri ya da özgür bırakıldıkları biçiminde geçti.
“Karakola davet ettiler”
“Bu aydınlardan biri de Diran Kelekyandı. Türkçe yayınlanan Osmanlı gazetesi Sabah’ın başyazarıydı. Tıpkı vakitte Mekteb-i Mülkiye’de ve Harp Okulu’nda Siyasi Tarih hocasıydı.
“Kelekyan, uzun yıllar devlet hizmetinde misyon yapmış, çalışmaları ve yapıtları ile Osmanlı çağdaşlaşması ve entelektüel mirasına büyük katkılarda bulunmuş bir şahsiyetti. Osmanlı okuru Batı’nın pek çok düşünür ve muharriri ile onun sayesinde tanışmıştı.
“Ancak Kelekyan bir daha konutuna dönemedi. Sonraki gün başyazısı Sabah Gazetesi’nde yayınlandığında Kelekyan Çankırı’ya götürülen Ermeniler ortasındaydı.
“Çankırı’ya gönderildi”
“Çankırı’da tutuklu bulunduğu sırada özgür bırakılması için yaptığı müracaatlar istediği üzere sonuçlanması. 29 Temmuz 1915 tarihli şifreli bir telgraf buyruğu ile Kelekyan’ın İstanbul’a dönmemek koşuluyla Çankırı’dan ayrılmasına müsaade edildi.
“Ancak tek başına yola çıkmanın can güvenliği açısından son derece tehlikeli olduğunu biliyordu. Bu nedenle Çankırı’da kalmaya devam etti ve inançlı bir biçimde Çankırı’dan ayrılabilmek için teşebbüslerini sürdürdü.
“23 Ekim 1915 tarihinde İçişleri Bakanlığı’na bağlı Emniyet Genel Müdürlüğü ‘Çankırı’da bulunan Diran Kelekyan Efendi’nin Diyarbakır Divan-ı Harbi’ne gönderilmesi’ talimatını verdi.
“İntihar ettiği söylendi”
“Bu talimatın dönüşü olmayan bir seyahate işaret ettiğini bilen Kelekyan, kalanlarla vedalaşırken ‘Öldürülen arkadaşlarımız üzere ben de ebediyete gidiyorum, benim için dua edin’ dedi. Kendisi için hazırlanan cet bindi. İki askeri inzibat eşliğinde 26 Ekim 1915 tarihinde Çankırı’dan ayrıldı.
“Bir müddet sonra Kelekyan’ın 2 Kasım 1915 tarihinde Sivas yolunda Kızılırmak üzerinde bulunan Çokgöz Köprüsü civarında öldürüldüğü haberi geldi. Mevti ile ilgili cinnet geçirip kendisini Kızılırmak’a attığı, inzibatların bütün uğraşlarına karşın kurtarılamadığı söylentisi yayıldı. Osmanlı entelektüel hayatında derin izler bırakan 53 yaşındaki Diran Kelekyan’ı bugüne taşıyacak bir mezartaşı bile olmadı.”
