Hilal Köylü / Ankara
Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın 10 büyükelçinin “istenmeyen kişi” ilan edilmesi için Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu’na talimat verdiğini açıklamasının akabinde gözler Dışişleri Bakanlığı’nın bu büyükelçiler için uygulayacağı diplomatik prosedüre çevrildi.
10 ülkeye bu hususta bildirim yapılacağını, daha sonrasında da büyükelçilerin muhakkak bir tarihe kadar Türkiye’yi terk etmelerinin isteneceğini belirten Türk Dışişleri yetkilileri şimdi “resmi işlemler”in başlatılmadığını belirtiyor. Bakanlık yetkilileri, Bakan Çavuşoğlu ile Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın durumu birlikte istişare edeceğini, istişareler doğrultusunda kamuoyunun bilgilendirileceğini söylüyor. Bu süreçte Erdoğan’ın geri adım atıp atmayacağı ise diplomatik kulislerde merak konusu.
Amerika, Almanya ve Fransa’nın da ortalarında bulunduğu 10 ülkenin Ankara’daki büyükelçileri, tutuklu iş insanı Osman Kavala’nın hür bırakılması için Türk hükümetine ortak bir yazılı davet yaptıktan sonra Dışişleri Bakanlığı’na çağrılmışlardı. Dışişleri Bakan Yardımcısı Faruk Kaymakçı, büyükelçilere “Türkiye’nin iç işlerine karışamazsınız, yargıya müdahale edemezsiniz. Kavala davasını siyasallaştırıyorsunuz” ihtarında bulunmuştu. Görüşme sonrası “Biz vazifemizi yapıyoruz” diyen büyükelçiler, vazifelerini yapmaktan geri durmayacakları iletisini vermişti.
Cumhurbaşkanı Erdoğan; büyükelçiler için persona non grata (istenmeyen kişi) prosedürü başlatılmasını istediğine dönük birinci işareti “Büyükelçileri Türkiye’de ağırlamak üzere bir lüksümüz olamaz” kelamlarıyla vermişti.
Erdoğan’ın artık açık açık “İstenmeyen adam ilan edilmeleri için Dışişleri Bakanı’na talimat verdim” demesinin akabinde DW Türkçe’ye konuşan bir büyükelçi “Bizi evvel Dışişleri’ne çağırdılar, gittik. Açıklamamızın misyonumuz dahilinde olmadığını söylediler. Artık elimizde öbür bir ikaz, öteki bir bildirim yok. Biz, diyeceğimizi dedik. İş insanı Osman Kavala’nın tutukluluğu Türkiye’nin Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi kararlarını uygulamadığını gösteriyor. Artık bekleyip, göreceğiz” diye konuştu.
Persona non grata (istenmeyen kişi) terimi; devletlerarası münasebetlerde bir ülkeye girmesi yahut o ülkede kalması, ülkenin merkezi hükümeti tarafından yasaklanan yabancı bir kişi için kullanıyor. “İstenmeyen kişi”; kendisine verilen diplomatik dokunulmazlık hakkı sayesinde tutuklama ve rastgele bir kovuşturmadan korunan yabancı diplomata bir ülkenin uygulayabileceği en önemli kınama biçimi olarak biliniyor. Bu duruma türel geçerlik kazandıran Viyana Diplomatik İlgiler Konvansiyonu, diplomatların bulundukları ülkenin yasa ve düzenlemelerine hürmet duymalarını kural koşuyor. Şayet bir ülke; yabancı büyükelçileri ‘istenmeyen kişi’ ilan ederse, o elçilerin bulundukları ülkeler de birebir formda karşılık veriyor.
Türkiye’nin 10 ülke büyükelçisi için ‘istenmeyen kişi’ prosedürü başlatması, 10 ülkedeki Türk büyükelçilerinin de Türkiye’ye dönmesi ile eş vakitli olacak. Bu durum yaşandıktan sonra Türkiye’nin tıpkı Şam, Kahire ve Tel-Aviv büyükelçiliklerinde yaşandığı üzere ikili ülke münasebetleri Amerika, Almanya ve Fransa’nın da ortalarında olduğu 10 ülke ile de ‘tarihi kopuş’a sahne olacak.
“Diktatör ülke pozisyonu”
Erdoğan’ın 10 büyükelçinin ‘istenmeyen kişi’ ilan edilmesi için Dışişleri Bakanı Çavuşoğlu’na talimat verdiğini açıklamasına emekli büyükelçilerden, siyasi muhalefetten sert reaksiyonlar var.
CHP başkanı Kemal Kılıçdaroğlu, Erdoğan’ın ülkeyi “uçuruma sürüklediğini” belirtirken, Kılıçdaroğlu’nun başdanışmanlığını yapan emekli büyükelçi Ünal Çeviköz DW Türkçe’ye Erdoğan’ın Türkiye’yi Batı’dan koparmaya çalıştığını söyledi. Çeviköz, Dışişleri Bakanlığı’na talimat verdiğinde bakanlığın buna direnmesi ve ne kadar yanlış olduğunu anlatması gerektiğine dikkat çekerken “Dışişleri, Erdoğan’a doğruları anlatamıyor, onu ikna edemiyor. Türkiye’de Dışişleri Bakanlığı neden gerekeni yapamıyor? Ay sonundaki G-20 tepesinde ABD Lideri Joe Biden’la görüşmeyi uman Erdoğan ne yapacak artık? Biden ile o görüşme de tehlikeye girmiştir. Türkiye; Erdoğan’ın yanlışlarına mahkum olmak zorunda değildir” diye konuştu.
Türkiye’nin eski Moskova büyükelçilerinden Âlâ Partili Aydın Sezgin; Erdoğan’ın büyükelçilerin ‘istenmeyen kişi’ ilan edilmesini istemesini “kazanç getirmeyecek bir siyaset atılımı olarak” görüyor. Sezgin DW Türkçe’ye bu atağın Türkiye’ye bir yarar sağlamayacağını öngörüyor:
“Dışişleri Bakanlığı’nın Erdoğan’ın talimatına direnmesi mümkün değil. Dışişleri Bakanı Çavuşoğlu’nun Erdoğan’ı yanlıştan çevirebileceğini, onu ikna edebileceğini düşünmek imkansız. Zira Türkiye’de dışişleri bakanı, Erdoğan’ın sekreteri üzere çalışıyor. İç siyasette sıkışan Erdoğan, bir atılım yapıyor kendince lakin bu ataktan çıkar elde edemez. Yaptığı bu dehşetli açıklama Türkiye’nin zati yıpranmış, diktatör ülke, az gelişmiş Afrika ülkesi imajını daha da perçinler. Zira bu türlü 10 büyükelçinin birden istenmeyen adam ilan edilmesine lakin oralarda rastlanır.”
“Korkunç durumdayız”
DEVA Partisi Dışişleri ve Güvenlik Siyasetleri Lideri Yasemin Bilgel; Türkiye’nin “korkunç bir duruma” düştüğünü söylüyor. Erdoğan’ın açıklamalarının Türkiye’nin siyasi, ekonomik ve ticari tüm milletlerarası münasebetlerini, işbirliklerini bozacağını öngören Bilgel DW Türkçe’ye “Akıl alır üzere değil. Erdoğan rasyonelliğini büsbütün yitirdi. 10 ülke de; Türk büyükelçilerini yollayacak. Erdoğan, diplomatik alanda yapılabilecek en büyük yanılgıyı yaptı. İç siyasette sıkışmış bir başkanın Türkiye’yi dünyadan koparabileceğini açıkça görüyoruz. Diplomaside diyalog temeldir. Erdoğan’a bunu kim hatırlatacak?” diye konuşuyor.
Osman Kavala’nın tutukluluğunun Türkiye’de hukukun üstünlüğüne gölge düşürdüğüne ait Türkiye’ye yapılan ortak davete ABD, Almanya, Danimarka, Finlandiya, Fransa, Hollanda, İsveç, Kanada, Norveç ve Yeni Zelanda’nın Ankara büyükelçileri imza atmıştı.