Taban Fiyat Tespit Kurulu, milyonlarca işçiyi ilgilendiren yeni minimum fiyatı belirlemek gayesiyle aralık ayının başında toplanacak. Bugüne kadar 20 taban fiyat görüşmesinin 16’sında patronun dediği oldu. Ortalama fiyat haline gelen taban fiyatta personel temsilcisinin elinin güçlü olması için toplu hareket ve grev seçeneğinin kullanılabileceğine dikkat çeken Doç. Dr. Aziz Çelik, “Uluslararası Çalışma Örgütü’ne nazaran sendikaların taban fiyat artışı için grev ve toplu aksiyon yapması legaldir, bir haktır” dedi. Minimum fiyatın artık Türkiye’de toplumun genelini ilgilendirdiğine dikkat çeken Çelik, “Asgari fiyatı üst gerçek itiyorsunuz, daha düzgün fiyat olanları da taban fiyata yanlışsız basıyorsunuz. Türkiye’de 50-60 ortasında bir kesim taban fiyatla çalışıyor. Bu, Avrupa Birliği’nde yüzde 10 civarında” diye konuştu.
Türkiye’deki işçilerin bütünü ilgilendiren 2022 yılı minimum fiyat görüşmeleri, aralık ayı başında başlayacak. Emekçi temsilcisi Türk-İş, patron temsilcisi TİSK ve Çalışma ve Toplumsal Güvenlik Bakanlığı’nın masada olacağı görüşmelerde bu yıl nasıl bir sonuç çıkacağı merakla bekleniyor. 2000-2020 ortasında 21 sefer yapılan minimum fiyat görüşmelerinin yalnızca 4’ünde uzlaşma sağlanarak minimum fiyat belirlendi. 16 sefer ise patronun dediği oldu. Türk-İş, yalnızca karar karşı çıkıp şerh koymakla yetindi.
Doç. Dr. Aziz Çelik, Türkiye’de giderek olağan fiyat haline gelen minimum fiyatı ANKA Haber Ajansı’na kıymetlendirdi. Çelik, şunları söyledi:
2022 minimum fiyatı
“Bu sene pahalılık her zamankinden çok daha ağır hissediliyor. Bilhassa pandeminin akabinde ağır bir fiyat artışı var. Bunu, TÜİK verisi açıklasa da açıklamasa da hayatın her alanında işçiler hissediyor. Münasebetiyle pahalılıkla gayretin en kıymetli yolu da gelirleri arttırmaktır. Fiyatlar bir sonuç. Piyasada oluşan fiyatlar spekülasyon sonucu oluşmuyor. İktisattaki bozukluk sonucu oluşuyor. Fiyat artışlarının pahalılığa düşmesini engellemenin yolu, gelirleri yani fiyatları arttırmaktır. Hasebiyle bu sene taban fiyata ait beklentinin her zamankinden yüksek olduğunu düşünüyorum.
Nasıl hesaplanmalı
Taban fiyatın ne kadar olacağının yanında nasıl hesaplanacağının da dikkate alınması lazım. Minimum fiyat, personelin yalnızca kendisi için hesaplanıyor. Halbuki aile dikkate alınarak hesaplanması gerekir. Ölçü olarak hesaplanırken dikkate alınması gereken bir diğer faktör, yoksulluk sonu olarak tabir edilen ve DİSK ile Türk-İş tarafından da ölçülen sayılar var. 4 kişilik bir ailenin fakir sayılmaması için eline geçmesi gereken ölçüye ait hesaplar var. Bir ailede 2 minimum fiyatlı çalışan olduğunu varsayarsak bir ailenin fakir olmaması için minimum fiyatın yoksulluk hududunun yarısı kadar olması gerekir ki haneye giren en düşük gelirin yoksulluk hududunu aştığını söyleyebilelim.
Enflasyonun birkaç puan üzeri önemli bir artış değil
Ulusal gelir artışından hisse almayan bir minimum fiyat yaklaşımı da gerçek olmayacaktır. Bunlar dikkate alınarak taban fiyatı konuşmak lazım. Yoksa enflasyonun birkaç puan üzerinde bir taban fiyat saptanmış olması önemli bir artış manasına gelmeyecektir. Taban fiyat yetersizliğe devam edecek… Artık taban fiyat, çalışanların hudutlu bir kesimisin fiyatı değil. Minimum fiyat, artık ortalama fiyat haline geliyor. Bunları da dikkate alarak taban fiyat konusunda sayıları konuşmak gerektiğini düşünüyorum.
Taban fiyattaki artış başkalarına yansımıyor
Türkiye’de taban fiyat, bütün gelir cinslerinden daha fazla arttı. Türkiye’de büyük gelir kümeleri, kamu emekçileri, memurlar, personel emeklileri, memur emeklileridir. Bunların 2000’lerin başından bu yana fiyat, maaşlarındaki nominal artışlara baktığımızda, fiyatlarının, aylıklarının 8-9 kat ortasında arttığını görüyoruz. Ancak taban fiyat 16 kat arttı. Bu şunu gösteriyor bize, taban fiyattaki artış başka fiyat düzeylerine yansımıyor.
Daha düzgün fiyatlar taban fiyata hakikat bastırılıyor
Minimum fiyatı üst hakikat itiyorsunuz, daha uygun fiyat olanları da minimum fiyata hakikat basıyorsunuz. Türkiye’de minimum fiyatlı çalışanlara bakıldığı vakit, yüzde 50-60 ortasında bir kesim minimum fiyatla çalışıyor. Minimum fiyatın yüzde 10 altı, yüzde 10 üstü civarında bir fiyatla çalışıyor. Bu Avrupa Birliği’nde yüzde 10 civarında. Birtakım ülkelerde yüzde 3-5 civarında. Orada minimum fiyat gerçekten taban bir kısmın fiyatı. Türkiye’de minimum fiyat ise ortalama fiyat haline geliyor. Bir çeşit ‘asgari fiyat bumerangı’ dediğimiz bu oluyor. Geçmişte taban fiyat öteki fiyatları üste gerçek çekerdi. Şu anda başka kesitlerin pazarlık gücü sonlu olduğu için onların fiyatı gereğince artmıyor, gereğince artmadığı için de toplumda bir taban ücretlileşme gözüküyor. Taban fiyat ortalama fiyat haline geliyor. O yüzden ortalama fiyatı konuşuyor üzere konuşmak gerekiyor diye düşünüyorum minimum fiyatı.
Teşmil sisteminin değeri
Devlet bir alt hudut koyar, bu minimum fiyattır. Bu alt sonun dışındaki fiyat düzeyleri de toplumdaki kesitlerin pazarlık gücüne bağlı olarak değişir. Bu pazarlık gücü, bazen çok yetişmiş bir meslek sahibi olursunuz, istisnai bir durumdur bu, fiyatınız artar. Genel olarak pazarlık gücü, toplumda çalışanların örgütlülüğüne bağlı olarak değişir. Yani sendika ve toplu pazarlık kapsamının yüksek olduğu ülkelerde taban fiyatla çalışanların oranı düşüktür. Yahut teşmil dediğimiz sistemle yani sendikalaşmanın önünde çeşitli mahzurlar olabilir. Bir sendika bir işyerinde toplu mukavele yapıyorsa onu sendikasız işyerlerine de teşmil etmek, yani yararlandırmak. Böylelikle oradaki fiyat düzeyini de emsal işleri yapan emekçilerin fiyat düzeyini de üst çekmiş olursunuz. Fiyatları arttırmanın yolu bir yandan pazarlık, örgütlülük, sendikacılıkla, toplu mukaveleyle olur; öbür taraftan da teşmil yoluyla olur.
Türkiye hukukunda da teşmil var
Minimum fiyatı en alt düzeyde saptamazsınız, iş kollarının duruma nazaran, nitelikli olan iş kolundaki bir toplu mukaveleyi öbür sendikalaşamayan, sendikalaşmasına pürüz olunan emekçilere de yansıtırsınız. Avrupa’da baktığınız vakit bir yandan sendikalaşma bunu etkiliyor. Sendikalaşma oranın düşük olduğu ülkelerde bile teşmil sistemiyle sendikaların yaptığı kontrat, çalışanların geniş bölümüne yansıyor. Bizde bu yol uygulanmıyor. Yoksa bizim hukuk sisteminde teşmil düzeneği var. Bizim hukuk sisteminde sendikalaşma mümkün, lakin sendikalaşmanın önünde büyük pürüzler var. Fiili mahzurlar var, kâfi garanti yok. O yüzden sendikalar zayıf. Teşmil de uygulanmıyor. Türkiye’de yalnızca taban fiyat belirliyor şu anda, genel fiyat düzeyini.
UÇÖ’ye nazaran grev yasal hak
Taban Fiyat Tespit Komisyonu’nun bileşimi demokratik değil. Emekçi konfederasyonlarının temsilinin daha demokratik olması mümkün. Öbür konfederasyonların da katılımı… 5 kişilik bir heyet var. Bu heyetin bileşimi bu halde oluşabilir. İkincisi şu yapılabilir. Bu, bir klasik toplu kontrat üzere üyeleriniz ismine yaptığınız bir toplu kontrat değil. Ancak dünyanın pek çok ülkesinde bu tip büyük fiyat pazarlıkları sendikaların toplu hareket hakkını kullandıkları pazarlıklardır. Ne demek bu? Grev yalnızca toplu iş kontratı görüşmesiyle sonlu bir şey değildir. Taban fiyat için grev yapabilirsiniz, bir toplumsal sigorta hakkı için grev yapabilirsiniz. Genel olarak toplumdaki emekçi haklarına ait grev ya da toplu hareket dediğimiz toplu aksiyon, memleketler arası çalışma hukukunda sendikaların ve çalışanların temel haklarından birisidir. Memleketler arası Çalışma Örgütü’ne nazaran sendikaların taban fiyat artışı için grev ve toplu hareket yapması yasaldır, bir haktır.
Taban fiyatı anlatmak sendikaların en kıymetli vazifesi
Türk-İş ve başka konfederasyonların taban fiyat pazarlığını yalnızca müzakere masasıyla hudutlu tutmamaları gerekiyor. Bunu bir toplumsal talep haline getirmeleri ve bu bahiste grev ya da toplu hareket dediğimiz, çalışanların beklentilerini güçlü bir biçimde ortaya koyacak toplumsal hareket. Şimdiye kadarki müzakerelere baktığımız vakit, ekseriyetle patron ve hükümet kanadının mutabakatıyla sonuçlanabiliyor. Masadan evvel genel toplumsal talep olması… Konfederasyonlar üyelerine şunu anlatmak zorundalar: ‘Asgari fiyat, yeni işe giren insanları değil sizleri de ilgilendiriyor. Birçok işyerinde minimum fiyatın artması, sendikalı çalışanın de artması manasına geliyor’. Minimum fiyat, sendikalı personellerin büyük bir kısmını, onların çocuklarını, toplumu ilgilendiriyor. Bunu topluma, çalışanlara anlatmak, sendikaların en değerli vazifesi.”(ANK)
