Cumhuriyet tarihinin en büyük felaketlerinden birini yaşadık. Dünyada birinci kere, tıpkı gün dokuz saat ortayla üç farklı şok ile birbirinden bağımsız iki büyük sarsıntı oldu.
Korku dolu bilinmezliğin içinden imdat çığlığı atan, feryat eden insanlara şahit olduk. Oturduğumuz konut, soluduğumuz hava, yediğimiz yemek, içtiğimiz su hepimize kaygı oldu. Aslında hepimizin ruhu enkaz altında kaldı. Evvel sarsıldık sonra acıyı yaşadık ve ne olursa olsun, tuttuğumuz yasa karşın tekrar birbirimize kenetlendik. Müthiş büyüklükteki zelzelelerin yaşattığı felaket, Türk toplumunun sıkıntı vakitlerde el ele verip kenetlenerek birbirine sahip çıktığını bir kere daha gösterdi.
Hepimize geçmiş olsun, hepimizin başı sağ olsun.
Ankara Mamak Belediye Lideri Murat Köse’nin sağladığı imkanlarla Ankara’da vazife yapan yaklaşık yirmi medya mensubuyla Hatay’a gittik. Antakya ve Samandağ ilçelerini, orta sokaklarına kadar gezip gördük.
Sabah şimdi gün ağarmadan Hatay’ a giriş yaptık. Yolumuzu aydınlatan tek şey otobüsümüzün farlarıydı. Günlerdir acılarını hissettiğimiz kentin sessiz çığlıklarını duyuyorduk güya… Hangi istikamete baksak enkaz ve derin bir sessizlik vardı.
İlk durağımız Samandağı oldu. Başta ABB olmak üzere Başşehrin pek çok belediyesi üzere Mamak Belediyesi de depremzedelerin yardımına koşmuş, Hatay’ın Samandağ ilçesine bir Afet Uyum Merkezi kurmuştu. Böylesine hoş, yeşili ve deniziyle kendine hayran bırakan bir ilçenin enkazlarla kapanmış sokaklarında kendimize yol arıyorduk. Hangi istikamete gitsek hüzün vardı. Sanırım hepimiz birebir şeyi düşünüyorduk fakat 6 Şubat’ta yıkılan bu konutlarda beşerler yaşıyordu demeye lisanımız varmıyordu.
Samandağ’ın doruğuna konuşlanan Mamak Belediyesi Afet Uyum Merkezine ulaşmıştık. Oradaki çalışmaları ve yeni bilgileri aldıktan sonra sarsıntının birinci günlerinden beri orada olup, çalışmalara katılan Gazeteci Osman Altınışık ile birlikte Samandağ kriz masasına gittik. İlçeye görevlendirilen Iğdır Valisi Hüseyin Engin Sarıibrahim’in basın toplantısına katıldık; ‘Iğdır ve Samandağ’da bir gönül köprüsü kurmuş durumdayız. Bize takviye olan herkese teşekkür ederim. Sürecin gerçek yönetilebilmesi gerekiyor. Lokal marketlerimizden açık olanlar var. Olağanlaşma ismine adımların atılması gerektiğini düşünüyorum” diyerek çalışmalar hakkında bilgiler verdi.
Biz bu konuşmaları yaparken artçı sarsıntılar da devam ediyordu, hissediyorduk.
Samandağ’ ın orta sokaklarının birinde ‘Hiç gitmedik ki dönelim’ yazıyordu. Manası büyük, hissettirdiği şey umut doluydu.
Tekrar yola koyulduk ve Samandağ’ın bir köyüne gittik. Köyün Asi ırmağına paralel yolunda, insanı dehşete düşüren derin yarıklar ve çökmeler vardı. Buranın ismi Mina yoluymuş.
Sonradan Samandağ Belediyesi’nde zabıta memuru olduğunu öğrendiğimiz Fırat Özçelik oradaydı. Tüm sorularıma samimiyetle yanıt verdi. Kendisine bir kere daha teşekkür ediyorum.
-Öncelikle çok çok geçmiş olsun. Başımız sağ olsun. Yaşanan acı hepimizin acısı. Şahit olduğunuz anlar çok güç biliyoruz fakat o gün neler yaşadınız anlatır mısınız?
Çok teşekkürler. Zelzelede vefat eden tüm vatandaşların yeri cennet olsun. O gün Hatay Samandağ’ da on iki ayın en şiddetli yağmuru ve rüzgârı vardı. Hatta abim inşallah hayrımıza olur deyip yatmıştı. Beni uyku tutmuyordu, bir türlü uyuyamıyordum. Tam dalmak üzereydim ki bir anda şiddetli bir formda sallanmaya başladık. Çok şükür ki konutumuz başımıza yıkılmadı. Dışarı çıktık, 20 bin nüfuslu daha evvel belediye, artık ise mahalle olan Tekebaşı’nın yolları savaş alanı üzereydi. Beşerler, Samandağ merkeze süratli ve fecî bir formda yol alıyordu. Ağabeyimle birlikte çabucak annemi aradık. Çok şükür yeterliydi. Antakya’ daki zelzelesi de teyzemin oğlundan öğrendim. Elektrikler kesildi ne olup bittiğini bilmiyoruz dedi. Onların da güzel olduğunu öğrenince, herhalde büyük bir şey yok diye düşündüm. Fakat sabah saatlerinde Samandağ merkeze gidince kıyametin koptuğunu ve büyük büyük binaların yıkıldığına şahit oldum. Zelzelenin merkezi yıktığını ve enkaz altında tanıdıklarımın olduğunu gördüm. Bir şey yapamayacağımı hissettim. Hayallerimizi, geleceğimizi, sevdiklerimizi sarsıntının aldığına şahit oldum.
– Son cümleniz nitekim çok derin bir mana taşıyor. Yaşadığınız kenti, gezdiğiniz sokakları enkaz halinde görmek ve en kıymetlisi birlikte nefes aldığınız kimi insanları bir gecede kaybetmek büyük bir acı. Pekala o andan itibaren neler yaptınız?
Can pazarı üzereydi her yer. Enkaz altında bağıran insanlarının çığlığı hala kulağımda. Kurtulanlar, tanıdıklarına bakmaya gelenler, etrafta ne yapacağını bilemeden koşturan beşerler vardı. Elektrik yoktu, internet yoktu. Birçoklarının telefonu da yoktu. Olanların da bazısının sınırı çekmiyordu. Benim telefonum yanımdaydı ve herkes benden telefonu alarak enkaz altında olan akrabalarını arıyorlardı. Kimilerinde telefon çalıyor fakat açan olmuyordu. Herkes dua etmeye başladı. Enkaz altında akrabaları ile konuşabilen de çok kişi vardı. Ben de enkaz altında yardım isteyen vatandaşları duyuyordum lakin tonlarca yıkık blok ve molozu kaldırmak zordu buna karşın ellerimizle ve kürekle çıkartabildiğimiz canlarımız da oldu. Çok büyük bir çaresizlik ve bekleyiş vardı.
Ben o anda insanlarımız enkaz altında diye görüntü ve fotoğraf çekerek toplumsal medyada yardım istedim. Çağrımı gören hem ülkemizden hem Arabistan, Katar, Kuveyt, Bahreyn ve öteki kimi yerlerdeki beşerler, beni tanıyan tanımayan herkes benden bilgi almaya başladı. Tam dört gün boyunca telefonum hiç susmadı. Çocukluk arkadaşım, dostum Turgay Dağ öğretmendi. Ailesi ile çarşıda apartmanda yaşıyordu ve görüntü çektiğim o yerde apartmanı yıkılmıştı, onu ve çocuğunu yaralı olarak çıkardılar lakin eşi ve bir çocuğunu lakin dördüncü günde çıkarabildiler, vefat etmişlerdi. Her sabah o yoldan geçiyordum ve çabucak hemen her gün karşılaşıyorduk. Neden bizim konuta kahve içmeye gelmiyorsun diye sitem ediyordu daima, kelam verdim lakin sözümü tutamadım. Maalesef tanıdığım çok kişi enkaz altındaydı.
O an insanların telefonumu bile rica ile istemesi, bu kadar nazik kalabilmelerini hiç unutmayacağım. Tek üzüldüğüm şey enkaz altında telefonların çalması ancak yanıt veren kimsenin olmamasıydı. Yapabildiğim tek şey feryat eden insanları teselli etmeye çalışmak oldu. Bir amcamız vardı; her gördüğünde sevinçle sohbet ederdi, daha bir kaç gün evvel karşılaşmıştık. Ailesini gördüm. Amcayı battaniyeye sarmışlardı ve otomobile koymak için yardım istediler. Her şey çok acıydı ve dayanmak zordu. Şunu anladım ki Hatay’da ve Türkiye’de zelzele gerçeği var. Daima yas tutmamak için bence okullarda da sarsıntı eğitimleri kaide.
Samandağ Belediye Lideri Refik Eryılmaz seçimden çabucak sonra, lider olma heyecanı ile yaptığı birinci konuşmasında: ‘Arkadaşlar, Samandağ tarihte 9 şiddetiyle yıkılan ve yerle bir olan bir ilçemiz. Önceliğimiz dayanıksız binaları tespit etmek ve yenilemek’ demişti. Ama bu çok çok zordu. Yetmiş yahut en az otuz yıllık binalar ve çarpık kentleşme kelam konusu. Tüm bu binalar, denizden çıkarılan tuzlu kum ile yapılmış. Tam bu üzere çalışmalar olabilir derken pandemi her tarafı kilitledi ve yapılacak tüm işleri engelledi. Artık sarsıntı gerçeği ile yaşamamız ve ne gerekiyorsa önemli bir çalışma, disiplin içinde bu mevzuyu halletmemiz gerekiyor. Bu ortada biliyor musunuz, o günden beri hiç yağmur yağmadı.
– Şu an Mina yolundayız ve yol resmen ikiye bölünmüş. Öncelikle bu yolun ne vakit yapıldığını ve kıymetini anlatır mısınız?
Mina mahallî lisanda ‘liman’ demek yani Arapça bir söz. Evvelce Mina Mahallesi’nde liman mevcuttu. Asi Irmağı daha pak ve gür akardı zira yüz yıl evvel baraj yoktu ve yaz kış çok şiddetli akardı, bu yüzden Asi ırmağına gemiler gelirdi. Bu söylediğim mahallede mal indirip bindirirlerdi. Büyüklerimiz bunu bize daima anlatırlardı. Bu limanda çok kıymetli tarihî eser olduğu da söylenir zira çok uzun müddet liman misyonunu yapmış. Kırk yıl evvel Samandağ havzasında Asi ırmağı daima değişiklik yaptığı için o devrin hükumeti Samandağ halkının ziraî olarak ziyan görmemesi ve can kaybı olmaması için Asi ırmağının sağ tarafı Mina tarafına ve sol tarafı Tekebaşı mahallesine iki büyük set kurdurmuş. Böylelikle su, kırk kilometre boyunca istediği üzere gelip gitmiyor ve taşmıyordu. İki mahalledeki set yolları çok sağlamdı ta ki 6 Şubat sarsıntısına kadar.,
Deprem sonrası bu halde yarıklar ve çok derin hendekler açana kadar hiç kimse bu formda şiddetli olduğuna inanmamıştı. Güya bir sinemanın senaryosu üzere yollar ayrılmış ve kullanılmaz hale gelmişti, hem de çok sağlam olmasına karşın. Ayrıyeten benim çocukluğum Asi ırmağı ve ırmağın döküldüğü Akdeniz’de geçti. Asi ırmağı, Akdeniz ve Samandağ benim için bir aşktır ve çok seviyorum. Tam pandemi geçmişken, etraf yolu da bitmek üzereyken, turizme hazırlanmak için her şey çok hoş olacak diye hayal kurarken, o 65 saniye hayallerimizi, sevdiklerimizi, insanlarımızı, malımızı, mülkümüzü alıp uzaklara götürdü. İnsan; keşke olmasaydı sonumuz bu türlü diyor. Dememek elde değil ki çok çok üzgünüm. Bunun ismi felaket, yalnızca ve yalnızca yüz yılın felâketi.
-Kel Dağı, sanırım Suriye hududuna yakın bir yer. Orada durum nasıl?
Hatay Samandağ ilçesi, dediğim üzere yahut bana nazaran dünyanın en hoş ve en çok gezilmesi gereken bir yeridir. Samandağ, Suriye, denizden ve kel dağı tarafından hudut bir ilçe. Bu sarsıntı Suriye hududundaki vilayetleri de vurdu ve orada ayrıyeten büyük bir yıkım ve binlerce vefat oldu. Onlara da çok geçmiş olsun. Suriye sonuna yakın bizim dağın olduğu yerin yanı başında Türbe mevcut. Türbenin olduğu yerde sarsıntı ile yıkılan koca koca kayalar olduğunu görüyorduk daima.
Bunları 260 yıl ve binlerce yıl evvelki büyük zelzelelerin düşürdüğünü düşünürdüm, ‘tarih tekerrür eder mi?’ diye sordum kendime. Maalesef etti… O koca koca kayalar insanı hayrete düşürdü tahminen lakin Türbeyi geçemedi. Koca kayaların türbeyi geçmemesi bazılarına nazaran korunmasından ötürü, bazılarına nazaran tesadüf. Ben de her vakit oraya gidince sihirli bir gücün olduğuna inanır, hissederdim bazen de ürkerdim. Kayaların türbenin sağında solunda önünde durması insanı düşündürüyor. Ne tuhaf, 65 saniyede umutlar, hayaller, hayatlar, koca bir kent gitti. Hâlâ bu türlü olduğuna inanmak istemiyorum. Uyursun bir kâbus görürsün ve uyandığında oh be kabusmuş dersin ve rahatlarsın ya her uyandığımda keşke kâbus olsaydı dediğim oluyor lakin bu maalesef gerçeğin ta kendisi.
– Samandağ’da son durum nedir, en çok neye muhtaçlık var?
Samandağ’da en çok muhtaçlık duyulan şey çadır. Samandağ’daki çadır kente çok sayıda vatandaş gitmez, gidemez zira herkesin meskeninin önünde yetiştirdiği zerzevat, meyve ve hayvanları var. Kimse günlük yetiştirdiği ve baktığı bağı bahçeyi bırakıp gidemez ki. Vakit ilerledikçe gereksinimler da değişkenlik gösterir. İsteğimiz yardım ve dayanakların bitmemesi.
Fırat Bey’i dinledikten sonra Antakya’ya gerçek yola çıktık.
Antakya’ya girdiğimizde bizi AK Parti Hatay Milletvekili Hüseyin Yayman karşıladı. Kendisi de ailesinden on bir kişiyi sarsıntı felaketinde kaybetmiş bir isim. Yaşadığı tüm aksiliklere karşın bizi bilgilendirdi. Sözlerinden kimileri şöyleydi:
‘Ateş düştüğü yeri yakar, bu bir kıyamet. Bakanlarımız Murat Kurum, Süleyman Soylu, Hulusi Akar, Fahrettin Koca ve 17 valimiz burada. Hatay’da şu an yaklaşık 30 bin asker ve polisimiz vazife yapıyor. Afet Bölgemizin yükünü öteki vilayetlerin belediyeleri aldı. Parti gözetmeksizin bütün belediyelerimize teşekkür ediyoruz.’
‘Hatay’da bir jeolojik zelzele oldu bu demografik bir sarsıntıya neden olabilir mi?’ diye sorduğumda;
‘Siyasetçi kimliğimle değil sizi kentinde ağırlayan bir kardeşiniz, bir Hataylı olarak söylüyorum; Bunlar kentimizi tanımayan insanların bilgi sahibi olmadan yaptıkları yorumlardır. Hatay Hataylılarındır. Mustafa Kemal Atatürk’ün ‘Hatay benim şahsi meselemdir’ dediği bir kentten bahsediyoruz. Hataylılar nitekim Türkiye’nin bir vilayeti olmayı tercih etmiş insanlardır. Sarsıntıdaki acıdan ötürü Hataylılar şu anda kentten çıktılar lakin yine gelecek ve terk etmeyeceklerdir. Hatay boşaldı yorumları boş yorumlardır. Hatay Hataylılarındır. Hatay Türkiye’nindir. Hiçbir Hataylı kardeşim kentini terk etmez. Herkes geri dönecektir. Hatay’ı ne Suriyelilere ne de öbür ülkelerden gelen sığınmacılara Hatay halkı teslim etmez.’ yanıtını verdi.
Antakya’nın sokaklarında yürümeye devam ediyorduk. Antakya’nın o en meşhur caddesinde görebildiğimiz tek şey sağlı sollu enkazlardı. Kültürü, sanatı, edebiyatı, yemekleri, toplumsal hayatı, doğal hoşlukları, gelenek ve görenekleri, mimari yapıtlarıyla medeniyetler kenti Hatay maalesef yerle bir olmuştu.
‘Hatay’ denince sizin de aklınıza birinci gelen şeylerden biri mutfak mı? O kentin sokaklarında artık yalnızca aş konutları var.
Antakya tarih boyunca zelzeleler yaşamış, sel baskınlarına uğramış, istila edilmiş, yakılmış, yağmalanmış fakat her seferinde tekrar ayağa kalkmış. Biliyoruz ki Hatay ve başka vilayetlerimiz de tekrar ayağa kalkacak.
Röportaj: Hande İpekgil